Lụa tơ tằm là một loại vải mịn, mỏng được dệt từ tơ tằm, có độ bóng, độ bền cao. Khi bị ướt độ bền có thể giảm 20%, tơ tằm thường có màu trắng, vani, màu xanh, vàng cam.
Lịch sử lụa tơ tằm
Lụa tơ tằm có bắt nguồn từ Trung Quốc, 3000 năm trước công nguyên và nhanh chóng có mặt tại Việt Nam. Trong các sách cổ trung quốc cũng nhắc đến Giao Chỉ [Việt xưa], Lâm Ấp [Hội An ngày này] là các vùng có sản lượng lụa tơ tằm rất cao, một năm đạt được tới 8 lứa.
Do vậy là ông bà ta có câu: “Một năm có hai vụ lúa, tám lứa tằm” .
Ngoài ý kiến lụa tơ tằm được truyền từ Trung Quốc vào Việt Nam, thì trong dân gian cũng lưu truyền tích sau về nghề dệt tơ tằm.
Theo thần tích làng Cổ Đô, huyện Ba Vì thì nghề chăn tằm, ươm tơ đã có từ thời vua Hùng Vương thứ 6 do công chúa Thiều Hoa khởi nghiệp. Nêu theo đó dân làng vốn giỏi nghề dệt lụa thờ Thiều Hoa làm thành hoàng.
“Công chúa là người hiền lành, xinh đẹp nhưng lại không chịu lấy chồng. Nàng từ chối ý định gả chồng của vua cha và sang sống ở trang trại khác. Nàng có biệt tài nói chuyện với chim và bướm mỗi khi vào rừng chơi. Một lần nói chuyện với bướm nâu, biết bướm nâu chỉ ăn một thứ lá dâu để đẻ ra trứng rồi nở thành sâu, nhả ra sợi vàng. Bướm đưa Thiều Hoa ra bãi dâu ven sông thấy hàng ngàn con sâu đang làm kén. Thiều Hoa xin bướm giống trứng và sâu ấy cũng như hỏi bướm cách kéo tơ rồi tìm cách đan chúng thành những mảnh, tấm nõn nà vàng tươi. Nàng đặt tên cho những tấm sợi ấy là lụa.
Chính cái tên Thiều Hoa gọi bướm là ngài và giống sâu cho sợi ấy là tằm còn gọi đến ngày nay. Sau kỳ tích ấy Thiều Hoa đem truyền dạy cho mọi người trồng dâu, chăn tằm, kéo sợi, dệt lụa. Tấm lụa đầu tiên nàng đem tặng Vua cha. Hùng Vương khen ngợi con gái yêu và truyền cho dân chúng theo đó mà dệt lụa. Dân làng Cổ Đô, Vân Sa…rất nổi tiếng về nghề dệt lụa và nhiều làng tôn Thiều Hoa làm tổ sư nghề dệt lụa, làm thành hoàng làng của mình.”
Như vậy nghề nuôi tằm dệt lụa đã có ở Việt Nam từ rất lâu trong đó Lâm Ấp hay Hội An là một trong những nơi phát triển nhất.
Ngày nay đến Hội An, các bạn có thể ghé thăm nhiều nơi giới thiệu nghề dệt lụa như Bảo tàng lụa Hội An, khu văn hóa dân gian VinWonders Nam Hội An.
Công đoạn làm lụa tơ tằm
Để sản xuất được một tấm lụa tơ tằm, người thợ phải trải qua rất nhiều bước như:
Nuôi tằm: những con tằm được nuôi bằng lá dâu trong khoảng 3 - 4 tuần cho mình tròn, căng mẩy đến khi tiết một chất dịch trong suốt [gọi là tằm chín]
Tằm nhả tơ tạo kén: Những con tằm sau khi "chín" được đưa lên né để bắt đầu nhả tơ tạo kén.
Ươm tơ: Sau 4-5 ngày tạo kén, quanh mình tằm đã có một lớp kén dài đến 1km. Người thợ dệt lúc này sẽ lấy kén về, thả vào nồi nước sôi, nấu cho mềm lớp kén bên ngoài để tìm mối tơ gốc và rút sợi. Sợi tơ tằm sau khi rút được quấn vào khung gỗ và đem đi phơi nắng.
Dệt sợi: Sợi tơ sống sau khi phơi khô được đem đi dệt thành vải. Tuỳ theo loại vải và hoa văn sẽ có các cách dệt khác nhau.
Nhuộm vải: Sau khi dệt tơ thành vải, vải sẽ được mang đi luộc cho mềm và nhuộm các loại màu có nguồn gốc từ thiên nhiên như vỏ cây, lá cây, các loại củ,... để có màu sắc đẹp mắt.
Tại Đảo văn hoá dân gian của VinWonders Nam Hội An, nghề dệt lụa tơ tằm được tái hiện sinh động với sự tư vấn và tham gia của các nghệ nhân đến từ các làng lụa nổi tiếng của Việt Nam. Tại đây, bạn sẽ có cơ hội trực tiếp tham gia vào quá trình tạo ra những tấm lụa thiên nhiên này.
Ngoài ra tại đảo văn hóa dân gian còn giới thiệu rất nhiều ngành nghề truyền thống khác, đừng bỏ qua khi đến Vinwonders Nam Hội An nhé.
Đê tạo ra được một tấm vải hoàn chỉnh, chúng phải trải qua rất nhiều giai đoạn khác nhau. Từ tạo sợi vải cho đến dệt vải, nhuộm vải, tất cả phải được thực hiện một cách chính xác thì mới cho ra đời được một tấm vải hoàn hảo nhất. Vải lụa tơ tằm cũng vậy, như chúng ta đã biết chúng được tạo ra từ những sợi tơ của con tằm, đây là một quá trình rất thú vị và tốn nhiều công sức của người sản xuất.
Tuy nhiên, nhằm hiểu rõ hơn về quy trình nuôi tằm lấy tơ để sản xuất vải lụa tơ tằm được diễn ra chi tiết như thế nào, mời các bạn cùng May In Thêu Hải Triều tham khảo một số thông tin hữu ích dưới đây.
- Lụa tơ sen là gì? Quy trình sản xuất & ưu nhược điểm của vải lụa tơ sen
- Vải lụa là gì? Phân loại, ưu nhược điểm & bảo quản vải lụa hiệu quả
Mục lục bài viết:
- I. Lụa tơ tằm là gì?
- II. Quy trình nuôi tằm lấy tơ để sản xuất vải lụa tơ tằm
- 1. Trồng dâu nuôi tằm
- 2. Nhả tơ và ươm kén
- 3. Dệt vải
- 4. Nhuộm màu
- III. Các sản phẩm từ lụa tơ tằm
- 1. Áo sơ mi lụa tơ tằm
- 2. Váy đầm lụa tơ tằm
- 3. Áo dài lụa tơ tằm
- 4. Khăn choàng lụa tơ tằm
- 5. Rèm cửa lụa tơ tằm
- 6. Chăn ga gối nệm lụa tơ tằm
I. Lụa tơ tằm là gì?
Lụa tơ tằm là một loại vải truyền thống được dệt từ những sợi tơ của con tằm. Qua một quá trình nuôi tằm, tằm sẽ nhả tơ, những sợi tơ này sẽ được những người thợ dệt lành nghề gia công để tạo thành những sợi vải óng ả, mềm mại và từ đó dệt thành một tấm vải lụa tơ tằm hoàn chỉnh.
Lụa tơ tằm được sử dụng rất phổ biến, và có thể may thành nhiều sản phẩm khác nhau. Chất liệu ngày xưa chỉ thích hợp để sử dụng cho vua chúa, những người giàu có vì vải lụa tơ tằm có giá thành rất cao và đắt đỏ. Tuy nhiên, ngày nay chất liệu đã được ứng dụng phổ biến hơn, và ai cũng có thể chọn mua được một tấm vải hoàn mỹ.
Nghề trồng dâu nuôi tằm đã có từ rất lâu, theo một số ghi chép thì tại Trung Quốc, chất liệu tơ tằm đã có mặt cách đây khoảng 6000 năm trước Công Nguyên. Ở Việt Nam, nghề trồng dâu nuôi tằm đã có từ thời Vua Hùng thứ 6. Cho đến nay, lụa tơ tằm đã phát triển mạnh mẽ với sự tồn tại của các làng nghề truyền thống. Nổi bật chính là lụa tơ tằm ở làng Vạn Phúc, là nơi sản xuất những thước vải lụa đẹp và có chất lượng rất cao.
Vải lụa tơ tằm có thể sử dụng để may áo dài, may các loại váy đầm khác nhau, may đồ bộ, áo sơ mi. Lụa tơ tằm còn được ứng dụng trong trang trí nội thất như may rèm cửa, may chăn ga gối đệm… Các loại khăn choàng cổ cũng là sản phẩm được ưa chuộng hiện nay, với sự mềm mại của chất liệu, khăn choàng tăng thêm vẻ đẹp và có độ thẩm mỹ rất cao.
Vải lụa tơ tằm có rất nhiều ưu điểm, vải có sự thoáng khí và khả năng hút ẩm khá tốt. Bề mặt vải luôn óng ả, bắt ánh sáng tốt và luôn tạo nên sự sang trọng, quý phái cho người mặc. Vải được dệt từ các sợi tơ tự nhiên nên bề mặt vải rất thân thiện với con người, không gây ra các hiện tượng dị ứng hay nổi mẫn đỏ trên da. Bên cạnh đó, chất liệu cũng không gây ảnh hưởng nhiều đến môi trường, vì có khả năng tự phân hủy rất cao.
Ngoài những ưu điểm, lụa tơ tằm cũng có một số nhược điểm như dễ bị nhăn. Đây được xem là điểm yếu lớn nhất của chất liệu, vải không được sự bổ trợ của những loại sợi tổng hợp, nên rất dễ bị nhăn trong khi sử dụng và sau khi giặt. Việc ủi thẳng vải cũng gặp nhiều khó khăn, vì chất liệu trơn và dễ bị nhăn lại tức thì nếu như không biết cách bảo quản.
Nhưng không vì những nhược điểm đó mà chất liệu mất đi giá trị vốn có, lụa tơ tằm vẫn có giá thành rất cao. Giá cả của vải phụ thuộc rất nhiều vào nguyên liệu tạo ra nó. Với quy trình dệt lụa phức tạp, chi phí nhân công cao nên lụa tơ tằm luôn khẳng định được vị thế của mình trên thị trường may mặc. Để sản xuất được một tấm vải lụa tơ tằm, cần trải qua rất nhiều khâu và đòi hỏi người thợ dệt phải khéo léo, có kinh nghiệm dệt vải lâu năm.
II. Quy trình nuôi tằm lấy tơ để sản xuất vải lụa tơ tằm
Quy trình nuôi tằm lấy tơ trải qua rất nhiều thời gian và công đoạn khác nhau. Chính vì vậy để thực hiện thành công, cần được học tập và đúc rút nhiều kinh nghiệm, mới có thể tạo ra được những sợi tơ đạt chất lượng cao nhất. Và quy trình nuôi tằm lấy tơ để sản xuất vải lụa tơ tằm sẽ bao gồm những giai đoạn cụ thể như sau:
1. Trồng dâu nuôi tằm
a. Trồng cây dâu
Để trồng được cây dâu, phải chọn được loại đất có độ pH từ 6.5 – 7. Đất phải có độ mặn thấp, thì cây mới có thể sinh trưởng tốt. Môi trường sinh trưởng tốt của cây thường phải mát mẻ, không được quá cao hoặc quá thấp. Cây dâu không sống được khi nhiệt độ ngoài trời lên đến 40 độ C, còn nếu nhiệt độ là 0 độ C thì cây sẽ ngừng sinh trưởng.
Cây dâu cần có đủ ánh sáng để lá cây được to và dày. Thời gian cây cần hấp thụ ánh sáng trong một ngày phải từ 10 tiếng cho đến 12 tiếng. Với lượng thời gian như vậy, thân cây mới khỏe và lá dâu mới đạt được chất lượng cao. Mặc dù cây có khả năng chịu hạn, nhưng cần tưới nước để cây có thể được tồn tại. Và để đảm bảo được tất cả các yếu tố đó, cây dâu sẽ được trồng vào khoảng tháng 3 trong năm.
Sử dụng các phương pháp trồng và bón phân hợp lý, thì chỉ khoảng sau 5 tháng, lá dâu đã có thể thu hoạch được. Lá dâu để làm thức ăn cho tằm thường được hái trên ngọn xuống. Tằm nhỏ sẽ ăn lá non và được cắt nhỏ, tằm lớn hơn sẽ ăn lá cứng.
b. Nuôi tằm
Nuôi tằm là một giai đoạn rất quan trọng để thu lại được các sợi tơ chất lượng. Tằm cũng phát triển tốt vào những khoảng thời gian mát mẻ, từ 20 độ C cho đến 30 độ C. Chất lượng của sợi tơ cũng phụ thuộc vào môi trường sống của con tằm, nên nếu như nuôi tằm dưới 20 độ C hoặc trên 30 độ C thì tằm sẽ cho ra sợi tơ có chất lượng kém hơn.
Vì vậy khoảng thời gian thích hợp để nuôi tằm sẽ vào mùa xuân và mùa thu, đây là hai mùa có không khí mát mẻ nhất trong năm. Mỗi con tằm sẽ lột xác 4 lần, và thời gian để nhả tơ thường là từ 25 ngày đến 30 ngày kể từ khi bắt đầu nuôi. Thức ăn chính của tằm chính là lá dâu, cần lựa chọn loại lá thích hợp cho từng loại tằm, cần chọn lá dâu có nhiều nhựa và có màu xanh đậm, để đảm bảo được sự phát triển tằm cũng như cho ra được sợi tơ chắc chắn nhất.
Lá dâu cần được cắt nhỏ trước khi cho tằm ăn, và chỉ cho ăn khi con tằm còn thức. Tằm sẽ ngủ hai ngày trước khi lột xác, đây sẽ là thời điểm ngừng cho ăn. Sau khi đã lột xác được 4 lần, tằm sẽ ăn lượng thức ăn lớn hơn rất nhiều, và đây cũng là giai đoạn tằm chuẩn bị tạo kén. Khi thấy thân hình tằm trơn, da bóng, chuyển màu vàng trong suốt thì lúc này con tằm sẽ tìm đến nơi ở phù hợp để nhả tơ.
2. Nhả tơ và ươm kén
a. Nhả tơ
Khi tằm bắt đầu nhả tơ, tằm sẽ được đưa lên né để thực hiện giai đoạn này. Né được làm bằng tre hoặc gỗ, tuy nhiên hiện nay thử nghiệm cho thấy rằng né gỗ đem lại hiệu suất cao hơn. Sử dụng né gỗ giúp hạn chế được tỷ lệ hai con nằm chung một tổ. Né được chế tạo với kích thước 1m × 1m, có nhiều lỗ nhỏ, và tằm sẽ nhả tơ theo từng lỗ nhỏ này.
Tằm sẽ nhả tơ từ ngoài vào trong, thời gian nhả tơ thường kéo dài từ 3 ngày đến 8 ngày. Con tằm có một tuyến nước bọt rất đặc biệt, trong nước bọt có chứa protein, khi chất lỏng này được đưa ra ngoài không khí, chúng sẽ khô và tạo thành các sợi tơ óng ả. Tằm sẽ nhả tơ từ ngoài vào trong, phần ngoài tơ được nhả ban đầu sẽ lá áo kén, sau đó con tằm sẽ chạy quanh bên trong chiếc áo kén này và nhả tơ đầy kén.
Sau khi đã nhả tơ xong, tằm sẽ biến thành nhộng. Thông thường khi nhả tơ, né sẽ được đưa ra ngoài ánh nắng nhẹ, giúp cho tơ được khô và có màu vàng óng ả. Khi đã có kén tơ hoàn hỏa, chúng sẽ được đem đi ươm tơ.
b. Ươm kén
Trước khi ươm tơ, phần kén sẽ được chọn lọc lại đê bỏ đi các kén bẩn, kém chất lượng, thối hay thủng đầu. Chỉ chọn những kén có nhiều tơ, và chung kích thước và hình dạng. Thời gian ươm tơ chỉ được kéo dài từ 7 ngày đến 10 ngày, nếu như để quá lâu, ngài sẽ chui ra và cắn đứt sợi tơ. Để sợi tơ bị đứt thì khi ươm, sợi sẽ không còn được nguyên vẹn, và chúng cũng sẽ không được mịn nữa.
Cho các kén vào một nồi nước sôi lớn, khuấy đều cho các kén nổi lên trên. Khi lớp áo đã bong ra, tìm mối gốc của tơ và rút ra, cho sợi tơ vừa rút lên guồng tơ nằm ngang trên nồi để quấn lại. Sợi tơ vừa mới rút ra được gọi là tơ thô, và sau đó chúng sẽ được se lại với nhau.
3. Dệt vải
Để dệt vải lụa tơ tằm, người dệt sẽ phân loại sợi dệt theo nhiều loại khác nhau. Độ dày và mỏng của sợi sẽ được chia ra để dệt thành những tấm vải mỏng hay cứng. Mỗi loại vải sẽ được dùng để may thành các sản phẩm khác nhau. Vải lụa được dệt theo phương pháp cổ truyền đó là dùng khung cửi. Công đoạn dệt vải đòi hỏi người thợ phải có nhiều kinh nghiệm, cũng như tay nghề khéo léo thì mới cho ra những thành phẩm hoản hảo nhất.
4. Nhuộm màu
a Truội tơ
Vải lụa tơ tằm trước khi nhuộm sẽ có màu trắng ngà, lớp keo của con tằm vẫn còn bám sót lại trên sợi vải. Nên để vải bám màu nhuộm tốt, chúng sẽ được ngâm qua với nước nóng, nhằm loại bỏ đi màu trắng ngà có sẵn trên vải. Giai đoạn này được gọi là truội tơ.
b. Nhuộm màu
Các làng nghề ở nước ta thường thực hiện việc nhuộm màu theo cách truyền thống. Thợ nhuộm sẽ tiến hành nấu các loại nguyên liệu để cho ra các màu sắc, và công dụng khác nhau. Thông thường lá chè sẽ giúp vải lụa giảm được sự nhăn nhúm, lá bạch đàn sẽ giúp kháng khuẩn và một số loại củ để tạo màu như củ dền. Sau khi đã có dung dịch thuốc nhuộm, vải lụa sẽ được nhuộm từ 2 đến 3 lần, nhằm giúp cho vải lụa có màu sắc chuẩn hơn, và cũng như hạn chế được sự phai màu sau một thời gian sử dụng.
Sau khi lụa đã lên đều màu, chúng sẽ được hấp và đem đi phơi. Có thể làm khô lụa theo hai cách, đó là phơi giữa trời hoặc những nơi có không gian thoáng đãng. Nếu như diện tích đất hạn chế có thể sử dụng cách thứ hai, là sử dụng máy sấy chuyên dụng. Máy sấy không chỉ được sử dụng cho vải lụa tơ tằm, mà các loại vải khác cũng được sấy theo cách công nghiệp này.
Quy trình nuôi tằm lấy tơ để sản xuất vải lụa tơ tằm sẽ được thực hiện qua 4 bước cơ bản như trên. Tuy nhiên cần có thời gian, kiến thức, kinh nghiệm cũng như sự khéo léo, tỉ mĩ thì mới có thể thực hiện thành công. Đó cũng là nguyên nhân giải thích tại sao vải lụa tơ tằm lại có giá cao đến như vậy. Ở Việt Nam chúng ta, việc trồng dâu nuôi tằm hiện nay vẫn đang tồn tại và phát triển tại các làng nghề truyền thống.
III. Các sản phẩm từ lụa tơ tằm
Lụa tơ tằm được ứng dụng tạo ra rất nhiều sản phẩm trong đời sống. Không chỉ phục vụ cho nhu cầu may mặc, mà những vật dụng khác trong gia đình cũng được tạo ra từ sự mềm mại và sang trọng của chất liệu. Một số sản phẩm sử dụng vải lụa tơ tằm có thể được kể đến như sau:
1. Áo sơ mi lụa tơ tằm
2. Váy đầm lụa tơ tằm
3. Áo dài lụa tơ tằm
4. Khăn choàng lụa tơ tằm
5. Rèm cửa lụa tơ tằm
6. Chăn ga gối nệm lụa tơ tằm
Xem thêm: Làng nghề lụa tơ tằm nổi tiếng ở Việt Nam
Quy trình nuôi tằm lấy tơ là một công việc đòi hỏi phải có đầy đủ kỹ thuật. Mặc dù công việc không khó, nhưng có một số việc cần phải lưu ý và cần có nhiều kinh nghiệm thì mới có thể thành công. Để có thể được chứng kiến tận mắt những quy trình tuyệt vời này, bạn có thể ghé thăm đến một số cơ sở nuôi tằm ở nước ta. Tại đây sẽ có nhiều điều thú vị hơn, giúp bạn bổ sung được một túi kiến thức lớn vê nghề trồng dâu nuôi tằm.