Nôn, trớ ở trẻ sơ sinh và nhũ nhi
23-11-2020Nôn, trớ là gì?
- Nôn là tình trạng các chất trong dạ dày [sữa, thức ăn, dịch dạ dày] bị đẩy ra ngoài một phần hoặc hoàn toàn do cơ dạ dày phối hợp các cơ thành bụng co bóp.
- Trớ là tình trạng các chất trong dạ dày [sữa, thức ăn, dịch dạ dày] trào ngược lên trên và ra ngoài mũi, miệng do sự co bóp của dạ dày.
Trớ hay gặp ở trẻ sơ sinh và thường kèm với ợ hơi.
Nguyên nhân
-Nguyên nhân sinh lý
Trẻ sơ sinh có một hệ tiêu hóa còn non yếu. Giữa thực quản và dạ dày có một cơ vòng gọi là cơ thắt tâm vị. Cơ này co thắt giúp ngăn ngừa sự trào ngược thức ăn từ dạ dày lên thực quản. Ở trẻ sơ sinh, sự hoạt động của các cơ thắt còn chưa hoàn thiện. Cộng thêm dạ dày ở trẻ sơ sinh thường nằm ngang hơn so với người lớn và thể tích dạ dày còn rất ít. Vì vậy trớ dễ xảy ra, đặc biệt nếu trẻ ăn quá no. Tình trạng này sẽ tự giới hạn trong vòng 1 năm đầu đời.
-Do sai lầm về ăn uống và chăm sóc
Cho trẻ bú mẹ không đúng tư thế, ngậm vú chưa đúng cách, làm trẻ nuốt phải nhiều khí vào dạ dày gây nôn trớ.
Cho trẻ ăn một lượng quá nhiều mỗi cữ.
Trẻ vừa ăn no đã đặt trẻ nằm ngay. Hoặc quấn tã chăn quá chặt, băng rốn chặt cũng có thể gây nôn trớ.
Trẻ cử động nhiều trong và sau khi ăn: vừa ăn vừa chơi.
-Bệnh lý
Một số bệnh lý cũng gây ra triệu chứng nôn trớ ở trẻ sơ sinh, bao gồm:
Trẻ bị viêm ruột do nhiễm virus hoặc vi khuẩn tại đường ruột.
Một số bệnh lý như viêm màng não gây tăng áp lực nội sọ gây nôn; viêm phổi, viêm hô hấp trên làm trẻ ho gây nôn.
Do đau khi sốt, đau tai, đau vùng viêm, đau làm trẻ khóc nhiều và gây nôn.
Tắc nghẽn trong dạ dày hoặc ruột. Có thể do dị tật đường tiêu hóa như hẹp phì đại môn vị, thoát vị hoành, teo thực quản. Hoặc do một số bệnh lý ngoại khoa như tắc ruột, xoắn ruột. Tình trạng này thường đi kèm nhiễm trùng toàn thân, bụng chướng, bí trung đại tiện, đi ngoài phân có máu, nôn dịch dạ dày vàng xanh, nâu đen.
Tình trạng không dung nạp sữa, trẻ dùng sữa công thức không dung nạp làm trẻ nôn, quấy khóc khó chịu, đi cầu phân máu...
Chăm sóc, xử trí khi trẻ nôn trớ
- Nhanh chóng nghiêng bé sang một bên khi bé nôn để tránh sặc chất nôn. Nhẹ nhàng lau sạch chất nôn ở mũi, miệng. Có thể vỗ nhẹ nhàng vùng lưng để chất nôn tống ra ngoài tránh sặc vào đường thở.
- Trường hợp trẻ sặc sữa: trẻ nôn sau đó ho sặc sụa, tím tái, người mềm nhũn hoặc co cúng, có thể thở nấc hoặc ngưng thở.
+ Vỗ lưng: Nhanh chóng đặt trẻ nằm sấp đầu thấp, đỡ đầu trẻ nghiêng mặt vỗ liên tiếp 5 cái đủ mạnh vào vùng giữa 2 bả vai của trẻ theo hướng xuống dưới và ra trước. Sau khi vỗ xong, nhẹ nhàng lật trẻ ngược lại xem trẻ đã tự thở được chưa, da đã hồng hơn chưa. Nếu trẻ chưa hồi phục, tiến hành ấn ngực.
+ Ấn ngực: Giữ nguyên trẻ ở tư thế ngửa, dùng ngón 2 và ngón 3 tay trái ấn vuông góc xuống 1/3 dưới xương ức, khoảng 1 khoát ngón tay ngay dưới đường nối 2 núm vú. Tốc độ ấn 1 lần /giây, ấn dứt khoát 5 lần liên tiếp nhau.
+ Tiếp tục đánh giá dấu hiệu hồi phục, nếu trẻ vẫn chưa hồi phục tiếp tục vỗ lưng - ấn ngực cho đến khi trẻ có dấu hiệu hồi phục [có thể 6 10 lần].
+ Thông thoáng đường thở bằng hút mũi miệng: Trong khi thực hiện vỗ lưng - ấn ngực cần làm thông thoáng đường thở cho trẻ. Dùng dụng cụ hút để hút mũi miệng cho trẻ, hút miệng trước, mũi sau. Nếu cấp cứu tại nhà, không có sẵn dụng cụ hút mũi miệng, người cấp cứu có thể dùng miệng để hút nhanh cho trẻ. Khi trẻ đã hồi phục, vẫn đưa trẻ đến trung tâm y tế gần nhất để theo dõi tiếp.
Khi nào đưa bé đến bệnh viện
Ở giai đoạn sơ sinh, nôn trớ thường do nguyên nhân sinh lý, nhưng cần đưa bé đi khám ngay nếu trẻ có những vấn đề sau:
Nôn nhiều, nôn liên tiếp trong 2 xuất sữa hoặc nôn trên 3 lần/ ngày
Trẻ không tăng cân, hoặc bị sụt cân
Quấy khóc suốt ngày vì khó chịu
Trẻ bú kém hoặc bỏ bú, bụng chướng, thấy quai ruột nổi.
Môi và miệng trẻ bị khô hoặc mắt trũng. Tình trạng này có thể do trẻ bị mất nước.
Chất nôn có màu bất thường: nôn dịch xanh lá cây, vàng, màu đỏ hồng hoặc đà nâu. Hoặc trẻ nôn ra chất như bã cà phê.
Tiêu chảy, phân có máu
Khó thở
Sốt
Phòng ngừa nôn, trớ
- Ngậm bắt vú đúng: ngậm bắt vú sai làm bé nuốt hơi nhiều hơn sữa, bé dễ đầy hơi gây nôn.
- Nếu bú bình thì nghiêng bình sữa sao cho sữa lắp đầy núm vú, khi bú trẻ chỉ nuốt sữa không kèm nuốt hơi, núm vú phải đúng chuẩn, chỉ ra sữa khi bé mút chứ không chảy thành dòng khi chúc bình sữa xuống.
- Chia các cữ bú ra thành nhiều bữa.
- Nằm đầu cao trong và sau khi bú.
- Cho bé ợ hơi sau khi bú.
- Tránh quấn tã chặt bụng sau khi bé bú no.
- Có thể sử dụng gối chống trào ngược đối với những trường hợp nôn trớ do trào ngược dạ dày-thực quản.
- Có thể massage quanh rốn nhẹ nhàng làm giảm co bóp dạ dày hạn chế nôn trớ. Massage bụng mạnh và sâu theo đường đi của khung đại tràng giúp tăng nhu động ruột, tăng tiết dịch, giúp trẻ bài tiết phân đều đặn hàng ngày, làm giảm chướng bụng và nôn trớ.
Ths Bs Lê Hữu Anh Hòa
Khoa Nhi | Bệnh viện Hoàn Mỹ Đà Nẵng
Xem thêm các bệnh thường gặp ở trẻ sơ sinh