Một người muốn học văn hóa phải học lễ nghĩa, phép tắc. [Ảnh minh họa]
Không còn "Tiên học lễ, hậu học văn" thì sẽ là gì?
Tại hội thảo với chủ đề "Văn hóa học đường trong bối cảnh đổi mới giáo dục đào tạo" do Ủy ban Văn hóa, giáo dục của Quốc hội tổ chức, GS Trần Ngọc Thêm [ĐH Quốc gia TP.HCM] cho rằng cần chấm dứt khẩu hiệu "Tiên học lễ, hậu học văn" vì nó mang nặng tính phục tùng và không còn phù hợp với giáo dục Việt Nam hiện nay. Sau ý kiến này đã gây ra nhiều tranh cãi, đa số ý kiến cho rằng quan điểm này là không hợp lý, thiếu thuyết phục.
Theo quan điểm người viết thì GS Thêm có phần nào nhầm lẫn, áp đặt khi cho rằng "sáng tạo thuộc về tài năng trong khi xã hội Việt Nam truyền thống hướng đến ổn định nên không hướng đến tài năng mà đề cao chữ lễ, "tiên học lễ hậu học văn", đề cao sự phục tùng".
Lễ nghĩa ở đây cần phải hiểu đó chính là đạo đức. Đối với con người thì đạo đức là gốc, là nền tảng, là trước hết quan trọng nhất nên phải có đạo đức mới có thể tiếp thu tri thức, văn hóa, giáo dục để giúp hình thành nhân cách, trở thành con người có ích cho xã hội, đất nước.
Khẩu hiệu "Tiên học lễ, hậu học văn" không chỉ là quan điểm lễ nghĩa nho giáo truyền thống, nguyên gốc mà đã được bổ sung các giá trị tiến bộ của thời đại, phù hợp với từng bậc học, cấp học... Tuy vậy, theo quan điểm của GS Thêm thì khẩu hiệu trên đang bị bê nguyên lễ nghĩa nho giáo và lễ nghĩa nho giáo thì không có giá trị tốt gì cần phát huy trong thời đại ngày nay?
Thực tế hiện nhiều trường học vẫn sử dụng các khẩu hiệu khác như "Thi đua dạy tốt - học tốt", "Thầy cô mẫu mực, học sinh tích cực", "Tất cả vì học sinh thân yêu", "Trường học thân thiện, học sinh tích cực"... nhưng cũng không thay đổi bản chất vấn đề là đề cao đạo đức, lễ nghĩa, phép tắc. Điều này phù hợp, không trái với ý nghĩa, mục đích sâu xa của khẩu hiệu "Tiên học lễ, hậu học văn".
Vì vậy, không cần thiết phải bỏ, chấm dứt sử dụng khẩu hiệu "Tiên học lễ, hậu học văn" mà nên phát triển, bổ sung, sáng tạo tùy thuộc vào ngành học, cấp học cho phù hợp là được. Bởi không phải vô cớ mà cha ông ta trải qua hàng chục thế kỷ vẫn duy trì, sử dụng khẩu hiệu này và nó vẫn còn nguyên giá trị đến tận ngày hôm nay.
Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay đạo đức, văn hóa, lễ nghi, ứng xử trong trường học một số nơi đang bị xem nhẹ, buông lỏng thì vấn đề lễ nghĩa, đề cao đạo đức càng nên được chú trọng, giữ gìn. Bởi nếu không giữ gìn nền tảng đạo đức có trong khẩu hiệu, "triết lý giáo dục" này thì hậu quả tiêu cực đối với xã hội, nền giáo dục nước nhà sẽ rất lớn.
Minh chứng rất rõ nét là đạo đức học đường ngày càng xuống cấp nghiêm trọng, môi trường học đường lộn xộn, "ô nhiễm", nhất là tình trạng "thầy không ra thầy, trò không ra trò" diễn ra khá phổ biến, nghiêm trọng và đang trở thành vấn nạn đối với ngành giáo dục.
Nền giáo dục nặng về điểm số và thành tích
Tôi rất trân trọng tấm lòng của một người thầy muốn chấn hưng văn hóa học đường, khai mở tư duy phản biện và giải phóng sức sáng tạo. Nhưng thú thật, tôi thật sự không hiểu "Tiên học lễ, hậu học văn" có gì sai trong việc quan niệm giáo dục mà chúng ta theo đuổi bao nhiêu năm qua sao?
Câu khẩu hiệu chễm chệ trong mỗi trường học nhắc nhở bài học đầu tiên mỗi đứa trẻ đến trường phải biết thưa gửi thầy cô, thân thiện với bạn bè, về nhà biết chào hỏi bố mẹ, lễ phép với mọi người xung quanh. Đồng thời con trẻ phải trui rèn muôn nét đẹp phẩm chất khác như tính trung thực, sự ngăn nắp, lòng bao dung, tình yêu thương và chia sẻ với con người và muôn vật…
Đó chính là những giá trị văn hóa làm nên cốt cách của con người Việt Nam ta qua bao thế hệ để ta có thể tự hào trước thế giới rằng ta mang dòng máu của người Việt, luôn đặt chữ "lễ" và "nghĩa" trong mọi ứng xử và mối quan hệ.
Đó cũng chính là phông văn hóa ứng xử mà nhiều nước trên thế giới dẫu phát triển mạnh mẽ thế nào về kinh tế cũng luôn chú trọng phát triển giáo dục, đào tạo con người hoàn thiện về đức - trí - thể - mỹ.
Việt Nam ta bao đời tạo dựng được nếp nhà và giữ gìn nền nếp kỷ cương xã hội cũng từ chính những bài học về lễ nghĩa, đạo đức, nhân cách. Bên cạnh lớp lớp học sinh giỏi tri thức, chúng ta luôn cố gắng vun bồi vẻ đẹp tâm hồn thông qua các bộ môn đạo đức ở tiểu học, giáo dục công dân ở trung học và lồng ghép trong nhiều môn học khác.
Bác Hồ đã từng nhắc nhở về cách thức giáo dục một nhân tài: "Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài làm việc gì cũng khó". Mối quan hệ khăng khít giữa đức - tài đã nêu bật lên giá trị của một con người. Và đó cũng chính là kim chỉ nam trong tư duy giáo dục.
Và mối quan hệ giữa "lễ" và "văn" trong câu khẩu hiệu có hầu khắp các trường học lâu nay cũng thể hiện ngắn gọn, súc tích phương châm giáo dục của nước nhà: Một người muốn học văn hóa phải học lễ nghĩa, phép tắc.
Đúng là thời đại công nghệ 4.0 đang mở ra cánh cửa không giới hạn cho năng lực con người thỏa sức vùng vẫy, khám phá và chinh phục đỉnh cao. Đúng là học sinh Việt Nam lâu nay vẫn luôn bị gò bó trong khuôn khổ của việc học: thầy đọc trò chép, thầy nói đúng trò ít khi dám phản biện rằng sai. Đúng là nền giáo dục của chúng ta vẫn còn nặng nề về điểm số, thành tích nên thầy ít khi rời bài giảng kiến thức để cùng trò mày mò tìm hiểu, thử thách chính mình…
Nói cách khác, tư duy phản biện và sức sáng tạo của người học đang bị kìm kẹp bởi nền tảng giáo dục nặng nề mang tính "ra lệnh" từ gia đình đến nhà trường. Vì vậy nên điều căn bản chúng ta cần thay đổi chính là thay đổi cách thức giáo dục trẻ, thay vì áp đặt một chiều thì hãy gợi mở để trẻ sẵn lòng cất lên tiếng nói của mình.
Tất nhiên là một con người giàu sáng tạo, mạnh mẽ phản biện vẫn luôn cần vun bồi thêm nét đẹp tâm hồn đến từ nền giáo dục chú trọng đạo đức, nhân cách. Và câu khẩu hiệu "Tiên học lễ, hậu học văn" xét đến cùng không có lỗi gì trong việc hạn chế phản biện, sáng tạo của người trẻ.
Nguyễn Thanh - Phạm Văn Chung
Từ bao đời nay, ông cha ta luôn nêu cao và giữ gìn truyền thống đạo đức của dân tộc. Bao giờ mọi người cũng xử sự với nhau bằng lễ nghĩa, xem lễ nghĩa là bài học hàng đầu đối với con người. Ngay từ lúc còn bé thơ, chúng ta cũng luôn được cha mẹ dạy dỗ và nhắc nhở Tiên học lễ, hậu học văn. Trải qua mấy nghìn năm văn hiến, câu tục ngữ ấy vẫn luôn có giá trị, luôn là bài học quý đối với chúng ta.
Quả thật, học lễ nghĩa đầu tiên là điều cần thiết. Chính vì vậy mà ngay từ thuở còn nằm nôi, chúng ta đã được mẹ dạy lễ nghĩa qua từng lời ru, qua những câu hát trong dân gian đúc kết bao truyền thống đạo đức tốt đẹp. Lớn lên, chúng ta lại được cha mẹ hướng dẫn cho cách xử sự từ những điều đơn giản nhất, chẳng hạn lời cám ơn sau khi được cho quà, tiếng xin lỗi khi bị vi phạm, dạ thưa với người lớn tuổi, đi phải thưa, về phải trình… Rõ ràng lễ nghĩa đạo lý hầu như đã thấm nhuần trong nhận thức của mỗi chúng ta từ lúc chưa bước chân đến trường. Đến khi đi học, song song với việc tiếp thu kiến thức, ta cũng vẫn được thầy cô giáo dục lễ nghĩa, đạo đức, biết kính yêu những người thân, quý mến gần gũi bạn bè, giúp đỡ nhau khi khó khăn hoạn nạn. Như vậy ở môi trường nào, đạo lý cũng đóng vai trò chủ chốt và có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Một đứa con ở nhà không nghe lời cha mẹ, vô phép, bất hiếu thì không thể nào trở thành một học sinh tốt và chắc chắn, sau này cũng không thể nào là một công dân có ích. Nếu như ai cũng xem thường phép tắc, trật tự thì trước hết, gia đình ấy cũng sẽ mất kỷ luật, không còn kỷ cương, nền nếp. Gia đình là một tế bào của xã hội, gia đình như thế thì xã hội sẽ rối loạn. Xã hội rối loạn, hỗn độn thì không thể nào văn minh tiến bộ. Cuối cùng là cảnh đất nước thua kém, sa sút mãi không thôi. Bài học đạo lý không bao giờ cũ, cũng không bao giờ hết. Học kiến thức văn hoá ta có thể học mười năm, hai mươi năm. Nhưng học làm người có khi suốt cả cuộc đời ta vẫn chưa học hết. Chính vì vậy, câu tục ngữ là một lời dạy đồng thời cũng là lời cảnh tinh vô cùng đúng đắn đối với tất cả chúng ta.
Nhưng thực tế có khi lại khác, bởi đâu phải ai cũng hiểu và thực hiện như thế. Lời dạy vô cùng thiết thực vậy mà đã có một thời chúng ta bỏ quên, không để ý đến. Đạo đức, lễ nghĩa là nền tảng xây dựng xã hội tốt đẹp. Chúng ta không biết xem trọng cho nên kết quả dẫn đến tình trạng đạo đức thanh thiếu niên học sinh chúng ta càng lúc càng đi xuống. Thực tế đã có xảy ra bao chuyện trò đánh thầy, con đánh cha mẹ, bè bạn đâm chém, giết chóc lẫn nhau. Đáng chê trách hơn là những người xem nhẹ đạo đức, coi thường bài học làm người. Họ chỉ lo học hành vun đắp kiến thức cho bản thân mà không chú ý rèn luyện đạo đức. Họ quên rằng, đâu chắc hẳn cứ học giỏi là có được đạo đức, phẩm chất cao đẹp, được người đời trọng vọng. Những người dù thất học mà biết giữ lễ nghĩa, đạo đức còn đáng quý hơn kẻ học rộng hiểu cao mà thất đức, vô nhân đạo gấp bội phần. Hiểu rõ vấn đề, mỗi chúng ta cần phải có hướng đi cụ thể: Lễ hôm nay không chỉ có lễ nghĩa đạo đức đơn thuần mà nó còn phát triển cao hơn thành tình yêu thương gắn bó với quê hương đất nước, lòng hy sinh cao cả đối với nhân dân. Chúng ta ai ai cũng mong muốn được trở thành người công dân tốt, đóng góp nhiều nhất cho xã hội. Muốn trở thành người công dân tốt, chúng ta cần thiết phải có nền nếp đạo đức. Muốn được như thế thì ngay bây giờ ta phải ra công rèn luyện tu dưỡng đạo đức bản thân, ở mọi hoàn cảnh chúng ta cần ghi nhớ trong tim lời dạy quý báu “Tiên học lễ, hậu học văn”.
Tóm lại, đạo đức con người là cái đáng quý nhất, đáng trân trọng nhất. Cho nên bài học làm người bao giờ cũng là bài học đầu tiên, bài học suốt cả cuộc đời cho tất cả mọi người. Để phấn đấu trở thành công dân tốt, hôm nay bên cạnh “Tiên học lễ, hậu học văn”, chúng ta cần ghi nhớ thêm lời Bác dạy: Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài làm việc gì cũng khó.
Chí Tuệ
- Viết trong ngày đặc biệt của người làm báo
- 21/06/2022
- In "Người Hiệp Hòa"
- Cảm xúc của Đảng viên mới
- 07/07/2022
- In "Người Hiệp Hòa"