Việc sản xuất lúa theo phương pháp truyền thống tạo ra nhiều khí thải nhà kính như bón phân quá liều lượng, tưới tiêu không hợp lý, sử dụng thuốc bảo vệ một cách tùy tiện, việc đốt rơm rạ sau khi thu hoạch..vv...vv.... là một trong những nguyên nhân làm cho trái đất nóng lên, ảnh hưởng đến biến đổi khí hậu. Do đó, việc canh tác lúa ít khí thải nhà kính vừa góp phần bảo vệ môi trường, vừa tiết kiệm chi phí đồng thời tạo ra sản phẩm mới từ việc tập hợp lượng giảm phát thải để bán ra thị trường carbon tự nguyện trên thế giới giúp cho các nước phát triển có cơ hội thực hiện nghĩa vụ thực thi pháp luật về bảo vệ môi trường trong nước và các cam kết quốc tế.
Từ đầu năm 2010, Viện Nghiên cứu Phát triển đồng bằng sông Cửu Long của Trường Đại học Cần Thơ cùng với Trường Đại học Thủy lợi Hà Nội, Quỹ Bảo vệ Môi trường Mỹ chuẩn bị một dự án chung nhằm ứng dụng các kinh nghiệm và kỹ thuật cải tiến về canh tác lúa ít phát thải khí nhà kính tại Việt Nam. Dự án tập trung vào hai mục đích là canh tác lúa giảm chi phí sản xuất và giảm phát thải các loại khí gây hiệu ứng nhà kính vốn chưa được quan tâm khai thác từ trước đến nay. Trước mắt, dự án sẽ được khởi động thí điểm tại An Giang thông qua các mô hình: tưới tiết kiệm nước, bón phân đúng liều lượng, đúng thời điểm và sử dụng hiệu quả rơm rạ sau thu hoạch làm phân hữu cơ để góp phần giảm phát thải khí nhà kính. Dự án sẽ triển khai thực hiện với quy mô 100 ha để đo đếm, thẩm định lượng khí thải trong canh tác lúa theo các quy chuẩn quốc tế, chuẩn hóa mô hình để nông dân áp dụng theo đúng quy trình.
Dự án canh tác lúa ít khí thải nhà kính với mục đích chính là vận động hướng đến nền sản xuất ít phát thải và năng lượng sạch, cũng là xu hướng phát triển của thế giới. Theo tổng kiểm kê khí nhà kính theo quy chuẩn Liên hiệp quốc, của Việt Nam công bố năm 2000, thì khí phát thải trong ngành nông nghiệp là cao nhất chiếm 43,1% trong tổng lượng khí phát thải, trong đó lúa nước chiếm 57,5% cũng cao nhất trong tổng lượng khí thải trong nông nghiệp. Trong lịch sử tổ chức sản xuất lúa trên địa bàn tỉnh những năm gần đây, An Giang đã và đang tiếp cận đúng hướng, đã thích ứng với dự án canh tác lúa ít khí thải nhà kính đã được Viện Nghiên cứu Phát triển đồng bằng sông Cửu Long-Đại học Cần Thơ, Đại học Thủy lợi Hà Nội và Quỹ môi trường của Mỹ tại Việt Nam [EDF] đã trình bày tại hội thảo trong ngày 25/08/2010 tổ chức tại An Giang. Dự án rất hấp dẫn nhưng chắc chắn có nhiều thách thức khi tổ chức thực hiện, nhất là đòi hỏi mạnh mẽ của sự tham gia, đặc biệt là tham gia của nông dân với tinh thần tự nguyện và doanh nghiệp với tư cách các nhà thầu tham gia thị trường mua bán chứng chỉ phát thải.
Trong những năm gần đây, An Giang cũng như các tỉnh ĐBSCL đã chủ trương giúp hạ giá thành sản xuất cho nông dân trồng lúa bằng chương trình xã hội hóa giống, 3 giảm - 3 tăng, sau đó nâng cấp lên thành 1 phải 5 giảm. Trong đó, biện pháp giảm phân đạm vô cơ và tưới tiêu nước hợp lý được nông dân ứng dụng khá thành công. Vì vậy, khi dự án được mở rộng, tin rằng nông dân sẽ thích ứng rất nhanh và đây sẽ là động lực quan trọng, là đòn bẩy giúp cho các tỉnh ĐBSCL tăng nhanh diện tích ứng dụng 1 phải – 5 giảm. Bởi vì, ngoài việc tăng thu nhập từ tiết giảm chi phí trong sản xuất, người nông dân còn có cơ hội hưởng lợi từ dự án thông qua việc hình thành thị trường carbon vùng trồng lúa.
Với những ý nghĩa trên, UBND tinh An Giang rất hoan nghênh và sẵn sàng hỗ trợ, tạo mọi điều kiện để Viện Nghiên cứu phát triển Đồng bằng sông Cửu Long, cùng với Trường Đại học Thủy lợi và Quỹ Bảo vệ Môi trường Mỹ [EDF] tại Việt Nam thực hiện ứng dụng các kinh nghiệm và kỹ thuật mới về canh tác lúa ít phát thải khí nhà kính tại An Giang.
Để triển khai thí điểm dự án canh tác lúa ít khí thải nhà kính tại An Giang ở giai đoạn 1 [2010-2013], UBND tỉnh An Giang giao cho Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thành lập Ban Quản lý cho Dự án canh tác lúa ít khí thải nhà kính của tỉnh, trong đó chỉ đạo Chi cục Bảo vệ thực vật là đơn vị thường trực và lãnh đạo Sở Nông nghiệp và PTNT là Trưởng ban, mời thêm đại diện doanh nghiệp tham gia ban quản lý dự án. Kinh phí hoạt động của Ban Quản lý dự án tỉnh được chi từ nguồn ngân sách tỉnh. Đồng thời, đề nghị các doanh nghiệp kinh doanh các mặt hàng liên quan đến sản xuất lúa trên địa bàn tỉnh cử 01 người cụ thể, đại diện của Công ty tham gia vào giai đoạn đầu của dự án để theo dõi, trao đổi thông tin với nhóm dự án, việc này giao Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn liên lạc với các doanh nghiệp để có một danh sách cụ thể.
//sokhoahoccn.angiang.gov.vn
Một trong những nguyên nhân chính đến sự nóng lên toàn cầu và biến đổi khí hậu nói chung là do hoạt động phát thải các loại khí nhà kính của con người trong quá trình sản xuất và sinh hoạt: CO2, CH4, N2O… Do vậy, ngành sản xuất lúa nước ta cũng đã và đang quan tâm tìm cách giảm phát thải khí nhà kính để góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao hiệu quả sản xuất bền vững.
►Nông dân góp phần giảm khí thải nhà kính
Sản xuất lúa theo hướng chất lượng, an toàn và giảm khí thải nhà kính không phải là chuyện quá mới mẻ vì đã có nhiều nông dân thực hiện và đã khẳng định được hiệu quả. Theo ông Nguyễn Ngọc Huấn, Giám đốc Hợp tác xã [HTX] Khiết Tâm, ở xã Thạnh Lợi, huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ, thu nhập của nông dân trồng lúa tại HTX đã được cải thiện đáng kể so với trước đây nhờ tham gia mô hình cánh đồng lớn [CĐL], sản xuất lúa theo các tiêu chuẩn thực hành tốt [VietGAP, Global GAP] nên có đầu ra sản phẩm tốt hơn. Đặc biệt, các chi phí sản xuất đầu vào đã giảm mạnh nhờ áp dụng đồng bộ các tiến bộ kỹ thuật tiên tiến vào sản xuất, nhất là giải pháp “1 phải 5 giảm” gồm: phải dùng giống lúa được xác nhận, giảm lượng nước tưới ở mức vừa đủ, giảm thất thoát sau thu hoạch, giảm lượng giống gieo sạ, giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón. Kỹ thuật cải tiến “1 phải 6 giảm” [có thêm việc giảm khí thải nhà kính] cũng được các thành viên HTX áp dụng, vừa tăng hiệu quả sản xuất, giảm chi phí, vừa góp phần bảo vệ môi trường. Hiện HTX Khiết Tâm có 40 xã viên, với diện tích đất canh tác hơn 340ha.
Trong sản xuất lúa, các loại khí thải nhà kính chủ yếu gồm khí CH4, N2O và khí CO2. Theo bà Nguyễn Kim Thu, Phụ trách Bộ môn Khoa học Đất và Vi sinh, Viện Lúa ĐBSCL, nóng lên toàn cầu là vấn đề rất cấp thiết cần được giải quyết và hiện chúng tôi cũng đã và đang triển khai một số dự án nhằm nghiên cứu, tìm cách hỗ trợ nông dân giảm khí thải nhà kính trong canh tác. Viện Lúa đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn [NN&PTNT] và Nhà nước quan tâm hỗ trợ kinh phí để thực hiện một số dự án tổng hợp các biện pháp kỹ thuật vào trong vùng canh tác để đánh giá phát thải khí nhà kính. Từ năm 2016 đến nay, Viện đã thực hiện các dự án: Đề tài nghiên cứu, xây dựng gói kỹ thuật tiên tiến trong sản xuất lúa tại các tỉnh ĐBSCL; Xây dựng quy trình canh tác lúa bền vững cho 4 vùng sinh thái [vùng nước ngọt, nước lợ, nhiễm mặn và nhiễm phèn] tại ĐBSCL thuộc Dự án VnSAT. Qua kết quả nghiên cứu và đánh giá từ các mô hình trình diễn của 2 dự án này cho thấy, lượng khí thải nhà kính trong canh tác lúa đã giảm rõ rệt khi nông dân thực hiện tốt các biện pháp kỹ thuật. Đặc biệt, là thực hiện làm đất bằng phẳng; xử lý tốt rơm rạ, hạn chế cho rơm phân hủy trong điều kiện hiếm khí; gieo cấy thưa; tưới nước và bón phân tiết kiệm, hợp lý....
►Nhân rộng các cách làm hay
Trong quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp hiện nay, ngoài việc cần có các biện pháp kỹ thuật để giảm chi phí đầu vào, tăng hiệu quả và tăng giá trị gia tăng thì vấn đề giảm phát thải nhà kính và bảo vệ môi trường cũng rất quan trọng. Do vậy, Cục Trồng trọt cũng đang phối hợp Tổ chức Phát triển Hà Lan [SNV] và các bên liên quan thực hiện Dự án Sản xuất lúa bền vững và giảm phát thải khí nhà kính Agreults [AVERP]. Ông Nguyễn Như Cường, Quyền Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ NN&PTNT, cho biết: “Dự án AVERP đã được triển khai thực hiện rất hiệu quả tại tỉnh Thái Bình và chúng tôi muốn nhân rộng, phát triển trên phạm vi cả nước. Dự án này khuyến khích các đơn vị, doanh nghiệp tham gia hỗ trợ nông dân thực hiện và đưa ra các gói kỹ thuật đảm bảo về hiệu quả kinh tế, đảm bảo được vấn đề môi trường và giảm phát thải khí nhà kính. Sau đó có một Ban Cố vấn và Tổ chức độc lập đánh giá gói kỹ thuật đó có đạt hiệu quả không và trao giải thưởng cho các đơn vị doanh nghiệp đã đầu tư thực hiện, với giá trị tiền thưởng rất lớn”.
Dự án AVERP áp dụng “cơ chế kéo” - cơ chế thưởng bằng tiền dựa trên kết quả để khuyến khích các tổ chức, cá nhân sản xuất lúa gạo đưa ra các phát kiến mới, tiến bộ góp phần giảm phát thải khí nhà kính trong sản xuất lúa gạo.Tổng trị giá các giải thưởng lên tới hơn 3 triệu USD. Dự án AVERP hướng đến mục tiêu thúc đẩy sự phát triển, thử nghiệm và nhân rộng các công nghệ, công cụ và phương pháp tiên tiến để giảm phát thải khí nhà kính trong quá trình canh tác và sản xuất lúa, góp phần nâng cao sinh kế, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.
Sản xuất lúa tại quận Thốt Nốt, TP Cần Thơ.
Trong khuôn khổ Dự án AVERP, mới đây tại TP Cần Thơ, Cục Trồng trọt phối hợp Tổ chức Phát triển Hà Lan [SNV] tổ chức hội thảo về các biện pháp kỹ thuật giảm phát thải khí nhà kính trong canh tác lúa gắn với tái cơ cấu ngành lúa gạo Việt Nam. Tại đây, bên cạnh giới thiệu các kết quả dự án đạt được thời gian qua khi triển khai tại tỉnh Thái Bình [Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền đã tham gia hỗ trợ nông dân tại tỉnh Thái Bình thực hiện mô hình canh tác lúa giảm khí thải nhà kính và đã nhận được giải thưởng từ Dự án AVERP]. Ban Tổ chức đã dành nhiều thời gian cho các đơn vị, doanh nghiệp giới thiệu những mô hình, giải pháp công nghệ để nông dân áp dụng nhằm giảm phát thải khí nhà kính trong canh tác lúa.
Theo ông Phạm Anh Cường, Trưởng Phòng Nghiên cứu và Phát triển, Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền [TP Hồ Chí Minh], để giảm phát thải khí nhà kính trong canh tác lúa, nông dân cần tránh việc đốt rơm rạ sau thu hoạch lúa mà xử lý bằng chế phẩm sinh học và cày vùi vào đất hoặc thu gom, đồng thời thực hiện gieo cấy thưa gắn với bón phân, tưới nước tiết kiệm. Áp dụng kỹ thuật tưới lúa “ướt khô xen kẽ”, sử dụng phân bón hữu cơ và các loại phân bón thế hệ mới, tiết kiệm đạm, lân giúp giảm thất thoát phân bón, giảm phát thải khí nhà kính. Cây lúa không phải lúc nào cũng cần ngập nước và chỉ cần bơm nước vào ruộng cao tối đa 5cm. Đặc biệt, việc áp dụng kỹ thuật tưới “ướt khô xen kẽ” vừa giúp giảm khí thải nhà kính, vừa giúp tiết kiệm nước tưới và giảm chi phí, cũng như giúp cây lúa chắc khỏe, ít đổ ngã.
Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG