Khái niệm học tập là gì

sau: mô hình in ấn học tập là quá trình trong đó kiến thức

giáo viên truyền đạt in vào đầu óc học sinh, sự dạy là hướng

vào các nội dung cần truyền đạt, do vậy không cần quan tâm

đến đặc điểm người học. Mô hình hành vi: học tập là một

quá hình lĩnh hội kiến thức mới hoặc kỹ năng mới (Skinner);

sự học được xác định bởi những hành động "khử" và "sai"

(Skinner và Watson). Mô hình xây dưng, theo quan niệm

của J.Piaget, G.Bachelard, học tập là quá trình hình thành và

phát triển của các dạng thức hoạt động, là sự thích ứng của

chủ thể với hoàn cảnh thông qua sự đồng hoá và sự điều tiết.

Ngoài ra, các mô hình khác: lý thuyết về sự chuyển giao học

tập, giả thiết về quá trình học tập sáng tạo; mô hình cấu trúc

hành động theo giai đoạn; mô hình xã hội - tâm lý của L.X

Vưgôtxki và P.IA Galperin.

Các nhà lý luận dạy học hiện đại xuất phát từ tư tưởng:

Lý luận dạy học phải gắn với lý luận về khoa học, xu hướng

chiến lược của lý luận dạy học là chuyển hoá phương pháp

khoa học thành phương pháp dạy học thông qua xử lý sư

phạm. Quá trình dạy học về bản chất là làm cho quá trình

lĩnh hội của học sinh gần giống quá trình phát minh phát

hiện của các nhà khoa học. Theo Ernesto Sabto, !'đối với con

người, học có nghĩa là tham gia phát hiện, phát minh".

Lý thuyết tình huống chỉ ra 3 yếu tố của hệ thống dạy

học: thầy giáo, học trò, môi trường và tri thức. Dạy học

chính là tổ chức cho học sinh tự mình chiếm lĩnh tri thức

một cách độc lập có sự giúp đỡ của thầy. Vai trò của người

thầy là uỷ thác và thể thức 'hoá. Dạy chính là uỷ thác cho

học sinh tình huống tiền sư phạm và học chính là sự thích

nghi với tình huống đó (GS Nguyễn Bá Kim - Lí thuyết tình

huống).



46



Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang, "học tập là quá trình

tự điều khiển tối ưu sự chiếm lĩnh khái niệm khoa học, trong

và bằng cách đó mà hình thành cấu trúc tâm lý mới, phát

triển nhân cách toàn diện".

Lê Khánh Bằng và các cộng sự đưa ra yêu cầu về xây

dựng phương pháp học tập chủ động cho học sinh "có ý thức

và năng lực chủ động học tập, thấy việc học suốt đời là con

đường mưu sinh cơ bản trong thời đại ngày nay". Tác giả

cũng đưa ra yêu cầu rèn luyện 4 kỹ năng học tập cơ bản sau

đây đối với học sinh, sinh viên:

- Kỹ năng định hướng trong học tập; Kỹ năng thiết kế, Kỹ năng thực hiện kế hoạch đã vạch ra; Kỹ năng kiểm tra và

tự kiểm tra 1

Tác giả Nguyễn Ngọc Bảo trong khi phân tích mối liên hệ

giữa tính tích cực và tính độc lập nhận thức đã chỉ rõ."Tính

tích cực nhận thức không những là điều kiện cần thiết mà

còn là kết quả và là sự biểu hiện của sự nảy sinh và phát

triển tính độc lập nhận thức". Tác giả cũng chỉ ra rằng: "Bản

chất của tính độc lập nhận thức là sự chuẩn bị về mặt tâm lý

cho sự tự học. Sự chuẩn bị này là tiền đề quan trọng cho

hoạt động học tập có mục đích, cho sự điều chỉnh và đảm

bảo hoạt động đó đạt hiệu quả cao. Nghĩa hẹp hơn, tính độc

lập nhận thức là năng lực, nhu cầu học tập và tính tổ chức

học tập cho phép học sinh tự học". Theo tác giả, cấu trúc

tính độc lập nhận thức gồm có: động cơ nhận thức, năng lực

1. Lê Khánh Bằng - Nguyễn Văn Tư - Một số ý kiên về xây

dựng phương pháp chủ động học tập cho học sinh sinh viên. Hội

thảo khoa học Tâm lí - Giáo dục học, H, 1995, Tr.152 - 157



47



học tập, tổ chức học tập và hành động ý chí. Trong đó, thành

phần tổ chức học tập biểu hiện ở phương pháp suy nghĩ,

phương pháp lan động (gồm kỹ năng lập kế hoạch, kỹ năng

tổ chức lao động và tự kiểm tra) 1 .

Tác giả Phạm Viết Vượng, xuất phát từ quan điểm giáo

dục "Lấy học sinh làm trung tâm" đã nhấn mạnh: học sinh là

tiêu điểm, mà mọi hoạt động của nhà trường đều xoay quanh

và vì nó mà thầy giáo phấn đấu không mệt mỏi. Nhân vật

trung tâm này phải là một chủ thể có ý thức, có nhu cầu, có

hứng thú, ham thích học và tích cực trong hoạt động học tập,

biết cách học để chiếm lĩnh khoa học. Con đường quan trọng

nhất là phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh để phát

triển mọi tiềm năng trí tuệ của họ. Quan điểm dạy học "lấy

học sinh làm trung tâm" đòi hỏi phải xây dựng các hình thức

tổ chức dạy học và các phương pháp dạy học phù hợp. Các

hình thức tổ chức dạy học được sử dụng nhiều nhất là tự

học, học theo nhóm... tác giả cũng khẳng định tư tưởng chủ

đạo của quan điểm trên là tổ chức cho học sinh hoạt động

tích cực sáng tạo, lấy tự học làm chính, lấy tập thể làm bổ

trợ cho cá nhân...

Lý luận dạy học hiện đại đã chỉ ra 2 cách học chủ động:

một là, học sinh tìm tòi nghiên cứu khám phá lời giải đáp do

chính học sinh nêu ra. Cách học này đang phổ biến ở Châu ả

- Thái Bình Dương, cùng với phương pháp đề án nhằm khêu

gợi óc tò mò, lòng khao khát được chủ động trong học tập.



1. Nguyễn Ngọc Bảo - Một số suy nghĩ về tính tích cực, tính

độc lập nhận thức và mối liên hệ giữa chúng. Tạp chí TTKHGD

số 111993. Tr.46-49.



48



Chương trình hoạt động trong học tập được diễn ra theo

con đường xoắn ốc. Chẳng hạn, từ: "học cá nhân, học bạn,

học thầy đến học cá nhân, hoặc tự học, hợp tác (bạn, thầy),

tự học ở trình độ cao hơn, tự học suốt đời" 1 : Cách học chủ

động thứ hai là theo quy trình, dựa trên cơ sở lý thuyết hệ

thống thứ bậc kiến thức, hệ quả logic và theo đó mỗi cấp độ

phải đạt tới, từng bước có hệ thống như dạy học chương

trình hoá, dạy học mô - đun. Cả hai cách học trên đều hướng

tới mục tiêu hình thành năng lực tự học, tự quản, ý thức độc

lập chủ động cho người học. Mục tiêu này quy định các

phương pháp, biện pháp tổ chức học tập nhằm nâng cao chất

lượng học tập của học sinh.

Nhìn chung, các tác giả nước ngoài và trong nước đều

thống nhất quan niệm về hoạt động học tập:

Học tập là hoạt động nhận thức tích cực, chủ động của

chủ thể, hình thức chủ yếu của nó là tự học. Sự khác biệt cơ

bản của nhiệm vụ học tập và các hình thúc khác là ở chỗ

mục đích và kết quả của nó làm thay đổi chính bản thân chủ

thể của hoạt động, bao gồm cả việc nắm vững những cách

thức nhất định của chủ thể hoạt động.

2. Tổ chức dạy học

2. 1. Khái niệm "tổ chức" (Orgamizo - riêng Lanh) Một

sự sắp xếp tương hỗ và sự liên hệ qua lại của các yêu tôi

trong một phức hợp nào đó, tổ chức đuột hiểu là một trật tự

xác định cả về mặt ý nghĩa chức năng cũng như về ý nghĩa



1. Theo Nguyễn Kỳ - Phương pháp dạy học tích cực - Trường

QLGDTW 1, H, 1990



49



cấu trúc và đối tượng sự vật Tổ chức giờ lên lớp, hình thức

tổ chức dạy học là cách thức tổ chức sắp xếp và tiến hành

các buổi học. Nô thay đổi theo mục tiêu, nội dung, phương

pháp và lớn hơn phương pháp. Hình thức tổ chức học tập là

cách sắp xếp tổ chức các biện pháp sư phạm thích hợp. Theo

Trần Duy Hưng: "Tổ chức quá trình dạy học là quá trình

thực hiện những biện pháp có cơ sở khoa học để tổ chức mối

quan hệ tương tác giữa 3 thành tố cơ bản của quá trình dạy

học: hoạt động dạy, hoạt động học và nội dung dạy học, làm

cho chúng vận động và phát triển theo một trật tự nhất định

nhằm thực hiện những nhiệm vụ day học". Hình thức tổ

chức dạy học là hình thái diễn biến của quá trình dạy học,

trong đó phản ánh logic vận động và phát triển theo một trật

tự nhất định của các mối quan hệ tương tác giữa 3 thành tố

đã nêu ở trên, tại một thời gian và không gian cụ thể, những

phương pháp và phương tiện cụ thể. Về cơ bản có 3 dạng:

dạng toàn lớp, dạng nhóm và dạng cá nhân.

Theo định nghĩa của I.P Ratrencô: "Tổ chức học tập là

một quá trình thực hiện những biện pháp có cơ sở khoa học

nhằm đảm bảo hiệu suất cao nhất của quá trình học tập với

điều kiện sử dụng hợp lý thời gian, sức lực và phương tiện

của giáo viên và học sinh" 1 .

Từ quan niệm của các tác giả trong nước và ngoài nước

về hoạt động dạy học và tổ chức học tập, chúng tôi xác định.

mục đích cơ bản của tổ chức dạy học chính là tổ chức tự học,

nâng cao năng lực văn hoá khoa học cho học sinh, rèn luyện



1. Ratrenco I.P - Tổ chức lao động sư phạm khoa học, TL dịch

tham khảo. Cục đào tạo, bồi dương. Bộ Giáo dục, 1974



50