SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTSáng kiến kinh nghiệmĐề tài :SỬ DỤNG TRANH ẢNH LÀM ĐỒ DÙNG DẠY HỌCTRONG MÔN NGỮ VĂN BẬC THPTNgười trình bày đề tài : Mai Văn ChánhGiáo viên bộ môn Ngữ VănTrường THPT Krông Bông - ĐăkLăkMỞ ĐẦUI. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀIHiện nay tư tưởng sư phạm “lấy học sinh làm trung tâm” tức là coi học sinh làchủ thể sáng tạo đang được đặc biệt coi trọng. Theo tư tưởng đó,trong quá trình dạyhọc, thầy giáo giữ vai trò và chức năng tổ chức,hướng dẫn đưa ra phương pháp cònhọc sinh tự mình đi vào khám phá nội dung hình thức nghệ thuật của tác phẩm. Tưtưởng sư phạm đó là một tư tưởng tiến bộ trong giáo dục dạy học nói chung và dạyhọc ngữ văn nói riêng. Tư tưởng ấy được các nhà nghiên cứu lý luận bộ môn khẳngđịnh là đúng và có một sự nhất trí cao. Nói đúng ra thì vấn đề này đã được cố thủtướng Phạm Văn Đồng nói cách đây gần bốn thập kỷ rồi : “Chúng ta phải xem xétlại cách giảng dạy trong nhà trường của chung ta , không nên dạy như cũ bỏi vì dạynhư cũ không chỉ việc dạy văn không hay mà sự đào tạo cũng không hay vì vậychúng ta phải có một cách dạy khác”“Cách dạy khác” ở đây là dạy như thế nào ? Đó là cách dạy học mới “lấy học sinhlàm trung tâm” chứ không phải “thầy giáo là trung tâm” như những quan điểm dạyhọc lạc hậu trước đây.Như chúng ta đã biết, bộ môn Ngữ Văn cũng như những bộ môn khác được đưavào giảng dạy trong nhà trường đã có từ rất lâu. Điều đặc biệt hơn là bản thân bộmôn Ngữ Văn có chức năng giáo dục, đào tạo người học sinh một cách khá toàn diệntrong đó chức năng giáo dục nhân văn thẫm mỹ thể hiện rõ ràng nhất.Những tác phẩm văn học được chọn đưa vào giảng dạy trong chương trình phổthông, nhìn chung đó là những tác phẩm hay và thành công về mặt nội dung cũngnhư hình thức nghệ thuật. Chính vì thế mà khi giảng dạy những tác phẩm văn họcnày, chúng ta đã đem đến cho học sinh cách cảm thụ, cách nhìn nhận cuộc sống mộtNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk1SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTcách đúng đắn hơn, từ đó rút ra những kinh nghiệm sống cũng như khả năng nhậnthức về đời sống cho các em học sinh. Bởi vậy mà đã có người phát biểu rằng :“ Dạy văn chương không chỉ nhằm gây ra rung động cảm xúc, rung động là đảmbảo hiệu quả dạy học văn chương nhưng rung động không phải là mục đích duy nhấtcủa văn chương và dạy văn chương. Mục đích là đào tạo được sự phát triển cân đốitoàn diện về tâm hồn trí tuệ và hiểu biết xây dựng những nhân cách xã hội chủ nghĩacho học sinh” .Như đã nói ở trên, bộ môn Ngữ Văn có vai trò rất to lớn trong việc giáo dục và đàotạo người học sinh bằng phương tiện văn học. Thế nhưng lối dạy học văn cũ chỉ mớitruyền thụ một chiều mà chưa chú ý đến phát huy năng động sáng tạo tự nhận thứccủa học sinh. Do vậy việc đổi mới phương pháp dạy học là một nhu cầu tất yếu vàcấp thiết.Nhưng vấn đề đặt ra là việc đổi mới dạy học văn là đổi mới dạy học về phươngdiện nào ? Và việc đổi mới được thực hiện như thế nào ?II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI1. Cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu :a. Cơ sở lý luận :Trong quan niệm truyền thống về dạy học văn chương trong nhà trường phổ thôngthì người giáo viên là chủ thể giữ vai trò chủ động, thầy là người truyền đạt kiếnthức có sẵn, còn học sinh là khách thể thụ động tiếp thu kiến thức có sẵn từ thầygiáo. Nói cách khác đó là lối dạy học thông tin, truyền thụ một chiều từ phía giáoviên.Lối dạy học như vậy không đảm bảo việc phát huy chủ thể học sinh, bởi vì ngườithầy giáo chỉ lo việc soạn giáo án, sắp xếp kiến thức theo một trình tự lôgic hợp lýđể truyền thụ cho học sinh. Điều đó gây nên nhiều bất cập và không hợp lý : Giáoviên đem bất cứ điều gì tốt đẹp để nhồi nhét cho học sinh theo tài năng của mình,còn học sinh ngoan ngoãn nghe theo thầy giáo, tiếp thu kiến thúc một cách thụ động.Chính vì điều này mà học sinh dễ chán nản, không muốn học môn Ngữ văn. Nếuđiều này cứ kéo dài mãi, thì chắc chắn sẽ gây ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả giáodục văn học cho học sinh. Vì vậy, yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học “ lấy họcsinh làm trung tâm”, thầy giáo không phải là người truyền thụ kiến thức một chiềumà là người tổ chức, dẫn dắt học sinh từng bước chủ động tiếp cận, khám phá, chiếmlĩnh cái hay cái đẹp của tác phẩm.Để làm được điều đó, đòi hỏi người giáo viên phải nắm vững kiến thức và kết hợpnhiều phương pháp dạy học, có khả năng kích thích học sinh làm việc một cách cóhiệu quả.Muốn dạy tốt học tốt, thiết nghĩ phải có sự thay đổi mang tính hệ thống từ các cấpquản lý giáo dục, đội ngũ giáo viên và học sinh. Bên cạnh đó, trong các giờ hoạtNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk2SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTđộng trên lớp việc kết hợp sử dụng đồ dùng dạy học là yếu tố thành công cho tiếtdạy học, vì nó là nhũng hình ảnh trực quan sinh động giúp học sinh tiếp thu bài tốt.b. Cơ sở thực tiễn :Thực tế hiện nay chất lượng sử dụng đồ dùng dạy học trong các trường phổ thôngcòn nhiều vấn đề cần suy nghĩ. Việc đổi mới chương trình sách giáo khoa và cải tiếnphương pháp dạy học cũng đồng nghĩa với việc phải đáp ứng được một số lượngtrang thiết bị và đồ dùng dạy học không nhỏ cho các trường. Song cơ sở vật chất củanhiều trường hiện chưa đáp ứng đầy đủ như thiếu phòng thiết bị, giá để, tủ đựng…điều đó dẫn đến tình trạng đồ dùng để chồng chất lên nhau, khó bảo quản và dễ hưhỏng. Đó là đồ dùng dạy học nói chung, còn đồ dùng dạy học ở môn ngữ văn chủyếu là tranh ảnh, nhưng số lượng quá ít và nội dung quá nghèo nàn. Chính từ nhữngbất cập đó cho thấy, việc sử dụng đồ dùng dạy học của giáo viên bộ môn ngữ văncòn gặp không ít khó khăn. Để khắc phục tình trạng đó đòi hỏi chúng ta phải cố gắngtrong việc sử dụng và làm đồ dùng dạy học cho bộ môn ngữ văn.2. Vai trò và chức năng của đồ dùng dạy học.a. Vai trò của đồ dùng dạy học :Nói chung, trong quá trình dạy học, đồ dùng dạy học giảm nhẹ công việc của giáoviên và giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách thuận lợi. Có được đồ dùng dạyhọc thích hợp, người giáo viên sẽ phát huy hết năng lực sáng tạo của mình trongcông tác giảng dạy, làm cho hoạt động nhận thức của học sinh trở nên nhẹ nhàng vàhấp dẫn hơn, tạo ra cho học sinh những tình cảm tốt đẹp với môn học . Do đặc điểmcủa quá trình nhận thức, mức độ tiếp thu kiến thức mới của học sinh tăng dần theocác cấp độ của tri giác : nghe - thấy – làm được, nên khi đưa ĐDDH vào qúa trìnhdạy học, giáo viên có điều kiện để nâng cao tính tích cực , độc lập của học sinh, vàtừ đó nâng cao hiệu quả của quá trình tiếp thu, lĩnh hội kiến thức và hình thành kỹnăng , kỹ xảo của các em.b. Chức năng của đồ dùng dạy học :Đồ dùng dạy học bao gồm các chức năng sau :- Truyền thụ tri thức.- Hình thành kỹ năng.- Phát triển hứng thú học tập.- Tổ chức điều khiển quá trình dạy học.+ Đồ dùng dạy học làm sinh động nội dung học tập, nâng cao hứng thú học tập bộmôn.+ Giúp học sinh phát triển năng lực nhận thức, đặc biệt là khả năng quan sát, tưduy, hình thành cảm giác thẩm mỹ…Người thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk3SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPT+ Giúp giáo viên điều khiển được hoạt động nhận thức của học sinh.3. Một số tiêu chí cần lưu ý khi : làm, sưu tầm, sử dụng đồ dùng dạyhọc :a. Tính sư phạm : Là một trong những chỉ tiêu chính của đồ dùng dạy học. Tínhsư phạm thể hiện ở chỗ :- Bảo đảm cho học sinh tiếp thu được kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo tương ứng với yêucầu của chương trình học.- Giúp cho giáo viên truyền đạt một cách thuận lợi các kiến thức, giúp cho học sinhphát triển khả năng nhận thức và tư duy logic.b. Tính thẫm mỹ :- Phương tiện dạy học dùng để biểu diễn trước học sinh phải được nhìn rõ ởkhoảng cách 8m.- Phương tiện dạy học phải phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh.- Màu sắc phải sáng sủa, hài hoà và gần giống với màu sắc của vật thật.- Phương tiện dạy học phải làm cho thầy và trò thích thú khi sử dụng, kích thíchtình yêu nghề, làm cho học sinh nâng cao cảm thụ Chân, Thiện, Mỹ.c. Tính kỹ thuật :- Phương tiện dạy học phải đảm bảo về tuổi thọ [ tức là có thể được sử dụng nhiềulần ]- Phương tiện dạy học phải kết cấu thuận lợi cho việc di chuyển và bảo quản.d. Tính kinh tế :- Chi phí cho việc làm đồ dùng dạy học phải thấp, ít tốn kém nhưng vẫn phải đảmbảo hiệu quả cao nhất trong dạy học, phù hợp với chương trình, ít tiêu hao sức lựccủa giáo viên và học sinh.e. Tính sáng tạo :Thể hiện ở sự lựa chọn tranh ảnh phù hợp, chi phí hạ, hợp tâm sinh lý của giáo viênvà học sinh, nói chung tính sáng tạo là hợp thành của các tính chất đã nêu ở trên.4. Một số phương pháp để làm, sưu tầm tranh ảnh, đồ dùng dạy học.Để có một bộ tranh ảnh phục vụ cho việc giảng dạy bộ môn ngữ văn, đòi hỏi ngườigiáo viên dạy bộ môn phải có tâm huyết nghề nghiệp, phải biết tìm tòi sáng tạo. Phảicó ý thức tích luỹ [ tức là phải biết sưu tầm dần dần ]…Có rất nhiều nguồn khác nhau giúp chúng ta có được một bộ tranh ảnh phục vụcho việc giảng dạy bộ môn ngữ văn như : Tranh ảnh có sẵn ở thư viện nhà trường,tranh ảnh chúng ta có khi đi tham quan du lịch [ chụp ảnh lại ] , sưu tầm trên mạnginternet, sách báo…- Mỗi bộ tranh ảnh sưu tầm được, chúng ta có thể đóng thành tập như một cuốnalbul hình cho từng khối học và phải xếp theo trình tự trước sau như các bài họctrong sách giáo khoa.Người thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk4SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPT5. Kết quả đạt được khi sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học :- Qua nhiều năm thực hiện, tôi thấy rằng : Trong một tiết dạy môn ngữ văn, nếu cósử dụng tranh ảnh minh hoạ một cách phù cho tiết dạy thì tiết học đó sẽ sinh độnghơn, học sinh có hứng thú học tập hơn, khoảng cách giữa thầy và trò được rút ngắnhơn…và tiết học sẽ đạt kết quả cao hơn.6. Một số tranh ảnh ví dụ minh hoạ cho các tiết học bộ môn ngữ văn :a.Khối lớp 10 : [ một số tranh ảnh chỉ để minh hoạ cho đề tài ]tranh minh hoạ cho bài : An Dương Vương và Mị Châu - Trọng ThuỷRùa vàng hiện lên mặt nước, thét lớn : « kẻ nào ngồi sau ngựa chính làgiặc đó ! ». Vua bèn tuốt kiếm chém Mị Châu.Người thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk5SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTđền thờ An Dương VươngTranh minh hoạ cho bài :Tại lầu Hoàng Hạc, tiễn Mạnh Hạo Nhiênđi Quảng Lăng [ Lý Bạch ] và bài : Lầu Hoàng Hạc [ Thôi Hiệu]Lầu Hoàng Hạc [ TQ]Người thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk6SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTTranh minh hoạ cho bài : tác gia Nguyễn TrãiChân dung Nguyễn Trãi – tác giả “ Bình Ngô Đại Cáo”Người thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk7SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTĐền thờ Nguyễn Trãi tại Côn Sơn.Tranh minh hoạ cho bài : tác gia Nguyễn Du và Truyện Kiềutác gia Nguyễn Du và Truyện KiềuNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk8SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTmộ đại thi hào Nguyễn Dub. Khối lớp 11 : [ một số tranh ảnh chỉ để minh hoạ cho đề tài ]Tranh minh hoạ cho bài : tác gia Nguyễn Đình ChiểuChân dung Nguyễn Đình ChiểuNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk9SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTđền thờ Nguyễn Đình Chiểu tại Ba Tri - Bến TreTranh minh hoạ cho bài : tác gia Nguyễn TuânChân dung Nguyễn TuânNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk10SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTTranh minh hoạ cho bài : tác gia Nam CaoTranh minh hoạ cho bài : lưu biệt khi xuất dươngChân dung cụ Phan Bội CâuNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk11SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTNhà thờ tưởng niệm cụ Phan Bội Châu tại huếTranh minh hoạ cho bài : Đây Thôn Vỹ Dạ - Hàn Mặc TửChân dung nhà thơ Hàn Mặc Tử và mộ nhà thơ Hàn Mặc Tử tại Quy hoà – Quy NhơnNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk12SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTThuyền ai đậu bến sông trăng đóCó chở trăng về kịp tối nay.!thôn Vỹ Dạ - Huếthôn Vỹ Dạ - HuếNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk13SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTc. Khối lớp 12 : [ một số tranh ảnh chỉ để minh hoạ cho đề tài ]Tranh minh hoạ cho bài : Tuyên ngôn độc lập - Hồ Chí MinhChủ Tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên Ngôn Độc Lập tại quãng trường Ba Đình Hà Nộingày 2.9.1945Người thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk14SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTTranh minh hoạ cho bài : Việt Bắc - Tố HữuChân dung nhà thơ Tố Hữu và bản làng Tây BắcNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk15SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTTranh minh hoạ cho bài : Ai đã đặt tên cho dòng sông- Hoàng Phủ Ngọc TườngHoàng Phủ Ngọc TườngNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk16SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk17SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk18SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTKẾT LUẬN1. Đánh giá chung :Trong quá trình dạy học, tôi nhận thấy việc sử dụng đồ dùng dạy học trên lớplà một việc không thể thiếu, điều đó không những giúp học sinh yêu thíchmôn học, bài học không nhàm chán. Đặc biệt đối với môn ngữ văn, điều đócòn giúp cho các em cảm nhận được cái hay, cái đẹp một cách toàn vẹn tácphẩm văn chương. Tạo mối quan hệ thân thiết giữa học sinh với học sinh, giữahọc sinh với giáo viên.Việc sử dụng đồ dùng dạy học còn giúp cho giáo viên nâng cao hơn về mặtnghiệp vụ chuyên môn vì để có được đồ dùng dạy học buộc giáo viên phải tìmtòi sáng tạo, tìm ra cách dạy học tối ưu nhất, để đạt hiệu quả cao nhất trongcông tác giảng dạy. Làm tốt điều đó, tôi tin chắc rằng học sinh sẽ có hứng thúhọc tập và yêu thích môn học hơn. Giúp các em có thêm niền tin yêu hơn vớithầy cô, bạn bè, nhà trường. Một tác phẩm văn học hay, khi học sinh đượccảm nhận một cách trọn vẹn, nó sẽ có tác dụng giáo dục đạo đức rất lớn. Từđó sẽ tạo ra được một môi trường thân thiện, một mối quan hệ tốt giữa giađình- nhà trường- xã hội.Qua nhiều năm công tác, trực tiếp giảng dạy bộ môn ngữ văn từ bậc THCScho đến bậc THPT, tôi nghĩ rằng việc làm và sử dụng đồ dùng dạy học trongnhà trường nói chung và bộ môn ngữ văn nói riêng là một việc làm không thểthiếu, vì nó không những giúp cho người thầy mà cả học trò gặt hái được kếtquả tốt.2. Bài học kinh nghiệm :- Việc chuẩn bị và sử dụng tranh ảnh trực quan trong dạy học sẽ giúp cho lớphọc sôi nổi hơn, thu hút sự chú ý của tất cả các đối tượng học sinh vào nộidung bài học. Gây hứng thú và khắc sâu kiến thức cho học sinh, tránh sựnhàm chá và mệt mỏi cho học sinh. Tạo cho học sinh có thói quen sưu tầmtranh ảnh để giúp cho các em học tốt hơn ở tất cả các môn học.- Tuy nhiên, trong quá trình dạy, nếu giáo viên ôm đồm quá nhiều đồ dùng dạyhọc và sử dụng không hợp lý thì hiệu quả sư phạm của đồ dùng dạy họckhông những không tăng lên mà còn làm cho học sinh khó hiểu, căng thẳng.Sắp xếp thời gian không hợp lý khoa học sẽ dẫn đến “cháy” giáo án, phân tánsự chú ý của học sinh, từ đó sẽ ảnh hưởng đến sự tiếp thu kiến thức của họcsinh.- Để phát huy hết hiệu quả và nâng cao vai trò của phương tiện dạy học khi sửdụng phương tiện, người giáo viên phải nắm vững ưu nhược điểm và các khảnăng cũng như yêu cầu của phương tiện để việc sử dụng phương tiện đồ dùngNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk19SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTdạy học phải đạt được mục đích dạy học và phải góp phần nâng cao hiệu quảcủa quá trình dạy học.Krông Bông tháng 2 năm 2011Người thực hiện : Mai Văn ChánhNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk20SKKN - Đề tài : Sử dụng tranh ảnh làm đồ dùng dạy học trong môn ngữ văn bậc THPTNgười thực hiện : Mai Văn Chánh – Trường THPT Krông Bông - ĐăkLăk21