Tại sao trung quốc thiếu điện

Trong nhiều tuần lễ, dân cư tại một số khu vực ngay tại thủ đô Bắc Kinh bị cấm sử dụng thang máy, cấm bật máy điều hòa nhiệt độ và nhiều thành phố ở Trung Quốc chìm trong bóng tối vì mất điện như thời mấy chục năm trước.

Hãng tin Mỹ Bloomberg cuối tháng 9/2021 đưa tin, 17 tỉnh thành của Trung Quốc ở các vùng Đông Nam và miền Bắc liên tục bị mất điện. Tờ SCMP nêu bật quan ngại Trung Quốc lâm vào hỗn loạn do thiếu hụt năng lượng.

Tại sao trung quốc thiếu điện
Trung Quốc đang "đau đầu" với bài toán thiếu điện. (Nguồn: AFP)

Ba nguyên nhân chính

Những năm gần đây, bước vào mùa Đông, một số nhà máy Trung Quốc thường phải tạm cho nhân viên nghỉ việc một vài ngày để tiết kiệm điện. Nhưng chưa khi nào ngay cả dân cư thành phố và các khu nhà ở cũng bị ảnh hưởng.

Bài toán năng lượng của Trung Quốc khó đến nỗi một số thành phố cắt luôn điện đèn đường, đèn giao thông để “tiết kiệm được chút nào hay chút nấy”.

Giáo sư kinh tế Mary Françoise Renard, làm việc tại Đại học Clermont-Ferrand, nêu bật 3 yếu tố dẫn đến hiện tượng thiếu hụt năng lượng tại "công xưởng sản xuất của thế giới":

Thứ nhất, hiện tượng giá than đá và khí đốt tăng lên và điều đó ảnh hưởng đến nhiều quốc gia trên thế giới chứ không chỉ riêng gì Trung Quốc. Giá nguyên liệu tăng cao bởi vì kinh tế thế giới đang phục hồi, các nhà máy lại sản xuất như trước khi xảy ra đại dịch.

Thống kê cho thấy tiêu thụ năng lượng của Trung Quốc hiện tại cao hơn cả so với trước khi có đại dịch. Trung Quốc lệ thuộc nhiều vào than đá.

Thứ hai, Bắc Kinh bắt đầu chú trọng đến yếu tố môi trường, giảm khí thải gây ô nhiễm. Một số báo cáo gần đây chỉ trích một số tỉnh của Trung Quốc không tuân thủ các chuẩn mực về môi trường nên chính quyền trung ương quyết định siết chặt thêm các biện pháp giới hạn thải khí carbon. Điều đó ảnh hưởng đến hoạt động của các nhà máy.

Vì không thể trông chờ vào than đá, nên Trung Quốc phải sử dụng năng lượng ít gây ô nhiễm hơn, ví dụ như chuyển sang dùng khí đốt.

Thứ ba là từ cả năm nay, quan hệ giữa Trung Quốc và Australia căng thẳng. Bắc Kinh ngừng nhập khẩu than đá của Australia, nên đã vội vã quay sang các nhà cung cấp của Indonesia và Mông Cổ… Hệ quả kèm theo là giá khí đốt, hay than đá trên thị trường quốc tế bị đẩy lên cao do luật cung-cầu.

Nói cách khác, nhu cầu tiêu thụ tăng cao trong lúc khả năng cung cấp của các nguồn sản xuất than đá, dầu khí, dưới tác động của dịch Covid-19 từ gần hai năm nay, thì lại bị giới hạn.

Tiến thoái lưỡng nan

Bài toán của Bắc Kinh càng thêm nan giải khi biết rằng từ gần hai năm nay, Trung Quốc và Australia “cơm không lành, canh chẳng ngọt”. Chính quyền của ông Tập Cận Bình đã ra lệnh “cấm nhập khẩu than của Australia”. Trung Quốc để mất một nguồn cung cấp quý giá.

Thêm vào đó, Trung Quốc do phải đối mặt với hiện tượng ô nhiễm không khí bắt buộc phải cam kết giảm thải khí carbon, giới hạn sản xuất than đá, chuyển hướng sang “năng lượng sạch, năng lượng tái tạo”.

Theo báo cáo của Cơ quan tư vấn đầu tư Sinolink Securities, “dự trữ của 6 tập đoàn cung cấp than đá hàng đầu Trung Quốc chỉ đủ để bảo đảm nhu cầu tiêu thụ trong vỏn vẹn 15 ngày cho toàn quốc”.

Tân Duẩn, chuyên gia kinh tế trường King’s College tại London, giải thích: “Hiện tượng thiếu hụt than đá này là hệ quả từ chính sách được áp dụng khoảng 5 năm trở lại đây để giảm bớt mức độ lệ thuộc vào nguồn năng lượng hóa thạch và gây nhiều ô nhiễm này. Bắc Kinh đã lên kế hoạch từng bước đóng cửa một số mỏ than ở khu vực Tây Bắc”.

Mùa Hè vừa qua, chính quyền trung ương khiển trách nhiều địa phương chậm trễ áp dụng các quy định mới của ngành công nghiệp khai thác than đá.

Tại sao trung quốc thiếu điện
Bài toán năng lượng của Trung Quốc “căng” đến nỗi một số thành phố cắt luôn điện đèn đường, đèn giao thông để “tiết kiệm được chút nào hay chút nấy”. (Nguồn: Weibo)

Hãng tin Bloomberg tiết lộ luật mới của Trung Quốc dự trù “bản án tù” nếu như các chuẩn mực về an toàn không được tôn trọng để xảy ra những tai nạn đối với môi trường. Giới phân tích cho rằng rất có thể hiện tượng khan hiếm than đá hiện nay là một hình thức phản kháng từ phía các tập đoàn khai thác mỏ để cưỡng lại các chỉ thị của trung ương.

Chính vì vậy, sau một cuộc họp khẩn cấp trong nội bộ chính phủ, Phó Thủ tướng Trung Quốc Hàn Chính, đặc trách về công nghiệp và năng lượng, hôm 30/9 đã yêu cầu các đập thủy điện, các công ty trong ngành than đá đến điện lực, dầu mỏ … “bảo đảm nguồn cung cấp cho mùa Đông năm nay bằng mọi giá”.

Cùng lúc, Bắc Kinh đã cho một số mỏ từng bị đóng cửa hoạt động trở lại. Trong lúc đang thiếu hụt than để phục vụ cỗ máy sản xuất và bảo đảm nhu cầu cho gần 1,5 tỷ dân, Trung Quốc lại buộc phải tạm đóng cửa nhiều mỏ than sau đợt lũ lụt cuối tuần qua.

Chính quyền Quảng Tây hôm 11/10 thông báo 120.000 dân cư phải sơ tán, 60 mỏ than phải tạm ngừng hoạt động.

Nói cách khác, về mặt năng lượng, thách thức lớn nhất đối với Bắc Kinh là bắt buộc phải giảm thiểu ô nhiễm không khí, nhưng vẫn chưa thoát khỏi vòng luẩn quẩn về mức lệ thuộc vào than đá và đây vẫn là nguồn cung cấp năng lượng chính của "gã khổng lồ" châu Á này.

Năng lượng Mặt Trời, hạt nhân hay khí đốt và kể cả dầu mỏ cũng mới chỉ đủ để bảo đảm 30-40% còn lại nhu cầu trên toàn quốc.

Cái giá đắt phải trả

Điều chắc chắn là việc các nhà máy phải đóng cửa dài ngày bắt đầu đè nặng lên tỷ lệ tăng trưởng của Trung Quốc.

Mary Françoise Renard, làm việc tại Đại học Clermont Ferrand, giải thích: “Còn quá sớm để thẩm định về mức độ thiệt hại. Tuy nhiên, một số nhà máy đã phải đóng cửa, ngừng sản xuất trong một vài ngày. Tôi muốn nói đến trường hợp của một công ty Đài Loan (Trung Quốc) có chi nhánh tại Đại lục, gia công cho Tập đoàn điện thoại Apple của Mỹ. Chúng ta thấy ngay là cả chuỗi sản xuất của thế giới bị ảnh hưởng. Chắc chắn là tăng trưởng của Trung Quốc bị suy giảm đồng thời với trọng lượng quá lớn trong dây chuyển sản xuất, trong chuỗi trị giá gia tăng của toàn cầu, tăng trưởng của thế giới sẽ bị chậm lại”.

Ngân hàng Mỹ Morgan Stanley trong báo cáo đầu tuần trước cho rằng, khả năng sản xuất của ngành công nghiệp xi-măng giảm 29%, của ngành công nghệ nhôm là 7%. Riêng ngân hàng Nhật Bản, Nomura, giảm dự phóng tăng trưởng của Trung Quốc hơn 1 điểm trong quý III và quý IV/2021.

Đối với Bắc Kinh, câu hỏi đặt ra là phải tính sao nếu như hiện tượng nhà máy đóng cửa kéo dài, công nhân không được trả lương? Công luận Trung Quốc liệu có kiên nhẫn trước những đợt mất điện triền miên, các trung tâm thương mại sầm uất mất khách vì phải đóng cửa sớm?

Tại sao trung quốc thiếu điện
Ngành năng lượng Trung Quốc lệ thuộc chủ yếu vào nguồn cung than đá. (Nguồn: Bitco News)

Đài truyền hình Mỹ CNN nói đến hiện tượng khan hiếm năng lượng nghiêm trọng nhất tại Trung Quốc từ một chục năm qua.

Năm 2011, một trận hạn hán dài ngày làm tê liệt các nhà máy thủy điện Trung Quốc, khiến 10 tỉnh trên toàn quốc bị thiếu hụt năng lượng trong đó có tỉnh Quảng Đông, nơi sản xuất đến 10% hàng “Made in China”. Lần này, tác động còn “nghiêm trọng hơn” vào lúc cỗ máy kinh tế Trung Quốc đang hoạt động tốt sau đại dịch Covid-19, nhưng cũng đã bắt đầu có dấu hiệu hụt hơi.

Tổng Cục Thống kê Trung Quốc ghi nhận “đà phục hồi của thế giới còn bấp bênh, tiêu thụ nội địa vẫn trong thế bất cân đối và (Trung Quốc) phải nỗ lực nhiều hơn nữa để phục hồi và bảo đảm phát triển vững vàng”.

Sau cùng, cơn khát năng lượng của “công xưởng thế giới” cho thấy, các doanh nghiệp Âu, Mỹ lao đao nếu như cỗ máy sản xuất của Trung Quốc bị “trật đường ray”.

Trong kịch bản ngược lại, nếu hoạt động quá tốt, Trung Quốc lại hút hết năng lượng của thế giới, tạo ra lạm phát đe dọa tăng trưởng toàn cầu.

Theo tờ Foreign Policy, Trung Quốc đang trải qua quãng thời gian khó khăn khi liên tiếp gặp các thách thức, từ nguy cơ vỡ nợ của Evergrande trên thị trường bất động sản cho đến mới đây nhất là khủng hoảng thiếu điện.

Vấn đề thiếu năng lượng đã được nhiều chuyên gia cảnh báo trong vài tháng nhưng chúng đặc biệt trở nên nghiêm trọng vào tuần trước khi 20/31 tỉnh thành của Trung Quốc bị cắt điện tạm thời, gây gián đoạn hoạt động sản xuất cũng như sinh hoạt của người dân. Thậm chí tại thủ đô Bắc Kinh, nơi thường được ưu tiên trong hệ thống cung ứng năng lượng cũng phải tính đến kế hoạch cắt điện luân phiên.

Tại sao trung quốc thiếu điện

Trên thực tế, việc cắt điện trước đây từng là một đặc sản của Trung Quốc khi chúng xảy ra thường xuyên và các hộ gia đình luôn chuẩn bị sẵn sàng nhiều dụng cụ dự phòng như đèn pin hay máy phát điện cho trường hợp này. Trong thập niên 2000, những người dân tại thủ đô Bắc Kinh cũng phải chấp nhận cảnh mất điện cách vài tháng 1 lần.

Bước sang thập niên 2010, nguồn cung ứng năng lượng của Trung Quốc đã ổn định và người dân bắt đầu xa lạ với việc mất điện. Nhiều tổ chức và khu dân cư dần từ bỏ máy phát điện cũng như những dụng cụ dự phòng trước đây. Hệ quả là khi mất điện quay trở lại trên diện rộng, hàng loạt tỉnh thành trên cả nước rơi vào khủng hoảng.

Tình hình nghiêm trọng đến mức người dân nhiều nơi không có sóng điện thoại để gọi cầu cứu, đèn giao thông tại một số tỉnh cũng bị tiết giảm để tiết kiệm điện trong khi hàng loạt hoạt động sản xuất bị ngưng trệ. Tất cả vụ việc được tóm gọn chỉ trong vòng 6 bước:

1. Than

Nền kinh tế Trung Quốc phụ thuộc khá lớn vào than cho nhiệt điện. Khoảng 56% nguồn điện năng của nước này đến từ than. Tuy nhiên việc dùng nhiệt điện lại gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, nhất là với không khí nên chính quyền Bắc Kinh đã hạ quyết tâm giảm khí thải nhà kính từ nay đến 2030, bắt đầu bằng việc hạn chế dùng nhiệt điện than.

Chính yếu tố này đã khiến các cơ quan chức năng hạn chế hoạt động khai thác than, đồng thời siết chặt quản lý cũng như ban hành quy định mới với ngành khai khoáng. Đến khi đại dịch Covid-19 nổ ra, tình hình càng trở nên dễ kiểm soát khi các mỏ than tạm ngưng hoạt động trong khi nhu cầu của các nhà máy và doanh nghiệp cũng đi xuống.

2. Đại dịch

Khi nền kinh tế mở cửa trở lại và các nhà máy cần điện năng, nguồn cung của Trung Quốc bắt đầu không đáp ứng nổi. Việc đóng cửa lâu ngày cùng những quy định chặt chẽ đã khiến sản lượng than của nước này không bắt kịp. Số liệu cho thấy trong 8 tháng đầu năm 2021, công suất của các nhà máy nhiệt điện tại Trung Quốc đã tăng 14% so với cùng kỳ năm trước nhưng sản lượng than lại chỉ tăng 6%.

Trong khi đó, mảng điện năng thân thiện với môi trường lại chưa đủ đáp ứng được nhu cầu do đúng vào đợt nhiều mưa ít gió.

3. Tăng giá

Khi Trung Quốc định nhập khẩu than thì họ chợt phát hiện giá thị trường đã tăng giá 100% do nhiều khu vực trên thế giới như Châu Âu cũng đang cần than cho mùa đông sắp tới. Nguồn nhập khẩu than lớn là Australia cũng bị gián đoạn do căng thẳng ngoại giao và các xung đột thương mại.

4. Giá trần

Tại nhiều nước, việc tăng giá sẽ được các công ty chuyển sang cho khách hàng bằng cách nâng giá bán điện. Thế nhưng Trung Quốc lại áp mức giá trần khiến các công ty điện từ chối mua than với giá cao để rồi thua lỗ. Những nhà máy nhiệt điện thà giảm công suất hoặc thậm chí tạm ngừng hoạt động thay vì chịu lỗ.

5. Tích trữ

Bên cạnh đó, mùa đông sắp tới khiến nhiều tỉnh miền Bắc Trung Quốc, nơi khai thác than nhiều nhất nước tập trung tích trữ làm nguyên liệu sưởi ấm, qua đó càng khiến tình hình thiếu than trở nên trầm trọng.

6. Khí thải nhà kính

Cuối cùng, việc 20/31 tỉnh thành chưa đạt mục tiêu giảm khí thải nhà kính đã bị yêu cầu tăng cường kiểm soát các nhà máy gây ô nhiễm. Hệ quả là nhiều nhà máy bị đề nghị tạm dừng hoạt động vào giờ cao điểm hoặc thậm chí đóng cửa chờ thông báo mới. Tất nhiên nguyên nhân này đóng góp không nhiều cho cuộc khủng hoảng hiện nay của Trung Quốc và lý do chính vẫn là bởi thiếu than.

Việc thiếu điện đã khiến hàng loạt các nhà máy sản xuất cung ứng cho những công ty như Apple hay Tesla bị gián đoạn sản xuất. Những đối tác của Intel, Nvidia hay Qualcomm cũng chịu ảnh hưởng và có khả năng tạo nên cuộc khủng hoảng thiếu chip mới.

Nhiều nhà máy đang chạy đua sản xuất đồ cung ứng cho mùa Giáng sinh sắp tới cũng phải tạm ngưng hoạt động, báo hiệu một kỳ lễ thiếu thốn trong bối cảnh giao thương toàn cầu chưa hồi phục sau đại dịch.

Tệ hơn, tương tự như việc Anh thiếu xăng, tình trạng thiếu điện khiến nhiều doanh nghiệp, nhà máy và hộ gia đình đổ xô đi tích trữ máy phát điện hay các dụng cụ, nguyên liệu dự phòng. Chính tác động của đám đông này càng khiến cuộc khủng hoảng trở nên trầm trọng hơn do ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng của nhiều mặt hàng khác.

Tại sao trung quốc thiếu điện

Trung Quốc phụ thuộc quá nhiều vào nhiệt điện đang bộc lộ những điểm yếu. Nguồn ảnh: Fortune

Báo cáo của Morgan Stanley cho thấy khoảng 7% hoạt động sản xuất Aluminum của Trung Quốc đã bị đình trệ sau vụ mất điện tuần trước. Con số này là 29% cho xi măng, giấy và kính.

Điều đáng ngạc nhiên là trong khi nhiều nơi giảm sản lượng vì thiếu điện thì công xưởng sản xuất thép cách 100 dặm từ Bắc Kinh lại được lệnh hạn chế sản xuất nhằm giữ cho bầu trời thủ đô trong xanh trong kỳ Thế vận hội mùa đông tổ chức vào tháng 2/2021 tới đây.

Như một hệ quả tất yếu, Goldman Sachs và Nomura đều hạ mức dự báo tăng trưởng năm 2021 của Trung Quốc từ 8,2% xuống chỉ còn 7,7%.

*Nguồn: Foreign Policy, Supchina