Thu ngân sách nhà nước là gì? Nguyên tắc phân cấp thu ngân sách
Tổng đài tư vấn pháp luật 02466565366
Thu ngân sách nhà nước là việc Nhà nước tạo lập nguồn tài chính nhằm thực hiện chức năng Nhà nước. Vậy ngân tắc phân cấp thu ngân sách nhà nước là gì?
Mục lục
- 1 Quan niệm về ngân sách nhà nước
- 2 Đặc điểm của ngân sách nhà nước
- 3 Vai trò của Ngân sách nhà nước
- 3.1 Huy động các nguồn tài chính của ngân sách nhà nước để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nước
- 3.2 Quản lý điều tiết vĩ mô nền kinh tế
- 3.3 Về mặt kinh tế
- 3.4 Về mặt xã hội
- 3.5 Về mặt thị trường
- 4 Thu ngân sách nhà nước
- 4.1 Khái niệm thu ngân sách nhà nước
- 4.2 Đặc điểm thu ngân sách nhà nước
- 4.3 Yếu tố ảnh hưởng thu ngân sách nhà nước
- 4.4 Nguyên tắc thiết lập hệ thống thu ngân sách
- 4.5 Các giải pháp tăng thu ngân sách nhà nước
- 5 Chi ngân sách nhà nước
- 5.1 Khái niệm chi ngân sách nhà nước
- 5.2 Đặc điểm của chi ngân sách nhà nước
- 5.3 Nội dung của chi ngân sách nhà nước
- 5.4 Phân loại chi ngân sách nhà nước
- 5.5 Yếu tố ảnh hưởng đến chi ngân sách nhà nước
- 5.6 Nguyên tắc tổ chức chi ngân sách nhà nước
- 5.7 Thâm hụt ngân sách nhà nước
- 6 Xem thêm
- 7 Tham khảo
- 8 Chú thích
- 9 Liên kết ngoài
1. Khái niệm chi ngân sách nhà nước
Chi ngân sách Nhà nước là quá trình phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của Nhà nước để thực hiện các chức năng của Nhà nước. Chi ngân sách là một trong những hoạt động quan trọng của ngân sách Nhà nước, nó là một mặt của chức năng phân phối tài chính.
Xét về bản chất, chi ngân sách Nhà nước là hệ thống những quan hệ phân phối lại khoản thu nhập phát sinh trong quá trình sử dụng có kế hoạch quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước nhằm thực hiện tăng trưởng kinh tế, từng bước phát triển sự nghiệp văn hóa – xã hội, duy trì hoạt động của bộ máy quản lý Nhà nước và đảm bảo an ninh quốc phòng.
Thu ngân sách nhà nước là gì?
Thu ngân sáchNhànướclà việcNhànước dùng quyền lực của mình để tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia hình thànhquỹ ngân sáchNhànước nhằm thỏa mãn các nhu cầu chi tiêu củaNhànước.
Để hiểu rõ hơn về thu ngân sách là gì? ta cần hiểu ngân sách nhà nước là gì?Ngân sách nhà nướclà toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
Thu ngân sách Nhà nước
Định nghĩa
Thu ngân sách Nhà nước là việc Nhà nước dùng quyền lực của mình để tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia hình thành quĩ ngân sách Nhà nước nhằm thỏa mãn các nhu cầu chi tiêu của Nhà nước.
Thuật ngữ liên quan
Cơ cấu thu ngân sáchNhànước là nội dung các khoản thu ngân sáchNhànước và tỉ trọng từng khoản thu trong tổng thu ngân sáchNhànước.
Bản chất thu ngân sách Nhà nước
- Thu ngân sách Nhà nước phản ánh các quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình phân chia các nguồn tài chính quốc gia giữa Nhà nước với các chủ thể trong xã hội.
Chúng ta biết rằng, nguồn tài chính được tập trung vào ngân sách Nhà nước chính là một phần thu nhập của các tầng lớp dân cư được chuyển giao cho Nhà nước. Do vậy, việc xác định các khoản thu phải trên cơ sở giải quyết hài hoà giữa lợi ích Nhà nước với lợi ích của các tổ chức, cá nhân trong xã hội.
- Thu ngân sách Nhà nước trước hết và chủ yếu gắn liền với các hoạt động kinh tế trong xã hội.
Mức độ phát triển kinh tế, tỉ lệ tăng trưởng GDP hàng năm là tiền đề và là yếu tố khách quan hình thành nên các khoản thu ngân sách Nhà nước và quyết định mức độ động viên các khoản thu của ngân sách Nhà nước.
- Về mặt nội dung, thu ngân sách Nhà nước chứa đựng các quan hệ phân phối dưới hình thức giá trị nảy sinh trong quá trình Nhà nước dùng quyền lực tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia hình thành quĩ tiền tệ tập trung của Nhà nước.
Phân loại thu ngân sách Nhà nước
* Căn cứ vào nguồn phát sinh các khoản thu
Thu ngân sách Nhà nước được chia thành thu trong nước và thu từ nước ngoài.
Trong đó nguồn thu từ trong nước chiếm tỉ trọng lớn và đóng vai trò rất quan trọng đối với tổng thu ngân sách Nhà nước.
Thu từ nước ngoài cũng đóng vai trò quan trọng tuy nhiên chiếm tỉ trọng không lớn và không phải quyết định.
* Căn cứ vào tính chất phát sinh và nội dung kinh tế
Thu ngân sách Nhà nước bao gồm:
- Thu thường xuyên là các khoản thu phát sinh tương đối đều đặn, ổn định về mặt thời gian và số lượng gồm thuế, phí, lệ phí. Trong đó:
+ Thuế là một khoản đóng góp bắt buộc của các tổ chức, cá nhân cho Nhà nước theo mức độ và thời hạn được pháp luật qui định, không mang tính chất hoàn trả trực tiếp, nhằm trang trải các nhu cầu chi tiêu của Nhà nước.
+ Phí là khoản tiền mà tổ chức, cá nhân phải trả khi được một tổ chức, cá nhân khác cung cấp dịch vụ [được qui định trong danh mục phí ban hành kèm theo Pháp lệnh về phí và lệ phí].
+ Lệ phí là khoản tiền mà tổ chức, cá nhân phải nộp khi được cơ quan Nhà nước hoặc tổ chức được uỷ quyền phục vụ công việc quản lí Nhà nước [được qui định trong danh mục lệ phí ban hành kèm theo Pháp lệnh về phí và lệ phí].
- Thu không thường xuyên là những khoản thu không ổn định về mặt thời gian phát sinh cũng như số lượng tiền thu được, bao gồm:
+ Các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước
+ Thu từ hoạt động sự nghiệp
+ Thu tiền bán hoặc cho thuê tài sản thuộc sở hữu Nhà nước
+ Thu từ viện trợ nước ngoài, từ vay trong nước và ngoài nước và các khoản thu khác.
Ý nghĩa
Qua cách phân loại này để thấy rõ sự phát triển của nền kinh tế, tính hiệu quả của nền kinh tế và mức độ ổn định vững chắc của nguồn thu ngân sách.
Căn cứ vào yêu cầu động viên vốn vào ngân sách Nhà nước
[1] Thu trong cân đối ngân sách Nhà nước
Bao gồm các khoản thu:
- Thuế, phí, lệ phí
- Thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước, bao gồm: thu nhập từ vốn góp của Nhà nước vào các cơ sở kinh tế, tiền thu hồi vốn của Nhà nước tại các cơ sở kinh tế, thu hồi tiền cho vay của Nhà nước [cả lãi và gốc]
- Thu từ hoạt động sự nghiệp
- Thu tiền bán hoặc cho thuê tài sản thuộc sở hữu Nhà nước;
- Các khoản thu khác theo luật định
Trong các khoản thu nói trên thì thuế là nguồn thu chủ yếu, chiếm một tỉ trọng lớn trong tổng thu của ngân sách Nhà nước.
[2] Thu bù đắp thiếu hụt
Khi số thu ngân sách Nhà nước không đáp ứng được nhu cầu chi tiêu và Nhà nước phải đi vay, bao gồm vay trong nước từ các tầng lớp dân cư, các tổ chức kinh tế – xã hội, vay từ nước ngoài…
Ý nghĩa
Cách phân loại này cho phép đánh giá sự lành mạnh của ngân sách Nhà nước và rất có ý nghĩa trong tổ chức điều hành ngân sách Nhà nước.
Để thực hiện được việc phân tích, nghiên cứu và đảm bảo tính hiệu quả của các khoản thu, cũng như nâng cao hiệu quả thu ngân sách Nhà nước ngoài việc phân định các khoản thu và lập dự toán phù hợp.
[Tài liệu tham khảo: Giáo trình Quản lí tài chính công, NXB tài chính; Ngân sách Nhà nước, Tổ hợp Công nghệ Giáo dục Topica]
16-09-2019 Ngân sách Nhà nước [State Budget] là gì? Bản chất và vai trò của ngân sách Nhà nước
16-09-2019 Cân đối ngân sách [Balanced Budget] là gì? Nội dung của cân đối ngân sách
1. Những điều cần biết về thu ngân sách nhà nước
1.1. Tìm hiểu khái niệm thu ngân sách nhà nước là gì?
Trước hết, để tìm hiểu khái niệm về thu ngân sách nhà nước, ta cần hiểu ngân sách nhà nước là gì? Ngân sách nhà nước là tất cả các khoản thu, chi dự toáncủa nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định. Đồng thời, được quản lý nghiêm ngặt bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Ngân sách là một phần quan trong trong tài chính nhà nước.
Từ đó ta có thể hiểu: Thu ngân sách nhà nước là việc nhà nước huy động nguồn tài chính vào ngân sách nhà nước để phục vụ nhu cầu chi tiêu của một quốc gia và nó chỉ bao gồm những khoản tiền mà không bị ràng buộc bởi trách nhiệm hoàn trả trực tiếp cho đối tượng nộp được huy động. Như vậy, ta có thể thấy, hầu hết các khoản thu ngân sách nhà nước đều mang tính chất cưỡng bức và một phần khác được lấy từ các nguồn thu ngoài thuế.
Như vậy, thu ngân sách nhà nước thể hiện rõ ràng mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước xã hội và phát sinh trong quá trình huy động tiền tệ để hình thành quỹ tiền tệ tập trung. Theo luật ngân sách nhà nước được ban hành vào ngày 20 tháng 3 năm 1996 và sửa đổi vào năm 2002 thì ngân sách nhà nước của Việt Nam bao gồm:
- Thuế, phí, lệ phí do các tổ chức và cá nhân nộp theo quy định của pháp luật
- Các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước
- Các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân
- Các khoản viện trợ như dự án ODA...
- Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật.
Cần lưu ý là không tính vào thu NSNN các khoản thu mang tính chất hoàn trả như vay nợ và viện trợ có hoàn lại. Vì thế, các văn bản hướng dẫn Luật NSNN [Nghị định 60/2003/NĐ-CP ngày 06/6/2003 của Chính phủ và Thông tư 59/2003/TT-BTC ngày 23/6/2003 của Bộ Tài chính] chỉ tính vào thu NSNN các khoản viện trợ không hoàn lại; còn các khoản viện trợ có hoàn lại thực chất là các khoản vay ưu đãi không được tính vào thu NSNN. Như vậy, thu ngân sách nhà nước là sự phân chia nguồn tài chính quốc gia giữa nhà nước với chủ thể trong xã hội dựa trên quyền lực nhà nước, nhằm giải quyết hài hòa các lợi ích kinh tế, xuất phát từ yêu cầu tồn tại và phát triển của bộ máy nhà nước cũng như yêu cầu thực hiện các chức năng nhiệm vụ kinh tế xã hội của nhà nước.
Tuyển nhân viên tài chính
1.2. Đặc điểm thu ngân sách nhà nước
Thu ngân sách nhà nước bao gồm các đặc điểm như sau:
- Thu ngân sách nhà nước là tiền đề cần thiết để duy trì quyền lực chính trị và thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. Mọi khoản thu của nhà nước đều được thể chế hóa bởi các chính sách, chế độ và pháp luật của nhà nước;
- Thu ngân sách nhà nước phải căn cứ vào tình hình hiện thực của nền kinh tế; biểu hiện ở các chỉ tiêu tổng sản phẩm quốc nội GDP, giá cả, thu nhập, lãi suất, v.v...
- Thu ngân sách nhà nước được thực hiện theo nguyên tắc hoàn trả không trực tiếp là chủ yếu.
- Thu ngân sách theo hai phương thức: tự nguyện và bắt buộc
- Nội dung thu ngân sách nhà nước bao gồm:
+ Thu thuế: Thuế là một khoản đóng góp bắt buộc cho nhà nước do luật quy định đối với các pháp nhân và thể nhân nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Thuế phản ánh các quá trình phân phối lại thu nhập trong xã hội,thể hiện các mối quan hệ tài chính giữa nhà nước với các pháp nhân và thể nhân trong phân phối các nguồn tài chính và là công cụ cơ bản thực hiện phân phối tài chính.
+ Thu phí và lệ phí: Phí và lệ phí là khoản thu do nhà nước quy định có tính chất bắt buộc, nhưng mang tính đối giá, nói một cách dễ hiểu, người dân phải trả tiền cho những dịch vụ được hưởng từ nhà nước. Hình thức phí và lệ phí có tính chất pháp lý thấp hơn nhiều so với thuế. Cụ thể, phí gắn với việc thu lại một phần hoặc toàn bộ chi phí đầu tư đối với các dịch vụ công cộng hữu hình, còn lệ phí gắn với việc thụ những lợi ích trong việc cung cấp các dịch vụ hành chính, pháp lý cho các cá nhân và pháp nhân.
+ Các khoản thu từ các hoạt động kinh tế của nhà nước: Các khoản thu này bao gồm: Thu nhập từ vốn góp của nhà nước vào các cơ sở kinh tế có vốn góp thuộc sở hữu nhà nước; tiền thu hồi vốn tại các cơ sở của nhà nước; thu hồi tiền cho vay của nhà nước. Ngân hàng thương mại có vốn đầu tư nhà nước, các công ty tài chính, tổ chức tín dụng và các doanh nghiệp có phần vốn góp của nhà nước, làm ăn có lãi góp phần làm giàu ngân sách nhà nước.
+ Thu từ hoạt động sự nghiệp: Các khoản thu có lãi và chênh lệch từ các hoạt động của các cơ sở sự nghiệp có thu của nhà nước.
+ Thu từ bán hoặc cho thuê tài nguyên, tài sản thuộc sở hữu nhà nước: Khoản thu này mang tính chất thu hồi vốn và có một phần mang tính chất phân phối lại, vừa có tính chất phân phối lại, vừa có tác dụng nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản quốc gia vừa tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Các nguồn thu từ bán hoặc cho thuê tài sản, tài nguyên, thiên nhiên; thu về bán tài sản thuộc sở hữu nhà nước.
+ Thu từ phạt, tịch thu, tịch biên tài sản: Các khoản thu này cũng là một phần thu quan trọng của thu ngân sách nhà nước và được pháp luật quy định...