Bệnh dại là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi rút dại gây ra, thường tác động lên hệ thần kinh. Người mắc bệnh dại do bị lây truyền vi rút dại qua vết cắn, cào, liếm của động vật bị dại như chó, mèo,… lên da bị tổn thương. Ở nước ta, chó là nguồn truyền bệnh dại cho người nhiều nhất chiếm 96 - 97% sau đó là mèo. Người phát bệnh dại 100% là tử vong.
Tại tỉnh ta, theo số liệu thống kê của khoa Phòng chống bệnh truyền nhiễm, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, năm 2019 ghi nhận 1.781 trường hợp bi súc vật nghi dại cắn được tiêm vắc xin phòng dại, không có trường hợp tử vong. Chỉ tính riêng từ đầu năm đến hết tháng 8 năm 2020 ghi nhận 01 trường hợp tử vong do bệnh dại và 1.331 trường hợp bị súc vật nghi dại căn đến tiêm phòng tại các phòng tiêm.
Sau khi xâm nhập vào cơ thể người qua vết cắn, vi rút dại sẽ theo dây thần kinh lên não với vận tốc khoảng 3mm/giờ, gây tổn thương thần kinh trung ương. Vi rút nhân lên trong não, rồi di chuyển theo thần kinh đến các cơ quan khác như tuyến nước bọt, thận, phổi, tim, gan... Ở tuyến nước bọt, vi rút nhân lên với số lượng lớn, tạo ra nguồn lây bệnh nguy hiểm nhất. Kể từ ngày vi rút vào cơ thể người, thời gian ủ bệnh thay đổi tùy từng cá thể, từ 1 tuần đến trên 1 năm, trung bình ủ bệnh từ 1 - 2 tháng, phụ thuộc vào số lượng vi rút, khoảng cách từ vết cắn đến thần kinh trung ương. Thực tế cho thấy, tỷ lệ phát bệnh dại và tử vong cao nhất là từ vết cắn ở mặt, tỉ lệ tử vong trung bình ở tay và thấp nhất là ở chân.
Những trường hợp nghi dại thường có các triệu chứng như: Đau hoặc ngứa ở vết cắn; sốt, mệt mỏi, đau đầu kéo dài 2 – 4 ngày; sợ nước, ở giai đoạn sau chỉ thoáng nhìn thấy hình ảnh nước đã có thể gây co thắt ở cổ và họng; không chịu được tiếng ồn, ánh sáng; tăng động, tức giận, bứt rứt hoặc trầm cảm; thời gian phát bệnh thường là 2 - 3 ngày, nhưng có thể kéo dài đến 5 - 6 ngày hoặc dài hơn khi được chăm sóc tích cực.
Thời kỳ toàn phát của bệnh, thông thường có 2 thể bệnh là thể hung dữ và thể liệt. Thể hung dữ, người bệnh thường biểu hiện triệu chứng gào thét, tăng cảm giác của các giác quan, sợ gió, sợ nước nên thường được gọi là bệnh sợ nước, bị hoang tưởng, đập phá, co thắt thanh quản...; Ở thể liệt, người bệnh thường nằm im lìm hay có liệt hướng lên, liệt hô hấp. Tất cả các người bệnh khi đã lên cơn dại đều tử vong.
Cách xử trí khi bị động vật bị dại, nghi dại cắn
Để làm giảm tối thiểu lượng vi rút dại tại nơi xâm nhập thì ngay khi bị chó, mèo dại, nghi dại cắn hoặc liếm vào vết thương hở cần:
- Nhanh chóng rửa tay sạch rồi tiến hành rửa vết thương bằng xà phòng dưới vòi nước mạnh trong khoảng 10- 15 phút, nếu không có xà phòng thì rửa bằng nước. Đây là bước điều trị tại chỗ rất hiệu quả chống lại bệnh dại, kể cả vết thương chỉ trầy xước da
- Bôi dung dịch sát khuẩn như cồn, cồn iốt đậm đặc... để sát khuẩn, làm giảm đến mức tối thiểu lượng virut dại tại nơi xâm nhập, không được làm dập nát vết thương để hạn chế virut tản phát.
- Dùng miếng vải sạch phủ lên vết thương và băng hờ lại. Sau đó đến ngay cơ sở y tế để được các bác sĩ xem xét tư vấn và tiêm phòng dại kịp thời.
Với những trường hợp bị xây xát nhẹ, vết xây xát xa thần kinh trung ương [ví dụ ở cẳng chân] thì cần theo dõi con vật trong 15 ngày. Trong thời gian theo dõi, nếu thấy con vật có biểu hiện không bình thường như: Ốm, bỏ ăn, chết, mất tích, bán hoặc mổ thịt... phải đến điểm tiêm phòng dại để được điều trị dự phòng ngay. Nếu sau 15 ngày kể từ khi người bị con vật cắn, tiếp xúc mà con vật đó vẫn sống bình thường thì không cần điều trị dự phòng.
Bệnh dại, hiện nay trên thế giới chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, tuy nhiên, hoàn toàn có thể phòng tránh được. Để chủ động phòng chống bệnh dại người dân nên hạn chế nuôi chó, mèo. Nếu nuôi chó, mèo cần phải tiêm phòng cho 100% đầy đủ và nhắc lại hàng năm theo khuyến cáo của ngành thú y. Nuôi chó phải xích, nhốt, khi ra đường phải mang rọ mõm; không nên đùa nghịch, chọc phá các con vật nuôi. Bên cạnh đó, khi bị chó mèo dại, nghi dại cắn cần tuyệt đối không tự chữa tại nhà bằng thuốc lá dùng để đắp, rắc vào vết thương hoặc thử xem có mắc bệnh dại hay mà cần đến ngay cơ sở y tế dự phòng để được khám, tư vần và tiêm vắc xin, huyết thanh phòng bệnh.
Bệnh dại là bệnh nhiễm vi rút cấp tính của hệ thống thần kinh Trung ương, lây truyền từ động vật sang người chủ yếu qua vết cắn của động vật mắc bệnh dại. Bệnh dại trên người có thể phòng và điều trị dự phòng bằng vắc xin và huyết thanh kháng dại. Khi đã lên cơn dại, kể cả động vật và người đều dẫn đến tử vong.
Tiêm phòng bệnh dại tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Lạng Sơn
Nguồn bệnh: Động vật gây bệnh chủ yếu là chó [trên 90%], mèo và động vật hoang dã như chó rừng, chồn, cầy, cáo, rơi và một số loài động vật có vú khác.
Thời kỳ ủ bệnh: Thường thời gian ủ bệnh dại ở người từ 2-8 tuần, có thể ngắn khoảng 10 ngày hoặc dài trên một năm hoặc hai năm. Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào số lượng vi rút xâm nhập vào cơ thể, sự nặng nhẹ của vết thương, khoảng cách xa gần từ vết thương đến não bộ. Vết thương nặng, gần thần kinh trung ương thì thời gian ủ bệnh ngắn.
Thời kỳ lây truyền: Ở chó và mèo thường từ 3-10 ngày trước khi có dấu hiệu lâm sàng và trong suốt thời kỳ súc vật bị bệnh. Tuy nhiên có một số trường hợp chó, mèo có thể ủ bệnh trên 10 ngày đến 2 tháng trước khi phát bệnh và chết.
Phương thức lây truyền: Bệnh dại được lây truyền qua nước bọt của động vật mắc bệnh bài tiết ra ngoài và theo vết cắn, vết liếm, vết xước trên da xâm nhập vào cơ thể, từ đó theo dây thần kinh đến các hạch và thần kinh trung ương gây tổn thương thần kinh trung ương.
Triệu chứng của bệnh dại bao gồm:
Giai đoạn tiền triệu chứng: Thường kéo dài 1- 4 ngày; Biểu hiện: cảm giác sợ hãi, đau đầu, sốt, mệt mỏi, khó chịu, tê và đau tại vết thương nơi vi rút xâm nhập.
Giai đoạn viêm não: dấu hiệu bệnh dại thường là mất ngủ, tăng cảm giác kích thích như: sợ ánh sáng, tiếng động, sợ nước. Ngoài ra, còn có rối loạn hệ thần kinh thực vật như giãn đồng tử, tăng tiết nước bọt, vã mồ hôi, hạ huyết áp... Nặng có thể liệt từ tay, chân đến các cơ, rối loạn tiểu tiện, đại tiện, khi liệt lan đến cơ hô hấp thì bệnh nhân sẽ tử vong. Bệnh dại ở người thường kéo dài từ 2- 6 ngày, đôi khi lâu hơn.
Xử lý vết thương khi bị động vật cắn, liếm, cào
Vết thương cần được rửa ngay với xà phòng và nước sạch dưới vòi chảy liên tục trong thời gian khoảng 10-15 phút, sau đó sát khuẩn bằng cồn 70 độ hoặc cồn Iod hoặc các chất sát khuẩn khác để làm giảm thiểu lượng virus dại tại vết cắn. Không chà sát, không nặn máu để tránh tổn thương rộng hơn. Đây là phương pháp sơ cứu hiệu quả nhất để chống lại bệnh dại. Sau đó cần đưa ngay người bị thương đến cơ sở y tế gần nhất để được tư vấn và điều trị càng sớm càng tốt.
Khi xử lý vết thương do bị động vật cắn người dân cần chú ý: Không băng kín, không làm dập nát thêm vết thương hoặc làm tổn thương rộng hơn, tránh khâu kín ngay vết thương; Không chữa bệnh dại bằng Đông y hay thuốc Nam.
Các biện pháp dự phòng, chống bệnh dại: Để chủ động phòng chống bệnh dại, Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế khuyến cáo người dân cần thực hiện tốt các biện pháp sau:
* Đối với vật nuôi: Tiêm phòng đầy đủ cho chó, mèo nuôi và tiêm nhắc lại hàng năm theo khuyến cáo của ngành thú y; Không thả rông chó, mèo phải xích, nhốt; nếu chó ra đường phải được rọ mõm. Diệt ngay chó và động vật lên cơn dại hoặc nghi mắc bệnh dại trong khu vực ổ dịch.
* Đối với con người:
Không đùa nghịch, trêu chọc chó, mèo; Người bị chó, mèo cắn phải đi tiêm vắc xin phòng sớm và đầy đủ các mũi tiêm theo chỉ dẫn của bác sĩ;
Tùy theo tình trạng động vật, tình trạng vết cắn, vị trí vết cắn và tình hình bệnh dại trong vùng mà người bệnh được dùng vắc xin hoặc dùng vắc xin kết hợp với huyết thanh kháng dại. Việc khám và điều trị dự phòng dại phải thực hiện càng sớm càng tốt trong vòng 72 giờ sau khi bị cắn. Hiệu quả điều trị dự phòng phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: tình trạng vết cắn, vị trí cắn, thời gian từ khi bị cắn đến khi được tiêm vắc xin, loại vắc xin, đáp ứng miễn dịch của người bệnh.
Trong vòng 6 tháng sau tiêm vắc xin, người dân không sử dụng bất kỳ các loại đồ uống có cồn như rượu, bia ... đặc biệt có một số thuốc gây ảnh hưởng đến quá trình hình thành kháng thể kháng vi rút dại của cơ thể, do đó trong thời gian này khi đi khám chữa bệnh cần báo cho bác sỹ biết việc mình đang tiêm phòng dại.
, Bác sỹ Dương Anh Dũng, Trưởng khoa Phòng chống bệnh truyền nhiễm của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh cho biết: Từ đầu năm 2020 đến nay 16/9/2020, trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn chưa ghi nhận ca bệnh dại nào, do cộng đồng nhận thức về sự nguy hiểm bệnh dại rất cao, những người khi bị chó, mèo cắn, cào xước da là khẩn trương đến ngay cơ sở y tế tiêm phòng vắc xin dại.
Theo báo cáo sự phối hợp giữa Cục Thú y và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, thực hiện từ 15/5 đến 31/8/2020 về xét nghiệm trên đàn chó 44 con của 19 thôn/13 xã/06 huyện thì có 20 mẫu dương tính vi rút dại [chiếm 45%], 24 mẫu âm tính. Như vậy, nguy cơ măc bệnh dại rất cao khi bị chó, mèo cắn, cào xước tổn thương da. Do vậy, khuyến mọi người dân:
- Khi bị chó, mèo cắn phải khẩn trương đến ngay cơ sở y tế để tiêm vắc xin và huyết thanh kháng dại. Tiêm vắc xin dại cho cả người và động vật [chủ yếu là chó] là biện pháp hiệu quả và quan trọng để phòng chống bệnh dại.
- Mỗi chúng ta cần phát huy hơn nữa ý thức cá nhân cùng tinh thần trách nhiệm đối với cộng đồng. Trong những dịp sum vầy vui vẻ, nhắc nhở nhau về tính chất nguy hiểm của bệnh dại, cách phòng tránh bệnh dại và cùng thực hiện cam kết 5 không: Không nuôi chó, mèo mà không tiêm phòng dại; Không nuôi chó, mèo chưa khai báo với chính quyền địa phương; Không nuôi chó, mèo thả rông; Không để chó, mèo cắn người; Không nuôi chó, mèo gây ô nhiễm môi trường.
Phạm Tiến Dũng – Trung tâm KSBT