sau: mô hình in ấn học tập là quá trình trong đó kiến thức
giáo viên truyền đạt in vào đầu óc học sinh, sự dạy là hướng
vào các nội dung cần truyền đạt, do vậy không cần quan tâm
đến đặc điểm người học. Mô hình hành vi: học tập là một
quá hình lĩnh hội kiến thức mới hoặc kỹ năng mới [Skinner];
sự học được xác định bởi những hành động "khử" và "sai"
[Skinner và Watson]. Mô hình xây dưng, theo quan niệm
của J.Piaget, G.Bachelard, học tập là quá trình hình thành và
phát triển của các dạng thức hoạt động, là sự thích ứng của
chủ thể với hoàn cảnh thông qua sự đồng hoá và sự điều tiết.
Ngoài ra, các mô hình khác: lý thuyết về sự chuyển giao học
tập, giả thiết về quá trình học tập sáng tạo; mô hình cấu trúc
hành động theo giai đoạn; mô hình xã hội - tâm lý của L.X
Vưgôtxki và P.IA Galperin.
Các nhà lý luận dạy học hiện đại xuất phát từ tư tưởng:
Lý luận dạy học phải gắn với lý luận về khoa học, xu hướng
chiến lược của lý luận dạy học là chuyển hoá phương pháp
khoa học thành phương pháp dạy học thông qua xử lý sư
phạm. Quá trình dạy học về bản chất là làm cho quá trình
lĩnh hội của học sinh gần giống quá trình phát minh phát
hiện của các nhà khoa học. Theo Ernesto Sabto, !'đối với con
người, học có nghĩa là tham gia phát hiện, phát minh".
Lý thuyết tình huống chỉ ra 3 yếu tố của hệ thống dạy
học: thầy giáo, học trò, môi trường và tri thức. Dạy học
chính là tổ chức cho học sinh tự mình chiếm lĩnh tri thức
một cách độc lập có sự giúp đỡ của thầy. Vai trò của người
thầy là uỷ thác và thể thức 'hoá. Dạy chính là uỷ thác cho
học sinh tình huống tiền sư phạm và học chính là sự thích
nghi với tình huống đó [GS Nguyễn Bá Kim - Lí thuyết tình
huống].
46
Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang, "học tập là quá trình
tự điều khiển tối ưu sự chiếm lĩnh khái niệm khoa học, trong
và bằng cách đó mà hình thành cấu trúc tâm lý mới, phát
triển nhân cách toàn diện".
Lê Khánh Bằng và các cộng sự đưa ra yêu cầu về xây
dựng phương pháp học tập chủ động cho học sinh "có ý thức
và năng lực chủ động học tập, thấy việc học suốt đời là con
đường mưu sinh cơ bản trong thời đại ngày nay". Tác giả
cũng đưa ra yêu cầu rèn luyện 4 kỹ năng học tập cơ bản sau
đây đối với học sinh, sinh viên:
- Kỹ năng định hướng trong học tập; Kỹ năng thiết kế, Kỹ năng thực hiện kế hoạch đã vạch ra; Kỹ năng kiểm tra và
tự kiểm tra 1
Tác giả Nguyễn Ngọc Bảo trong khi phân tích mối liên hệ
giữa tính tích cực và tính độc lập nhận thức đã chỉ rõ."Tính
tích cực nhận thức không những là điều kiện cần thiết mà
còn là kết quả và là sự biểu hiện của sự nảy sinh và phát
triển tính độc lập nhận thức". Tác giả cũng chỉ ra rằng: "Bản
chất của tính độc lập nhận thức là sự chuẩn bị về mặt tâm lý
cho sự tự học. Sự chuẩn bị này là tiền đề quan trọng cho
hoạt động học tập có mục đích, cho sự điều chỉnh và đảm
bảo hoạt động đó đạt hiệu quả cao. Nghĩa hẹp hơn, tính độc
lập nhận thức là năng lực, nhu cầu học tập và tính tổ chức
học tập cho phép học sinh tự học". Theo tác giả, cấu trúc
tính độc lập nhận thức gồm có: động cơ nhận thức, năng lực
1. Lê Khánh Bằng - Nguyễn Văn Tư - Một số ý kiên về xây
dựng phương pháp chủ động học tập cho học sinh sinh viên. Hội
thảo khoa học Tâm lí - Giáo dục học, H, 1995, Tr.152 - 157
47
học tập, tổ chức học tập và hành động ý chí. Trong đó, thành
phần tổ chức học tập biểu hiện ở phương pháp suy nghĩ,
phương pháp lan động [gồm kỹ năng lập kế hoạch, kỹ năng
tổ chức lao động và tự kiểm tra] 1 .
Tác giả Phạm Viết Vượng, xuất phát từ quan điểm giáo
dục "Lấy học sinh làm trung tâm" đã nhấn mạnh: học sinh là
tiêu điểm, mà mọi hoạt động của nhà trường đều xoay quanh
và vì nó mà thầy giáo phấn đấu không mệt mỏi. Nhân vật
trung tâm này phải là một chủ thể có ý thức, có nhu cầu, có
hứng thú, ham thích học và tích cực trong hoạt động học tập,
biết cách học để chiếm lĩnh khoa học. Con đường quan trọng
nhất là phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh để phát
triển mọi tiềm năng trí tuệ của họ. Quan điểm dạy học "lấy
học sinh làm trung tâm" đòi hỏi phải xây dựng các hình thức
tổ chức dạy học và các phương pháp dạy học phù hợp. Các
hình thức tổ chức dạy học được sử dụng nhiều nhất là tự
học, học theo nhóm... tác giả cũng khẳng định tư tưởng chủ
đạo của quan điểm trên là tổ chức cho học sinh hoạt động
tích cực sáng tạo, lấy tự học làm chính, lấy tập thể làm bổ
trợ cho cá nhân...
Lý luận dạy học hiện đại đã chỉ ra 2 cách học chủ động:
một là, học sinh tìm tòi nghiên cứu khám phá lời giải đáp do
chính học sinh nêu ra. Cách học này đang phổ biến ở Châu ả
- Thái Bình Dương, cùng với phương pháp đề án nhằm khêu
gợi óc tò mò, lòng khao khát được chủ động trong học tập.
1. Nguyễn Ngọc Bảo - Một số suy nghĩ về tính tích cực, tính
độc lập nhận thức và mối liên hệ giữa chúng. Tạp chí TTKHGD
số 111993. Tr.46-49.
48
Chương trình hoạt động trong học tập được diễn ra theo
con đường xoắn ốc. Chẳng hạn, từ: "học cá nhân, học bạn,
học thầy đến học cá nhân, hoặc tự học, hợp tác [bạn, thầy],
tự học ở trình độ cao hơn, tự học suốt đời" 1 : Cách học chủ
động thứ hai là theo quy trình, dựa trên cơ sở lý thuyết hệ
thống thứ bậc kiến thức, hệ quả logic và theo đó mỗi cấp độ
phải đạt tới, từng bước có hệ thống như dạy học chương
trình hoá, dạy học mô - đun. Cả hai cách học trên đều hướng
tới mục tiêu hình thành năng lực tự học, tự quản, ý thức độc
lập chủ động cho người học. Mục tiêu này quy định các
phương pháp, biện pháp tổ chức học tập nhằm nâng cao chất
lượng học tập của học sinh.
Nhìn chung, các tác giả nước ngoài và trong nước đều
thống nhất quan niệm về hoạt động học tập:
Học tập là hoạt động nhận thức tích cực, chủ động của
chủ thể, hình thức chủ yếu của nó là tự học. Sự khác biệt cơ
bản của nhiệm vụ học tập và các hình thúc khác là ở chỗ
mục đích và kết quả của nó làm thay đổi chính bản thân chủ
thể của hoạt động, bao gồm cả việc nắm vững những cách
thức nhất định của chủ thể hoạt động.
2. Tổ chức dạy học
2. 1. Khái niệm "tổ chức" [Orgamizo - riêng Lanh] Một
sự sắp xếp tương hỗ và sự liên hệ qua lại của các yêu tôi
trong một phức hợp nào đó, tổ chức đuột hiểu là một trật tự
xác định cả về mặt ý nghĩa chức năng cũng như về ý nghĩa
1. Theo Nguyễn Kỳ - Phương pháp dạy học tích cực - Trường
QLGDTW 1, H, 1990
49
cấu trúc và đối tượng sự vật Tổ chức giờ lên lớp, hình thức
tổ chức dạy học là cách thức tổ chức sắp xếp và tiến hành
các buổi học. Nô thay đổi theo mục tiêu, nội dung, phương
pháp và lớn hơn phương pháp. Hình thức tổ chức học tập là
cách sắp xếp tổ chức các biện pháp sư phạm thích hợp. Theo
Trần Duy Hưng: "Tổ chức quá trình dạy học là quá trình
thực hiện những biện pháp có cơ sở khoa học để tổ chức mối
quan hệ tương tác giữa 3 thành tố cơ bản của quá trình dạy
học: hoạt động dạy, hoạt động học và nội dung dạy học, làm
cho chúng vận động và phát triển theo một trật tự nhất định
nhằm thực hiện những nhiệm vụ day học". Hình thức tổ
chức dạy học là hình thái diễn biến của quá trình dạy học,
trong đó phản ánh logic vận động và phát triển theo một trật
tự nhất định của các mối quan hệ tương tác giữa 3 thành tố
đã nêu ở trên, tại một thời gian và không gian cụ thể, những
phương pháp và phương tiện cụ thể. Về cơ bản có 3 dạng:
dạng toàn lớp, dạng nhóm và dạng cá nhân.
Theo định nghĩa của I.P Ratrencô: "Tổ chức học tập là
một quá trình thực hiện những biện pháp có cơ sở khoa học
nhằm đảm bảo hiệu suất cao nhất của quá trình học tập với
điều kiện sử dụng hợp lý thời gian, sức lực và phương tiện
của giáo viên và học sinh" 1 .
Từ quan niệm của các tác giả trong nước và ngoài nước
về hoạt động dạy học và tổ chức học tập, chúng tôi xác định.
mục đích cơ bản của tổ chức dạy học chính là tổ chức tự học,
nâng cao năng lực văn hoá khoa học cho học sinh, rèn luyện
1. Ratrenco I.P - Tổ chức lao động sư phạm khoa học, TL dịch
tham khảo. Cục đào tạo, bồi dương. Bộ Giáo dục, 1974
50