Bác sĩ Trần Thị Ngọc Anh, khoa Nội tiết, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương [TP.HCM] cho biết, trong các yếu tố ảnh hưởng đến chiều cao thì yếu tố di truyền là không thể thay đổi được. Riêng trường hợp chậm tăng trưởng do thiếu hormone tăng trưởng, theo thống kê, trên thế giới, ước tính chỉ chiếm tỷ lệ khoảng 1/3.000 - 1/4.000 nhưng đây là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến chậm tăng trưởng ở trẻ em và rất khó nhận biết.
"Thực tế cho thấy, nhiều trường hợp trẻ đến khám tại bệnh viện, phụ huynh cũng đã cho trẻ điều trị và can thiệp dinh dưỡng trước đó nhưng không có sự cải thiện. Khi được xác định đúng nguyên nhân gây chậm cao do thiếu hormone tăng trưởng và tuân thủ theo phác đồ điều trị của bác sĩ, trẻ được cải thiện chiều cao đáng kể", bác sĩ Anh chia sẻ.
Trẻ khám tầm soát chiều cao tại Bệnh viện Nguyễn Tri Phương
BVCC
Vai trò của hormone tăng trưởng trong phát triển chiều cao
GH là một loại hormone được sản xuất bởi tuyến yên trong não và có tác dụng giúp trẻ phát triển, chủ yếu trong giai đoạn tuổi dậy thì. GH đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của hệ cơ xương, quyết định chiều cao của cơ thể; đồng thời còn tác động lên chức năng chuyển hóa của cơ thể bao gồm sự phân bố dịch, chuyển hóa lipid, prorein, cacbohydrate, sức cơ và hệ tim mạch.
Thiếu GH là nguyên nhân chính dẫn đến chậm tăng trưởng chiều cao ở trẻ. Tình trạng này xảy ra khi cơ thể gặp vấn đề về sản xuất và phóng thích hormone tăng trưởng không đủ. Thiếu hormone tăng trưởng có thể do bẩm sinh hoặc mắc phải do tổn thương tuyến yên, chấn thương đầu nặng, u não hoặc nhiễm trùng dạng viêm màng não và viêm não… Thiếu hormone tăng trưởng có thể bẩm sinh hoặc mắc phải, xảy ra ở bất kỳ thời điểm nào. Trong một số trường hợp, việc thiếu hormone tăng trưởng không xác định được nguyên nhân.
Thiếu GH có thể làm giảm tốc độ tăng trưởng chiều cao và cân nặng của trẻ so với những đứa trẻ trong cùng độ tuổi. Trẻ thiếu hormone tăng trưởng sẽ có chiều cao thấp hơn so với tuổi [dưới 2-3 độ lệch chuẩn dựa trên biểu đồ tăng trưởng], tốc độ tăng trưởng chậm [dưới 1,5 SD hoặc dưới 5cm/năm]. Trong những trường hợp bình thường, hormone tăng trưởng thúc đẩy sự phát triển của các mô cơ thể. Trẻ em bị thiếu hụt hormone tăng trưởng một phần hoặc hoàn toàn sẽ không thể duy trì tốc độ tăng trưởng khỏe mạnh.
Tốt nhất trong khoảng 4-13 tuổi
Theo bác sĩ Anh, khi trẻ được chẩn đoán chậm tăng trưởng do thiếu GH sẽ chỉ định bổ sung GH. Mục tiêu của việc điều trị này là để thay thế sự thiếu hụt hormone tăng trưởng cho sự phát triển chiều cao, các hoạt động chuyển hóa và tình trạng sức khỏe nói chung.
Sau 3-6 tháng điều trị, trẻ sẽ được đo lại chiều cao và xét nghiệm máu để đánh giá kết quả và điều chỉnh liều thuốc nếu cần. Trẻ đáp ứng với điều trị sẽ tăng chiều cao từ 8-12 cm/năm. Khi đến tuổi dậy thì, trẻ sẽ được đánh giá lại xem có tiếp tục bổ sung GH hay ngưng bổ sung. Để việc điều trị GH đạt hiệu quả, cần tiến hành đúng thời điểm, đúng liều lượng, tốt nhất trong độ tuổi 4-13. Nếu qua thời gian này, các sụn xương của trẻ đóng lại, dùng hormone tăng trưởng không còn tác dụng.
Bổ sung GH ngoài được chỉ định cho các trường hợp thiếu hormone tăng trưởng, còn được chỉ định điều trị trong trường hợp trẻ chậm cao do suy thận mạn, trẻ sinh ra có chiều cao thấp so với tuổi thai [SGA], lùn vô căn [GHD, ISS].
Theo bác sĩ Anh, một số trường hợp thiếu hụt hormone tăng trưởng được nhờ chẩn đoán và can thiệp kịp thời đã giúp phát triển chiều cao, thông thường, trẻ mới sinh có chiều cao 48-52 cm, trong năm đầu bé tăng khoảng 20-25 cm, sang năm thứ 2 tăng 12 cm, năm thứ 3 tăng 10 cm, năm thứ 4 tăng 7 cm. Từ 4 tuổi trở đi, phụ huynh cần chú ý nhiều hơn đến tốc độ tăng trưởng chiều cao của trẻ.
Từ năm 4-11 tuổi, trẻ sẽ tăng trung bình 4-6 cm/năm. Đến tuổi dậy thì, bé gái tăng khoảng 6 - 10 cm mỗi năm, bé trai tăng từ 6,5 - 11 cm mỗi năm. Trường hợp trẻ không đạt được các mốc tăng trưởng về chiều cao theo từng độ tuổi, cha mẹ nên cho trẻ đi khám và tầm soát chậm tăng trưởng chiều cao sớm.
Nếu không được điều trị, trẻ thiếu hormone tăng trưởng có chiều cao trung bình chỉ từ 135 - 145 cm, thấp hơn nhiều so với chiều cao tối đa có thể đạt được. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến công việc, cuộc sống sau này của trẻ mà còn có thể khiến tâm lý của trẻ bị ảnh hưởng vì sự mặc cảm, tự ti khi so với bạn bè đồng trang lứa.
Bài viết được duyệt chuyên môn cùng Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Bác sĩ Huỳnh Thoại Loan - Trưởng khoa Nhi - Sơ sinh - Khoa Nhi - Sơ sinh, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park
Hormon tăng trưởng GH là một liệu pháp thay thế hormone, thường được dùng trong điều trị trẻ chậm phát triển do thiếu hormone tăng trưởng. Việc tiêm hormon tăng trưởng không theo chỉ định Bác sĩ có thể gây ra các tác dụng phụ nhất định.
Mặc dù tiêm hormone tăng trưởng là cách thức điều trị tương đối an toàn và hiệu quả để điều trị các trường hợp trẻ em chậm phát triển do thiếu hormone tăng trưởng nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ mắc phải một vài tác dụng phụ nếu không tuân thủ phác đồ điều trị. May mắn thay, các tác dụng phụ nghiêm trọng là rất hiếm gặp. Trong khi đó, sưng, tê, đau khớp và đau cơ bắp là những tác dụng phụ thường gặp nhất khi tiêm hormon tăng trưởng.
Một số bệnh nhân có thể mắc bệnh đái tháo đường như là một tác dụng phụ khi tiêm hormon tăng trưởng. Lúc này, các bệnh nhân cần phải điều chỉnh liều lượng thuốc điều trị tiểu đường trong quá trình điều trị bằng hormone tăng trưởng song song. Ngoài ra, bệnh nhân nên được theo dõi cẩn thận nếu hormone tăng trưởng được sử dụng cùng với liệu pháp glucocorticoid và / hoặc các loại thuốc khác có nguyên lý tác dụng tương tự.
Đối với trẻ từng bị ung thư, việc điều trị bằng hormone tăng trưởng có thể làm tăng nguy cơ hình thành khối u mới, đặc biệt là một số khối u não lành tính. Nguy cơ này có thể cao hơn ở những bệnh nhân được điều trị bằng xạ trị sọ não.
Một số hiếm bệnh nhân điều trị bằng hormone tăng trưởng bị tăng áp lực trong não. Điều này có thể gây đau đầu và các vấn đề về thị lực, nên ngừng điều trị và đánh giá lại ở những bệnh nhân này. Trẻ mắc hội chứng Turner và hội chứng Prader-Willi có thể có nguy cơ cao bị tăng áp lực trong não so với các trẻ khác khi được tiêm hormon tăng trưởng.
Bên cạnh đó, chức năng tuyến giáp của trẻ nên được kiểm tra thường xuyên trong quá trình điều trị bằng hormone tăng trưởng để kịp thời điều chỉnh nếu cần. Đồng thời, trẻ được điều trị bằng hormone tăng trưởng mà đang sử dụng glucocorticoid kèm theo nên được kiểm tra thường xuyên nồng độ cortisol trong huyết thanh.
Ở trẻ em tăng trưởng nhanh, độ cong của cột sống có thể phát triển xấu đi cũng là tác dụng phụ của tiêm hormon tăng trưởng nếu không được theo dõi chặt chẽ. Đây còn được gọi là chứng vẹo cột sống mắc phải do thuốc. Trẻ bị cong vẹo cột sống nên được kiểm tra thường xuyên để kiểm soát tình trạng vẹo cột sống trong quá trình điều trị bằng hormone tăng trưởng. Nếu quan sát thấy một đứa trẻ được điều trị bằng liệu pháp hormone tăng trưởng bắt đầu có dáng đi bất thường, việc tập đi của trẻ cần phải được can thiệp điều chỉnh sớm.
Một số trường hợp viêm tụy đã được báo cáo là tác dụng phụ của tiêm hormon tăng trưởng ở trẻ em và cả người lớn nhưng có tỷ lệ hiếm gặp. Một số bằng chứng cho thấy nguy cơ này ở trẻ em nhiều hơn ở người lớn. Bên cạnh đó, các tài liệu còn cho thấy những bé gái mắc hội chứng Turner có thể có nguy cơ bị viêm tụy cao hơn những đứa trẻ khác đang dùng hormone tăng trưởng. Tuy vậy, ở bất kỳ trẻ nào bỗng xuất hiện cơn đau bụng dữ dội, kéo dài, nên nghĩ đến viêm tụy cấp như tác dụng phụ của thuốc.
Tiêm hormon tăng trưởng có thể gây tác dụng phụ đau khớp
2. Làm sao để tiêm hormon tăng trưởng an toàn?
Để đảm bảo tiêm hormon tăng trưởng an toàn, cần lưu ý các vấn đề sau:
- Không nên sử dụng hormone tăng trưởng để tăng chiều cao cho trẻ sau khi các đĩa tăng trưởng ở đầu xương đã đóng lại.
- Hormone tăng trưởng cũng không nên được sử dụng cho bệnh nhân tiểu đường bị bệnh võng mạc tiểu đường.
- Hormone tăng trưởng không nên được sử dụng cho những bệnh nhân mới được chẩn đoán mắc bệnh ung thư, hoặc những người đang được điều trị bệnh ung thư. Sự thiếu hụt hormone tăng trưởng có thể do khối u não gây ra. Vì vậy, nên loại trừ sự hiện diện của những khối u não này trước khi bắt đầu điều trị. Không nên sử dụng hormone tăng trưởng nếu nghi ngờ khối u não tái phát hoặc đang tiến triển.
- Hormone tăng trưởng không nên được sử dụng cho những bệnh nhân bị bệnh nặng do phẫu thuật, chấn thương hoặc suy hô hấp.
- Hormone tăng trưởng không nên được sử dụng cho trẻ em mắc hội chứng Prader-Willi, những trẻ rất thừa cân hoặc có vấn đề về hô hấp nghiêm trọng.
Ngoài ra, không nên tiêm hormon tăng trưởng cho những bệnh nhân đã bị dị ứng hoặc phản ứng xấu với somatropin hoặc bất kỳ thành phần nào khác của thuốc.
Tiêm hormon tăng trưởng cho trẻ em chậm phát triển do thiếu hormone tăng trưởng
3. Các đối tượng cần phải cân nhắc trước khi tiêm hormon tăng trưởng
Hormone tăng trưởng chỉ nên được sử dụng trong thai kỳ nếu thực sự cần thiết. Cần thận trọng khi sử dụng cho các bà mẹ đang cho con bú vì không biết liệu hormone tăng trưởng có được truyền vào sữa mẹ hay không.
Bên cạnh đó, phụ nữ đang bổ sung estrogen bằng đường uống vẫn có thể dùng hormon tăng trưởng nhưng các đối tượng này có thể cần một liều lượng hormone lớn hơn.
Mặt khác, người cao tuổi có thể được tiêm hormon tăng trưởng nếu đúng chỉ định. Tuy nhiên, người cao tuổi cần được theo dõi sát quá trình điều trị vì đây là các trường hợp thường có thể có nhiều khả năng bị tác dụng phụ với liệu pháp hormone tăng trưởng.
Tóm lại, mặc dù ít gặp, tiêm hormon tăng trưởng có một số tác dụng phụ có thể xảy ra, bao gồm phát ban và đau tại chỗ tiêm, sốt, đau khớp, tăng áp nội sọ, đái tháo đường do đề kháng insulin, vẹo cột sống tiến triển. Tuy nhiên, ở trẻ bị thiếu hormone tăng trưởng, đây là liệu pháp duy nhất và cần điều trị kéo dài. Theo đó, cha mẹ cần biết các phản ứng bất lợi này và báo cho bác sĩ để được hỗ trợ càng sớm càng tốt.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số hoặc đặt lịch trực tiếp . Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Ghi chú: Bài báo này nằm trong chương trình Nâng cao nhận thức về Bệnh chậm tăng trưởng của Hệ thống Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec, với sự hỗ trợ của Novo Nordisk
XEM THÊM:
- Huyết khối tĩnh mạch não sau tiêm vắc-xin Covid-19
- Chẩn đoán và điều trị tăng áp lực nội sọ não
- 21 tuổi có được tiêm hormone GH tổng hợp không?
Bài viết này được viết cho người đọc tại Sài Gòn, Hà Nội, Hồ Chí Minh, Phú Quốc, Nha Trang, Hạ Long, Hải Phòng, Đà Nẵng.