Có lẽ hai cụm từ mà mọi người được nghe nhiều nhất hàng ngày ở Mỹ là “cám ơn” và “xin lỗi”. Người Mỹ nói lời cám ơn bất cứ chuyện lớn, chuyện nhỏ, mỗi khi ai đó làm điều gì giúp mình. Vợ cám ơn chồng vì ông ấy đi lấy giúp mình ly nước, chồng cám ơn vợ vì pha cho mình ly café buổi sáng, hay nấu cho mình bữa ăn tối, mẹ cám ơn con vì đã giúp mẹ dọn dẹp sau bữa ăn tối…
Trong gia đình, các thành viên không “take things for granted”, cho rằng “đó là nhiệm vụ của bà ấy, của ông ấy, của con mình” phải làm. Mọi người trong gia đình mình luôn đón nhận những điều người khác làm cho nhau với sự trân trọng và lòng biết ơn.
Không riêng gì trong gia đình, mà đối với cha mẹ, anh chị em ở xa, hoặc bạn bè ở chỗ làm, hay hàng xóm… khi ai đó làm gì giúp mình, hoặc cho hay tặng cái gì đó… người ta thường gọi điện thoại cám ơn, hoặc trang trọng hơn thì viết vài dòng “thank you” để gửi, bày tỏ lòng biết ơn. Trang trọng thì mua thiệp “Thank You card”, một tấm thiệp nhỏ, viết vài dòng để gửi, thân mật thì có thể viết trong một tấm note card rồi cho vào phong bì và gửi đi.
Khoảng một tháng trước, cô S. là hàng xóm của mình mới sinh em bé [hình 2]. Thấy vợ chồng nó lu bu nên mình nấu bữa ăn tối cho cả gia đình, để vợ chồng S. rảnh rỗi, có thì giờ chăm sóc em bé. Mình nấu trước ở nhà, trưa trưa thì mang qua để nó biết mà không phải lo chuẩn bị nấu buổi ăn tối. S cám ơn rối rít khi nhận đồ ăn, mấy ngày sau S mang đồ qua trả kèm theo tấm thiệp cám ơn [thiệp màu tím trên đầu – nó luôn viết sai tên mình là “Tu” thay vì “Thu”].
Phía dưới là thiệp cám ơn của bà chị chồng của mình, chị Chris. Hè vừa rồi, chị bay qua châu Âu, dự định nghỉ hè ở đó 6 tháng, nhưng mới đi được hơn 1 tháng thì hay tin bố chồng mình bị bệnh. Chị ở Đức, nhưng trong lúc nhận được tin thì đang đi chơi ở Anh, nên từ Anh chị bay thẳng về nhà ông bố mà không kịp quay lại Đức để lấy đồ đạc, nên không mang theo laptop. Chị ở chăm sóc bố thời gian dài mà không có laptop, ông xã mình qua thăm cụ, có mang theo laptop nên để lại cái laptop của ổng cho chị ấy xài. Sau khi chị về nhà và nhận được laptop của người bạn bên Đức gửi qua, chị gửi laptop trả lại cho ông xã mình, kèm theo cái thiệp cám ơn. Câu cuối là: Em là người em và [chị hy vọng] là người bạn tuyệt vời. Yêu em nhiều – “You are [a] wonderful brother and [I hope] friend. I love you mucho.” [Mucho là tiếng Spanish].
Thường khi tổ chức đám cưới cũng vậy, sau khi đám cưới xong, đôi vợ chồng mới cưới viết thiệp gửi tới từng gia đình để cám ơn bạn bè và người thân đã bỏ thì giờ tới dự đám cưới của mình.
Tương tự như “cám ơn”, “xin lỗi” cũng được người Mỹ dùng khá nhiều trong ngày. Đôi khi người ta xin lỗi mặc dù thật sự chẳng phải lỗi, chẳng hạn như khi đi mua sắm, vô tình đi trước mặt ai đó, làm cản đường đi của họ, thì dừng lại nói “I’m sorry. Am I in your way?” Nghĩa là: Xin lỗi, tôi cản đường của bạn phải không? Hoặc cả 2 người đi mua sắm ở siêu thị, đi từ 2 hướng khác nhau, vô tình đối mặt nhau, thì cả hai đều nói lời xin lỗi nhau, rồi cười và tiếp tục đi mua sắm.
con bé Travis lúc 2 ngày tuổi. Mẹ bé là cô bạn hàng xóm, đã viết những dòng chữ cảm ơn mình.
Khi lái xe bị đụng nhau, người Mỹ thường xuống xe rồi đôi bên xin lỗi nhau, sau đó trao đổi bảo hiểm. Nếu chỉ bị trầy sướt nhẹ, không có thương vong, người ta thường gọi cho hãng bảo hiểm, để bảo hiểm 2 bên điều tra tìm xem lỗi của ai để quyết định bảo hiểm bên nào sẽ bồi thường. Nếu lỗi của mình thì bảo hiểm của mình bồi thường cho người kia, nên không việc gì phải cãi nhau.
Những ứng xử, xã giao thông thường [common courtesy] trong văn hóa Mỹ như “cám ơn” hay “xin lỗi”, xem ra nhỏ nhưng có tác dụng rất lớn, có thể giúp tránh làm phiền lòng những người xung quanh hay người thân của mình, tránh những cãi vả không cần thiết, cũng như giúp ngăn chặn những hành động khác có thể dẫn đến bạo lực.
GN - Hẳn không cần phải bàn, khi chúng ta làm phiền ai điều gì, có lỗi thì phải biết xin lỗi, khi được người khác giúp đỡ ta nói lời cảm ơn. Đây chính là nét đẹp nhân văn trong văn hóa ứng xử của người Việt từ xưa đến nay.
Thế nhưng, những năm gần đây, lời cảm ơn và xin lỗi như có chiều hướng giảm trong giao tiếp xã hội. Có người cho rằng, đó là hệ quả tất yếu của lối sống thực dụng; ý kiến khác thì bảo, nguyên nhân của tình trạng này là do sự lỏng lẻo của chuẩn mực ứng xử; lại có quan điểm: lối sống công nghiệp làm con người thay đổi, hay do bản tính cố hữu của một người cụ thể nào đó vốn không quen với hai từ cảm ơn và xin lỗi.
Biết nói lời cảm ơn, xin lỗi là một tiêu chí đánh giá phẩm chất và vốn liếng văn hóa của mỗi cá nhân, từ đó góp phần xây dựng xã hội ngày càng văn minh, tốt đẹp hơn. Tuy nhiên, lời cảm ơn phải được phát ra tận đáy lòng, thể hiện sự thành khẩn, tha thiết, chứ không phải chỉ là lời nói suông ở “đầu môi chót lưỡi”. Xin lỗi để hàn gắn những chia rẽ và hận thù dân tộc do những lỗi lầm ấy gây nên.
Nguyên Thủ tướng Tây Đức Willy Brandt, trong lần đến thăm Warszawa [thủ đô Ba Lan], đã quỳ gối trước Đài tưởng niệm nạn nhân Do Thái trong Đại chiến thế giới thứ hai. Hành động đó của ngài Thủ tướng thay cho triệu lời xin lỗi, và đáng giá gấp hàng nghìn lần số tiền bồi thường mà nước Đức bỏ ra, giúp hàn gắn vết thương tưởng như không bao giờ lành với nước láng giềng; và hiện nay, Ba Lan và Đức là hai đối tác thương mại lớn của nhau ở châu Âu.
Tháng 8-1995, nhân dịp kỷ niệm 50 năm kết thúc chiến tranh, Thủ tướng Nhật khi đó là ông Tomiichi Murayama cũng đã bày tỏ sự ăn năn sâu sắc và xin lỗi chân thành tới các quốc gia láng giềng châu Á.
Trong cuộc sống xô bồ của xã hội hiện đại, những mâu thuẫn, xích mích xảy ra là điều không thể tránh khỏi, thế nên, với hai từ “cảm ơn” và “xin lỗi”, những mâu thuẫn, xích mích có thể sẽ được xóa tan, khiến mọi người trở nên gần gũi và thân thiết hơn.
Cổ nhân đã dạy: “Thánh nhân nào cũng có một quá khứ. Tội nhân nào cũng có một tương lai”, và trong hàng đệ tử thân tín của Đức Phật, có người từng là tướng cướp, nhưng họ biết hối lỗi và nói lời xin lỗi từ trái tim, sự thành khẩn của thân-tâm nên đã tu thành chánh quả.
Suy cho cùng, do cái tôi của con người quá lớn, bản ngã quá nặng nên họ không muốn xin lỗi. Người ta thường nói: “Không biết lỗi, không nhận lỗi thì sẽ không bao giờ biết hối lỗi”. Có nghĩa là họ vẫn sẵn sàng tái phạm, nói cách khác là không biết phục thiện, không thể tiến bộ. Và điều đó hẳn là nằm trong gốc rễ của giáo dục. Đơn giản, họ cho rằng, ừ thì tôi mắc lỗi, ừ mọi người đều thấy lỗi của tôi. Nhưng xin lỗi ư… đừng mơ. Tại sao tôi phải xin lỗi? Ai làm gì được tôi? Họ để cho dư luận lắng xuống và thời gian cũng chẳng còn ai nhớ tới cái lỗi của họ nữa. Thế là xong, huề cả làng. Cần gì bày đặt xin lỗi cho phiền phức. Có người cho rằng, xin lỗi sẽ làm hạ uy tín cá nhân. Xin lỗi thiên hạ sẽ cho mình yếu đuối dễ bắt nạt v.v… Một số người còn cho rằng, nói ra những từ đó là một sự khách khí và đôi khi giả tạo, dối lòng và họ cảm thấy “ngài ngại”. Thiết nghĩ, đó là việc làm văn minh, lịch thiệp trong giao tiếp hàng ngày, không việc gì chúng ta phải “ngại”.
Hiện nay, ở nhiều cơ quan, công ty, xí nghiệp đang phát động phong trào “Tứ xin”, đó là: Xin lỗi, xin chào, xin cảm ơn và xin phép. Đường đi đâu phải do tạo hóa sắp đặt, đi rồi sẽ thành đường; thói quen rồi sẽ dần định hình trong nếp nghĩ, sẽ có ngày, từ cảm ơn, xin lỗi nó nở rộ tự nhiên và chói chang như hoa cỏ mùa hè.
Sự lịch thiệp, khiêm tốn, biết ơn, biết lỗi phải là một phần quan trọng, tất yếu trong cuộc sống thường nhật của chúng ta. Xin lỗi không đơn giản là biết lỗi và nhận lỗi, mà còn thể hiện trách nhiệm của người đó với cuộc sống. Đã bao giờ bạn tự hỏi mình thật sự nói những câu đó bao nhiêu lần trong một ngày, và nếu có nói, thì đã bao giờ chúng ta nói những điều đó một cách thực lòng? Và từ những lời nói đó, đi xa hơn, là những hành động để xin lỗi và cảm ơn. Hay là, lời xin lỗi, cảm ơn của bạn và của chúng tôi đang vi vu trong gió?