Trong xã hội đô thị hóa, dinh dưỡng hiện đại tình trạng dạy thì sớm ở trẻ ngày càng nhiều. Nhưng ở cực bên kia là tình trạng dậy thì muộn. Tình trạng này ở trẻ cũng rất cần được quan tâm vì nó có thể là do các bệnh tật liên quan đến nhiễm sắc thể giới tính, sự phát triển không bình thường của các tuyến trong cơ thể. Hãy cùng YouMed tìm hiểu về tình trạng này qua bài viết sau đây.
Dậy thì muộn là gì?
Dậy thì muộn là tình trạng tuổi dậy thì không bắt đầu vào thời điểm thông thường. Tuổi dậy thì là thời điểm cơ thể của trẻ em bắt đầu trưởng thành. Thường bắt đầu trong độ tuổi từ 7 đến 13 cho nữ trong độ tuổi từ 9 đến 15 cho nam. Lúc này tuyến sinh dục của trẻ bắt đầu tăng cường sản xuất các hormone sinh dục [testoterone ở bé trai và estrogen ở bé gái] dưới sự tác động của vùng dưới đồi và tuyến yên.
Biểu hiện và xác định dạy thì muộn ở nam và nữ
Dậy thì muộn ở bé trai
Nhận biết quá trình dậy thì muộn ở nam là tinh hoàn lớn dần. Tiếp theo là sự phát triển của dương vật và sự xuất hiện của lông mu. Quá trình dậy thì diễn ra khi tuyến yên bắt đầu tiết ra nhiều hơn hai loại hormone là luteinizing [LH] và hormone kích thích nang trứng [FSH] chất khiến tinh hoàn phát triển. Tạo ra hormone nam testosterone. Sự phát triển tăng vọt thường bắt đầu trong vòng 1 năm kể từ lúc trẻ có dấu hiệu dậy thì đầu tiên. Thường vào lúc 15 tuổi.
Nếu con bạn đã bước qua tuổi 14 và không có các dấu hiệu trên. Có thể bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra vật lý để đánh giá về kích thước của tinh hoàn và dương vật của trẻ. Nếu kết quả kiểm tra cho thấy dương vật và tinh hoàn không lớn hơn trước. Dù con đã 14 tuổi thì con bạn bị dậy thì muộn. Đôi khi là tình trạng giai đoạn tăng trưởng sinh dục bị trì hoãn hơn 5 năm.
Về thể chất, hầu hết các bé trai dậy thì muộn thường thấp hơn nhiều so với các bạn đồng trang lứa. Nguyên do là giai đoạn phát triển nhảy vọt của bé chậm hơn các bạn. Tuy nhiên, con bạn sẽ phát triển đuổi kịp bạn bè vào năm 18 tuổi. Có chiều cao bình thường như người trưởng thành.
Dạy thì muộn ở bé gái
Giai đoạn dậy thì ở bé gái bắt đầu khi tuyến yên sản xuất hai loại hormone là hormone luteinizing [LH] và hormone kích thích nang trứng [FSH]. Hormone này khiến buồng trứng phát triển. Bắt đầu sản sinh estrogen. Giai đoạn tăng trưởng nhảy vọt ở bé gái bắt đầu ngay sau khi ngực phát triển và chu kỳ kinh nguyệt đầu tiên sẽ xuất hiện khoảng 2 3 năm sau đó. Một bé gái 13 tuổi mà ngực chưa phát triển thì được coi là dậy thì trễ.
Để xác định, bé gái cần phải xét nghiệm máu và các xét nghiệm khác để đo mức hormone LH, FSH, estradiol. Nếu kết quả xét nghiệm cho thấy hormone LH và FSH ở mức cao. Điều này nghĩa là buồng trứng không hoạt động bình thường. Trong trường hợp này, phải kích thích tuyến yên sản sinh ra hormone để kích thích buồng trứng hoạt động mạnh hơn. Nếu nguyên nhân gây suy buồng trứng sớm không rõ ràng, trẻ sẽ được tiến hành xét nghiệm karyotype [lập bộ nhiễm sắc thể] để khảo sát xem có bao nhiêu tế bào bị thiếu nhiễm sắc thể X.
Nếu mức hormone LH, FSH và estradiol thấp thì nguyên nhân gây dậy thì muộn ở nữ có thể là do lượng mỡ cơ thể bị giảm hoặc thiếu hormone LH, FSH vĩnh viễn. Các xét nghiệm khác sẽ được thực hiện nếu bác sĩ nghi ngờ cơ thể trẻ đang thiếu loại hormone tuyến yên, chẳng hạn như chụp cộng hưởng từ não. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể chỉ định chụp X-quang tay để đo độ tuổi xương.
Nguyên nhân gây ra dậy thì muộn là gì?
Dậy thì muộn có thể vì một số lý do:
Lịch sử gia đình
Thông thường, nó chỉ đơn giản là một khuôn mẫu cách thức tăng trưởng và phát triển của gia đình. Ví dụ như một chàng trai hay cô gái có thể thấy rằng cha mẹ, chú, dì, anh chị em hoặc anh em họ của mình phát triển muộn hơn tuổi bình thường. Điều nàythường không cần điều trị.Những thanh thiếu niên này sẽ phát triển bình thường, muộn hơn so với hầu hết các bạn cùng lứa.
Nguyên nhân từ các vấn đề y tế
Các vấn đề y tế cũng có thể gây ra sự chậm trễ ở tuổi dậy thì:
Các bệnh mạn tính
Một số người mắc các bệnh mãn tính như tiểu đường, xơ nang, bệnh thận hoặc thậm chí hen suyễn có thể trải qua tuổi dậy. Đó là vì bệnh của họ có thể khiến cơ thể họ khó phát triển và phát triển muộn hơn. Điều trị đúng cách và kiểm soát tốt hơn các tình trạng này có thể giúp cho việc dậy thì muộn ít xảy ra hơn.
Suy dinh dưỡng
Một người bị suy dinh dưỡng không có đủ thức ăn để ăn hoặc không có chất dinh dưỡng tốt cũng có thể dậy thì muộn hơn so với những người cùng ăn một chế độ ăn uống cân bằng, lành mạnh. Ví dụ, thanh thiếu niên mắc chứng rối loạn ăn uống hay chán ăn tâm thần thường giảm cân rất nhiều đến nỗi cơ thể họ không thể phát triển đúng cách. Những cô gái tập luyện liên tục trong thể thao có thể gây dậy thì muộn vì mức độ tập luyện của họ khiến họ thiếu dinh dưỡng. Cơ thể của các cô gái cần đủ chất béo trước khi họ có thể trải qua tuổi dậy thì hoặc có kinh nguyệt.
Vấn đề tuyến giáp
Dậy thì muộn cũng có thể xảy ra do các vấn đề ở tuyến yên hoặc tuyến giáp. Những tuyến này liên quan đến các hormone quan trọng cho sự tăng trưởng và phát triển cơ thể.
Nguyên nhân DNA
Một số người không trải qua tuổi dậy thì vào thời điểm tuổi bình thường vì có vấn đề với nhiễm sắc thể. Họ được tạo thành từ DNA có chứa các gen dậy thì muộn. Các vấn đề với nhiễm sắc thể có thể ảnh hưởng đến quá trình tăng trưởng bình thường.
Hội chứng Turner
Hội chứng Turner xảy ra khi một trong hai nhiễm sắc thể X của nữ là bất thường hoặc mất. Điều này gây ra vấn đề với cách một cô gái phát triển và với sự phát triển của buồng trứng và sản xuất hormone giới tính.Phụ nữ mắc hội chứng Turner không được điều trị, tuổi thọ sẽ ngắn hơn bình thường, có thể không trải qua tuổi dậy thì theo cách thông thường và có thể có các vấn đề y tế khác.
Hội chứng Klinefelter
Trẻ nam mắc hội chứng Klinefelterđược sinh ra với một nhiễm sắc thể X thêm [XXY thay vì XY].Tình trạng này có thể làm chậm sự phát triển tình dục.Những trẻ mắc phải có thể có vấn đề về học tập và có thể có các vấn đề y tế khác.
Các yếu tố ảnh hưởng đến phát sinh dậy thì muộn ở nam và nữ
Những yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc dậy thì muộn bao gồm:
- Yếu tố di truyền;
- Các bệnh mãn tính, ví dụ như bệnh xơ nang, bệnh tiểu đường hay bệnh thận;
- Suy dinh dưỡng, có thể từ rối loạn ăn uống, hay các bệnh mãn tính như bệnh xơ nang;
- Tập thể dục quá mức, ví dụ trong trường hợp vận động viên chuyên nghiệp;
- Khối u hay các chấn thương bên trong khác ảnh hưởng tới các tuyến;
- Các hội chức liên quan đến hormone, như hội chứng suy nhược tuyến giáp;
- Các bệnh di truyền ảnh hưởng đến sự phát triển sinh dục.
Không có các yếu tố nguy cơ bệnh không có nghĩa là bạn không thể mắc bệnh. Những yếu tố trên chỉ mang tính tham khảo. Bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ chuyên khoa để biết thêm chi tiết.
Điều trị dạy thì muộn ở trẻ.
Việc điều trị dậy thì muộn sẽ tùy thuộc vào nguyên nhân. Trẻ em mắc chứng dậy thì muộn do thể trạng có thể không cần điều trị vì trẻ chỉ cần thêm thời gian để phát triển. Nếu nguyên nhân gây ra dậy thì muộn là do tình trạng mất cần bằng nội tiết tố hay mộ căn bệnh nào đó, bạn có thể cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ nội tiết tố nhi khoa hoặc một chuyên gia về tăng trưởng và tuổi dậy thì.
Thông thường, bác sĩ sẽ sử dụng các liệu pháp hormone ngắn hạn để giúp trẻ phát triển:
- Ở bé trai, bác sĩ có thể bổ sung hormone testoterone bằng cách tiêm trực tiếp hoặc dùng miếng dán và gel bôi;
- Ở bé gái, bác sĩ có thể bổ sung hormone estrogen hoặc progesterone bằng thuốc uống hoặc gel bôi.
Trên đây là những thông tin về tình trạng dậy thì muộn ở cả trẻ em nam và nữ. Phụ huynh khi nhận thấy con mình có bất kỳ dấu hiệu nào liên quan đến quá trình phát triển tự nhiên; cần đưa trẻ đến khám bệnh để kịp thời điều trị.