Việc sử dụng kết hợp các thuốc này làm tăng nguy cơ gặp phải các phản ứng phụ nghiêm trọng. Tuy nhiên, tác hại của việc nghiện opioid không được điều trị có thể còn lớn hơn những nguy cơ có thể gặp phải. Thận trọng trong việc quản lý thuốc của các cán bộ y tế có thể làm giảm những nguy cơ này. FDA yêu cầu bổ sung thông tin này vào nhãn thuốc của buprenorphin và methadon cùng với các khuyến cáo chi tiết để giảm thiểu việc sử dụng đồng thời các thuốc cai nghiện opioid và các dẫn chất benzodiazepin.
Nhiều bệnh nhân lệ thuộc opioid vẫn có thể tự ý sử dụng benzodiazepin hay các thuốc ức chế thần kinh trung ương khác hoặc sử dụng theo theo chỉ định của bác sĩ. Mặc dù kết hợp các loại thuốc này có những nguy cơ nghiêm trọng nhưng việc trì hoãn các thuốc cai nghiện opioid do bệnh nhân sử dụng benzodiazepin hoặc các thuốc giảm đau thần kinh trung ương khác có thể không thực sự ngăn ngừa được bệnh nhân sử dụng đồng thời các thuốc này. Thay vào đó, việc kết hợp các thuốc này còn có thể xảy ra khi bệnh nhân không nằm trong cơ sở điều trị và dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng hơn.
[Ảnh minh họa: internet]
Các cán bộ y tế nên có các hành động phòng ngừa và xây dựng một kế hoạch điều trị khi sử dụng kết hợp buprenorphin hoặc methadon với benzodiazepin hoặc các chất ức chế thần kinh trung ương khác. Bao gồm:
- Giáo dục bệnh nhân về những nguy cơ nghiêm trọng có thể gặp phải khi tự ý sử dụng kết hợp các thuốc này, bao gồm quá liều các chất ức chế thần kinh trung ương và tử vong và thậm chí cả khi sử dụng theo chỉ định của bác sĩ.
- Xây dựng các chiến lược để quản lý việc tự ý sử dụng cũng như sử dụng theo đơn các benzodiazepin hay các thuốc ức chế thần kinh trung ương khác khi bắt đầu điều trị bằng thuốc cai nghiện opioid.
- Giảm dần liều các benzodiazepin hoặc các thuốc ức chế thần kinh trung ương để ngừng thuốc nếu có thể.
- Xác nhận lại chẩn đoán nếu bệnh nhân được chỉ định các benzodiazepin hoặc các thuốc ức chế thần kinh trung ương để điều trị chứng lo âu hoặc mất ngủ, và cân nhắc các phương án điều trị khác cho những tình trạng này.
- Nhận thức được rằng bệnh nhân có thể cần dùng thuốc cai nghiện opioid vô thời hạn và nên tiếp tục sử dụng các thuốc này nếu có lợi cho bệnh nhân và góp phần đạt mục tiêu điều trị.
- Phối hợp các cơ sở điều trị để đảm bảo các bác sĩ kê đơn khác biết rằng bệnh nhân đang được điều trị buprenorphin hoặc methadon.
- Giám sát việc sử dụng ma túy bất hợp pháp bằng xét nghiệm nước tiểu hoặc xét nghiệm máu.
Bệnh nhân dùng thuốc cai nghiện opioid nên tiếp tục dùng các loại thuốc này theo đơn. Không ngưng sử dụng các loại thuốc kê đơn khác mà không hỏi ý kiến cán bộ y tế. Trước khi bắt đầu sử dụng bất kỳ loại thuốc mới nào, phải báo cho cán bộ y tế biết rằng bạn đang dùng cai nghiện opioid. Không dùng benzodiazepin, các thuốc an thần khác khi không được kê đơn cũng như không dùng rượu khi dùng thuốc cai nghiện opioid do tăng khả năng gặp các tác dụng không mong muốn, bao gồm quá liều và tử vong.
Nguồn: //www.fda.gov/Drugs/DrugSafety/ucm575307.htm
Người tổng hợp: Lê Ngọc Quỳnh, Nguyễn Mai Hoa
Các thuốc này ức chế sự phân huỷ amin oxy hóa của 3 loại amin sinh học [norepinephrin, dopamin, 5-HT] và các phenylethylamin khác.
MAOI được quảng cáo là thuốc chống trầm cảm ở Mỹ [ví dụ phenelzin, tranylcypromin, isocarboxazid] là không hồi phục và không chọn lọc [ức chế MAO-A và MAO-B]. Một loại MAOI khác [selegilin], ức chế chỉ MAO-B ở liều thấp, có sẵn ở dạng miếng dán.
Cơn tăng huyết áp cấp có thể xảy ra nếu thuốc MAOI mà ức chế MAO-A và MAO-B được đưa vào cùng với một loại thuốc cường giao cảm hoặc thức ăn có chứa tyramin hoặc dopamin. Hiệu ứng này được gọi là phản ứng phô mát vì pho mát chín có hàm lượng cao tyramin. MAOIs được sử dụng không thường xuyên vì lo lắng về phản ứng này. Liều thấp hơn của miếng selegilin được xem là an toàn khi sử dụng mà không có những hạn chế về chế độ ăn uống cụ thể, trừ khi liều lượng phải cao hơn mức khởi đầu [miếng dán 6 mg]. Các MAOIs chọn lọc và có hồi phục [ví dụ, moclobemid, befloxaton], ức chế MAO-A, tương đối không có những tương tác này nhưng không có ở Mỹ.
Để ngăn ngừa cơn tăng huyết áp và tăng thân nhiệt cấp, bệnh nhân dùng MAOIs nên tránh dùng thuốc cường giao cảm [ví dụ như pseudoephedrin], dextromethorphan, reserpin, và meperidin cũng như các loại bia mạch nha, rượu Chianti, rượu sherry [rượu có nguồn gốc từ phía Nam Tây Ban Nha], rượu mùi, thực phẩm chín hoặc già có chứa tyramin hoặc dopamin [ví dụ: đậu tằm, chiết xuất từ nấm men, quả sung đóng hộp, nho khô, sữa chua, pho mát, kem chua, nước tương, cá hồi, trứng cá muối, gan, vỏ chuối, thịt mềm]. Bệnh nhân có thể mang thuốc chlorpromazin 25 mg và, ngay khi những dấu hiệu của phản ứng tăng huyết áp xảy ra, dùng 1 hoặc 2 viên khi họ đến phòng cấp cứu gần nhất.
Các tác dụng phụ thường gặp của MAOIs gồm rối loạn cương dương [ít gặp nhất với tranylcypromin], lo âu, buồn nôn, chóng mặt, mất ngủ, phù phổi và tăng cân.
Không nên dùng MAOI cùng với các loại thuốc chống trầm cảm khác, và nên dừng ít nhất 2 tuần [5 tuần với fluoxetin, thuốc có thời gian bán hủy dài] giữa việc sử dụng 2 loại thuốc. MAOIs được sử dụng với thuốc chống trầm cảm ảnh hưởng đến hệ thống 5-HT [ví dụ, SSRIs] có thể gây ra hội chứng serotonin Hội Chứng Serotonin [một tình trạng có thể đe dọa tính mạng, theo đó bệnh nhân có thể biểu hiện thay đổi trạng thái tâm thần, tăng thân nhiệt, và tăng động thần kinh tự chủ và thần kinh cơ].
Những bệnh nhân dùng MAOIs và những người cần thuốc chống cơn hen hoặc chống dị ứng, gây tê tại chỗ hoặc gây tê toàn thân phải được điều trị bởi bác sĩ tâm thần cùng với bác sỹ nội khoa, nha sĩ hoặc chuyên gia gây tê với chuyên môn về hóa dược tâm thần kinh.
Hay còn gọi là bệnh hưng trầm cảm, đặc điểm của rối cảm xúc loạn lưỡng là sự thay đổi tính khí thất thường giữa những cảm giác cực kỳ tiêu cực [trầm cảm] và những cảm giác phấn chấn cực độ [hưng cảm]. Những triệu chứng chính của cơn hưng cảm là tự đánh giá cao hay ý tưởng tự cao, mất ngủ, nói nhiều, đãng trí, tâm trạng bối rối lo âu, hay đam mê khoái lạc. Những triệu chứng chính của bệnh trầm cảm là giảm hứng thú và khả năng hoạt động, ăn mất ngon hay đột nhiên cảm thấy ăn rất ngon, mất ngủ, luôn có những cảm giác rằng mình đã làm điều tội lỗi hay những điều vô dụng, mất tập trung và có những suy nghĩ về cái chết hay muốn tự tử. Tuy nhiên, không phải tất cả các triệu chứng này đều xảy ra cùng một lúc. Khởi đầu của cơn hưng cảm lưỡng cực thường rơi vào độ tuổi trung bình là 19 và thường bắt đầu bằng những cơn trầm cảm mặc dù ở một số người khác cơn hưng cảm lưỡng cực bắt đầu trễ hơn. Mặc dù thường không được chẩn đoán đúng, nhưng tần số mắc bệnh là từ 1-2% dân số thế giới.
Một người bị rối loạn lưỡng cực thường trải qua từ tám đến chín giai đoạn hưng cảm hay trầm cảm trong suốt cuộc đời của mình. Nếu không được điều trị, các giai đoạn hưng cảm thường kéo dài trung bình từ bốn đến sáu tháng, nhưng nó cũng có thể giảm 75% hoặc hơn nữa nếu có phương pháp điều trị thích hợp. Thời gian kéo dài trung bình của một cơn trầm cảm từ khoảng sáu đến chín tháng và cũng có thể thuyên giảm nếu có phương pháp điều trị. Phương pháp điều trị bao gồm sự kết hợp giữa thuốc ổn định khí sắc và liệu pháp tâm lý. Phương pháp ECT [sốc điện] cũng có hiệu quả trong một vài trường hợp.
Khi bạn bị đau đầu nhẹ hoặc đau răng, thuốc giảm đau không kê đơn thường đủ để giúp bạn cảm thấy dễ chịu hơn. Nhưng nếu cơn đau của bạn nghiêm trọng hơn như đau do ung thư, bác sĩ có thể đề nghị các nhóm thuốc giảm giảm đau thần kinh trung ương.
Thuốc giảm đau là những thuốc có tác dụng làm giảm hoặc làm mất cảm giác đau mà không tác động đến nguyên nhân gây đau. Các thuốc giảm đau thần kinh trung ương giảm đau bằng cách gắn vào các protein được gọi là các thụ thể opioid trên các tế bào thần kinh trong não, tủy sống, ruột và các cơ quan khác của cơ thể. Khi điều này xảy ra, opioid ngăn chặn các đường truyền về cơn đau được gửi từ cơ thể qua tủy sống đến não. Mặc dù chúng có thể giảm đau hiệu quả, nhưng opioid mang một số rủi ro và có thể gây nghiện cao. Nguy cơ nghiện cao hơn khi opioid được sử dụng để kiểm soát cơn đau mãn tính trong thời gian dài.
Thuốc giảm đau thần kinh trung ương có thể là một phần của kế hoạch kiểm soát cơn đau hiệu quả, nhưng để giúp tránh tác dụng phụ và nguy cơ gây nghiện, bạn chỉ nên sử dụng dưới sự chỉ định và giám sát của bác sĩ.
- Tác dụng đặc hiệu trên receptor opioid
- Tác dụng giảm đau mạnh, chọn lọc và giảm đau nội tạng.
- Có tác dụng an thần, gây ngủ.
- Làm giảm nhu động ruột.
- Gây hưng phấn và gây nghiện.
Thuốc giảm đau thần kinh cần được sử dụng theo chỉ định của bác sĩ
Dựa vào cơ chế tác dụng, thuốc giảm đau thần kinh trung ương được chia thành 3 nhóm chính:
- Thuốc chủ vận trên receptor opioid: các opioid tự nhiên [morphin, codein...] và các opioid tổng hợp [pethidine, methadone,...]
- Thuốc chủ vận từng phần và chủ vận đối kháng hỗn hợp trên receptor opioid: pentazocine, nalorphine, nalbuphine, butorphanol,...
- Thuốc đối kháng trên receptor opioid: naloxon, naltrexone.
Thuốc codein và tramadol là thuốc giảm đau nhóm opioid được chỉ định trong điều trị các cơn đau từ trung bình đến nặng khi việc dùng các thuốc giảm đau ngoại biên không hiệu quả. Các thuốc này thường có trong chế phẩm kết hợp với paracetamol để tăng hiệu quả giảm đau. Các tác dụng không mong muốn thường gặp của 2 thuốc này như buồn nôn, nôn, buồn ngủ, chóng mặt, khô miệng, táo bón. Phụ nữ mang thai không nên dùng thuốc trong 3 tháng đầu và 3 tháng cuối thai kỳ. Không sử dụng dài ngày cho phụ nữ cho con bú, nếu phải dùng thuốc thì nên ngừng cho con bú.
Các thuốc giảm đau opioid mạnh như morphin, oxycodone, fentanyl được chỉ định trong các cơn đau nặng, khó điều trị, đặc biệt là đau trong ung thư. Khi dùng thuốc trong thời gian dài sẽ gây ra các nguy cơ lệ thuộc thuốc và nghiện thuốc. Thuốc được phân loại là nhóm thuốc gây nghiện nên được quản lý rất chặt chẽ, chỉ được sử dụng khi được bác sĩ kê đơn và cân nhắc kỹ.
Tóm lại, tác dụng không mong muốn của các thuốc này bao gồm táo bón, buồn ngủ, buồn nôn và nôn. Các tác dụng phụ nghiêm trọng khác có thể bao gồm: hưng phấn; lú lẫn; ảo giác; suy hô hấp; tăng áp lực nội sọ; bí tiểu; hội chứng cai thuốc khi ngừng thuốc đột ngột. Với phụ nữ có thai hoặc cho con bú, morphin có thể kê nếu thực sự cần thiết. Tuy nhiên, cần lưu ý hội chứng cai thuốc có thể xuất hiện ở trẻ em khi sử dụng thuốc trong thời gian dài. Vì vậy, trước khi sử dụng nhóm thuốc giảm đau thần kinh trung ương cần được tư vấn và chỉ định từ bác sĩ.
Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 [phím 0 để gọi Vinmec] hoặc đăng ký lịch khám tại viện TẠI ĐÂY. Nếu có nhu cầu tư vấn sức khỏe từ xa cùng bác sĩ Vinmec, quý khách đặt lịch tư vấn TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn
XEM THÊM: