Nhiệt độ không khí càng lên các vĩ độ cao càng giảm là do:
A] góc chiếu sáng mặt trời
B] không khí càng lên cao càng loãng.
C]bề mặt đệm.
D]cả A, B, C đều đúng
Đáp án
– Khi tia sáng mặt trời đi qua khí quyển, thì mặt đất sẽ hấp thu và bức xạ lại vào không khí, lúc này không khí sẽ nóng lên. Độ nóng này gọi là nhiệt độ không khí. – Góc chiếu của tia sáng mặt trời càng lớn thì lượng nhiệt nhận được càng nhiều và ngược lại.
– Bức xạ mặt trời là nguồn cung cấp nhiệt cho bề mặt Trái Đất và nguồn cung cấp nhiệt chủ yếu cho không khí là nhiệt của bề mặt Trái Đất được Mặt Trời đốt nóng.
Câu 2. Trình bày các nhân tố ảnh hưởng đến sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất.
Đáp án
– Vĩ độ địa lí: + Nhiệt độ trung bình năm giảm dần từ Xích đạo về cực [cao nhất ở vĩ độ 20°]. + Biên độ nhiệt năm tăng dần từ Xích đạo về cực. – Lục địa và đại dương: + Nhiệt độ trung bình năm cao nhất và thấp nhất đều ở lục địa. + Đại dương có biên độ nhiệt độ nhỏ, lục địa có biên độ nhiệt độ lớn. – Địa hình: + Nhiệt độ không khí thay đổi theo độ cao. Càng lên cao, nhiệt độ càng giảm [trong tầng đối lưu, trung bình lên cao 100m, nhiệt độ giảm 0,6°C]. + Nhiệt độ không khí thay đổi theo độ dốc và hướng phơi của sườn núi.
– Ngoài ra, nhiệt độ không khí còn thay đổi do tác động của các nhân tố: dòng biển nóng, dòng biển lạnh, lớp phủ thực vật, hoạt động sản xuất của con người.
Câu 3. Hãy trình bày và giải thích sự thay đổi biên độ nhiệt độ trong năm theo vĩ độ và theo lục địa và đại dương?
Đáp án
– Theo vĩ độ: + Biên độ nhiệt năm tăng dần từ Xích đạo về cực. + Do càng về cực chênh lệch góc chiếu sáng và chênh lệch thời gian chiếu sáng giữa ngày và đêm trong năm càng lớn. – Theo lục địa và đại dương: + Đại dương có biên độ nhiệt độ nhỏ, lục địa có biên độ nhiệt độ lớn.
+ Do đất và nước có nhiệt dung khác nhau: nước hút nhiệt chậm nhưng giữ nhiệt lâu hơn đất, nên nước nóng lên và nguội đi chậm hơn đất.
Câu 4. Tại sao Xích đạo không phải là nơi nóng nhất trên Trái Đất?
Đáp án
Xích đạo thường được coi là nơi nóng nhất vì vùng này quanh năm có Mặt Trời lên đỉnh đầu; là vùng hấp thụ được nhiều nhiệt lượng Mặt Trời nhất. Tuy nhiên theo số liệu thống kê tình hình thời tiết thế giới: Tại Xích đạo, nhiệt độ ban ngày không quá 35°c, trong khi đó ở sa mạc Sahara ban ngày nhiệt độ lên tới 55°c, sa mạc Ả rập lên tới 45 – 50°c, sa mạc Trung Á nhiệt độ cũng lên tới 48°c, sa mạc Gô-bi lên tới 45°c. Tại sao lại như vậy? * Tại vì những vùng thuộc Xích đạo phần lớn đều có biển cả như Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương, Đại Tây Dương Mặt biển ở khu vực Xích đạo mênh mông có tính chất khác hẳn lục địa: – Nó có khả năng truyền dẫn nhiệt lượng của Mặt Trời xuống các lớp nước sâu. – Khi bốc hơi cũng làm tiêu hao khá nhiều năng lượng. – Nước biển có nhiệt dung riêng rất lớn so với đất, nên nhiệt độ nước tăng chậm so với đất liền. Vì thế, vào mùa hè, nhiệt độ mặt biển không bao giờ tăng lên đột ngột. Ở vùng chí tuyến có nhiều lục địa [nhất là ở bán cầu Bắc], ở đây có nhiều sa mạc. Vào mùa hạ, vùng này cũng có góc nhập xạ lớn, cường độ bức xạ Mặt Trời cao. Tình hình tại các sa mạc thì hoàn toàn ngược lại với vùng Xích đạo: – Ở sa mạc rất hiếm thực vật và nước, chủ yếu chỉ có cát. Do nhiệt dung riêng của cát rất nhỏ, nó nóng lên nhanh chóng khi hấp thu nhiệt. – Lại không truyền nhiệt này xuống lớp dưới sâu được. – Do hiếm nước nên ở sa mạc thiếu hẳn tác dụng bốc hơi làm tiêu hao nhiệt như ở biển. Chính vì thế, nên khi Mặt Trời xuất hiện, nhiệt độ không khí vùng sa mạc tăng lên nhanh chóng. Đến giữa trưa thì nhiệt độ tăng lên rất cao.
* Một nguyên nhân khác nữa là các đám mây và cơn mưa
Như vậy, đây cũng là những lí do vì sao vùng Xích đạo không phải là nơi có nhiệt độ không khí nóng của Trái Đất.
Đáp án
* Nguyên nhân làm nhiệt độ không khí giảm – Khối không khí bị bốc lên cao. – Khối không khí di chuyển tới một vùng lạnh hơn. – Khối không khí di chuyển qua dòng biển lạnh. – Sự tranh chấp giữa hai khối khí có nhiệt độ và độ ẩm khác nhau. * Giải thích: Xích đạo là vùng có góc nhập xạ lớn nhất nhưng nhiệt độ trung bình năm ở khu vực này lại thấp h[fn vùng chí tuyến vì – Nhiệt độ không khí phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có góc nhập xạ. – Nhiệt trung bình năm ở Xích đạo thấp hơn chí tuyến là do: + Vùng Xích đạo có diện tích đại dương lớn, thảm thực vật phong phú, nhiều hơi nước, mây, mưa.
+ Vùng chí tuyến nhiệt độ cao vì đây là vùng ít mưa, độ ẩm thấp, có diện tích lục địa lớn, thảm thực vật nghèo nàn.
Câu 6. Phân tích tác động của địa hình đến nhiệt độ.
Đáp án
– Trong tầng đối lưu, càng lên cao nhiệt độ càng giảm, trung bình cứ lên cao 100 m, nhiệt độ giảm 0,6°c. – Nhiệt độ khác nhau ở các sườn núi: sườn phơi nắng có nhiệt độ cao hơn ở sườn khuất nắng. – Độ dốc khác nhau có nhiệt độ khác nhau. Nơi có độ dốc nhỏ, nhiệt độ cao hơn ở nơi có độ dốc lớn [vì Iđp không khí được đốt nóng có độ dày lớn hơn]. – Biên độ nhiệt trong ngày thay đổi theo địa hình: + Nơi bằng phẳng, nhiệt độ thay đổi ít hơn nơi đất trũng [vì nơi đất trũng ban ngày ít gió, nhiệt độ cao, ban đêm khí lạnh trên cao dồn xuống làm cho nhiệt độ hạ thấp].
+ Trên mặt cao nguyên, không khí loãng hơn ở đồng bằng nên nhiệt độ thay đổi nhanh hơn ở đồng bằng.
Câu 7. Trình bày và giải thích sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất.
Đáp án
– Nhiệt độ phân bố theo vĩ độ: + Vùng vĩ độ thấp [xích đạo] có góc nhập xạ lớn, lượng nhiệt hấp thụ nhiều nên có nhiệt độ cao; chênh lệch thời gian chiếu sáng ít nên biên độ năm thấp. + Vùng vĩ độ cao có góc nhập xạ nhỏ, lượng nhiệt hấp thụ ít nên có nhiệt độ thấp; chênh lệch góc chiếu sáng và thời gian chiếu sáng giữa ngày và đêm trong năm lớn nên biên độ nhiệt cao. – Nhiệt độ phân bố theo lục địa và đại dương: + Nhiệt độ trung bình năm cao nhất và thấp nhất đều ở lục địa. + Lục địa thường hấp thụ nhiệt nhanh, bức xạ nhiệt nhanh nên nhiệt độ chênh lệch lớn [biên độ nhiệt cao]. + Đại dương thường hấp thụ nhiệt chậm, bức xạ nhiệt chậm nên nhiệt độ chênh lệch nhỏ [biên độ nhiệt thấp]. + Ngoài ra, nhiệt độ không khí còn thay đổi theo bờ Đông và bờ Tây lục địa. Nguyên nhân là do ảnh hưởng của các dòng biển nóng, lạnh và sự thay đổi hướng của chúng. – Nhiệt độ phân bố địa hình: + Nhiệt độ không khí thay đổi theo độ cao. Càng lên cao nhiệt độ càng giảm vì càng lên cao không khí càng loãng, bức xạ mặt đất càng mạnh. Trong tầng đối lưu, trung bình cứ lên cao 100 m nhiệt độ giảm 0,6°c. + Nhiệt độ không khí thay đổi theo độ dốc và hướng phơi của sườn núi. Sườn núi ngƯỢc với chiều của ánh sáng Mặt Trời thường có góc nhập xạ lớn và lượng nhiệt nhận được cao hơn. Sườn núi cùng chiều với ánh sáng Mặt Trời, thường có góc chiếu sáng nhỏ hơn và lượng nhiệt nhận được thấp hơn.
– Ngoài các nhân tố trên, nhiệt độ không khí còn thay đổi do lớp phủ thực vật, hoạt động sản xuất của con người,…
Câu 8. Châu lục nào có nhiều kiểu khí hậu nhất? Vì sao? Tại sao khí hậu Địa Trung Hải không mưa vào mùa hạ mà mưa nhiều vào đông?
Đáp án
– Châu lục có nhiều kiểu khí hậu nhất là châu Á, vì: + Diện tích rộng. + Địa hình đa dạng, nhiều núi cao. + Nhiều khu vực có gió mùa. – Khí hậu Địa Trung Hải không mưa vào mùa hạ mà mưa vào đông vì: + Vào mùa hạ có áp cao chí tuyến ngự trị, không khí khô ráo không mưa. + Mùa đông có gió Tây ôn đới từ biển thổi nên có nhiều mưa.
Một số chuyên mục hay của Địa lý lớp 10:
Chuyên đề:BỨC XẠ MẶT TRỜI VÀ NHIỆT ĐỘ KHÔNG KHÍThực hiện: nhóm địa lí trường THPT chuyên Lạng SơnPhần 1. Lý thuyếtI. Bức xạ Mặt Trời1. Khái niệmBức xạ mặt trời là dòng vật chất và năng lượng của Mặt Trời phát ra. Đâychính là nguồn năng lượng chính cho các quá trình phong hóa, bóc mòn, vậnchuyển, bồi tụ trên Trái Đất, cũng như chiếu sáng và sưởi ấm cho các hànhtinh trong hệ Mặt Trời.Năng lượng bức xạ Mặt trời thường biểu diễn bằng cal/cm².phút2. Sự phân phối bức xạ Mặt Trời khi đến Trái Đất.Nguồn cung cấp nhiệt chủ yếu cho mặt đất là bức xạ Mặt Trời. Quá trình bức xạMặt Trời đến bề mặt Trái Đất được phân bố như sau: Nếu nguồn bức xạ là 100% thì30% bị phản hồi vào không gian trước khi đến Trái Đất, 19% bị khí quyển hấp thụ,47% được bề mặt Trái Đất hấp thụ, 4% tới bề mặt Trái Đất lại bị phản hồi vào khônggian.Như vậy, nhiệt cung cấp chủ yếu cho không khí ở tầng đối lưu là nhiệt của bềmặt Trái Đất được Mặt Trời đốt nóng. Nhiệt lượng do Mặt Trời mang đến bề mặt TráiĐất luôn thay đổi theo góc chiếu của tia bức xạ Mặt Trời, nếu góc chiếu lớn thì nhiệtlượng lớn và ngược lại.II. Nhiệt độ không khí và sự phân bố nhiệt độ không khí11. Nhiệt độ không khíVề phương diện địa lí, nói đến nhiệt độ của một nơi là nói đến nhiệt độ khôngkhí ở nơi đó, cụ thể là nhiệt độ của không khí cách bề mặt đất 2 mét. Nhiệt độ của lớpkhông khí này vừa chịu ảnh hưởng của bức xạ Mặt Trời vừa chịu ảnh hưởng rất lớncủa bức xạ mặt đất [do mặt đất tiếp nhận lượng bức xạ Mặt Trời rồi lại tỏa vào khôngkhí]Nhiệt độ không khí ở mỗi nơi lên xuống liên tục từ ngày sang đêm và từ mùanày sang mùa khác:Ban ngày, Mặt Trời càng lên cao thì cường độ bức xạ Mặt Trời càng lớn; cườngđộ bức xạ mặt đất cũng tăng lên theo nhưng chậm hơn. Cường độ bức xạ Mặt Trời caonhất là lúc 12 giờ trưa, cường độ bức xạ mặt đất cao nhất là lúc 14-16 giờ. Vì vậynhiệt độ của lớp không khí gần mặt đất lên cao nhất là trong khoảng 14-16 giờ.Ban đêm, khi bức xạ Mặt Trời không có thì bức xạ mặt đất cũng yếu dần,cường độ bức xạ mặt đất thấp nhất là lúc 4 – 6 giờ sáng [mùa đông là 6 – 8 giờ sáng]nên nhiệt độ của lớp không khí gần sát mặt đất cũng xuống thấp nhất trong khoảngthời gian này.Ở bán cầu Bắc, từ ngày 21-3 đến ngày 22-6 góc chiếu của tia sáng Mặt Trời lớndần, ngày càng dài dần, mặt đất càng thu được nhiều lượng nhiệt và cũng tỏa nhiệtvào không khí cũng ngày càng nhiều, đến tháng 7 thì nhiệt độ của lớp không khí gầnsát mặt đất lên cao nhất. Từ ngày 23-9 đến hết ngày 22-12, góc chiếu của tia sáng MặtTrời nhỏ dần, ngày cũng ngắn dần, mặt đất ngày càng thu ít nhiệt, và tỏa nhiệt vàokhông khí ngày càng ít, đến tháng 1 thì nhiệt độ của lớp không khí gần mặt đất xuốngthấp nhất.Ở bán cầu Nam, ngược lại, tháng 1 có nhiệt độ lên cao nhất và tháng 7 có nhiệtđộ xuống thấp nhất.2. Sự phân bố nhiệt độ không khía. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất.Nhân tốVĩ độ địa líẢnh hưởngCàng lên cao góc chiếu sáng của Mặt Trời [góc nhập xạ] càng nhỏ,chênh lệch thời gian chiếu sáng [ngày và đêm] trong năm càng lớn, nênnhiệt độ trung bình năm ngày càng giảm, biên độ nhiệt năm ngày cànglớn.Lục địa và Do tính chất vật lí của đất và nước khác nhau nên nhiệt độ trung bình2đại dươngĐịa hìnhnăm cao nhất và thấp nhất đều năm ở lục địa; đại dương có biên độnhiệt nhỏ, lục địa có biên độ nhiệt lớn. Càng xa đại dương biên độ nhiệtnăm càng tăng, do tính chất lục địa tăng dần. Nhiệt độ không khí cònthay đổi tùy theo bờ Đông và bờ Tây lục địa, do ảnh hưởng của dòngbiển nóng, lạnh và sự thay đổi hướng của chúng.Càng lên cao nhiệt độ càng giảm. Sườn núi cùng chiều với ánh sángMặt Trời thường có góc chiếu nhỏ hơn, nên nhận được lượng nhiệt thấphơn.b. Sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất theo vĩ độ+Nhiệt độ trung bình năm cao hơn ở Xích đạo và Chí tuyến [trong đó khu vực nội chítuyến có nhiệt độ cao hơn], giảm dần về cực.+Biên độ nhiệt ở Xích đạo rất thấp [1,80C] tăng dần từ cực.c. Sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất theo lục địa, đại dương+Nhiệt độ trung bình năm cao nhất và thấp nhất đều nằm ở lục địa.+Biên độ nhiệt ở đại dương nhỏ, ở lục địa lớn.d. Sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất theo địa hình+Càng lên cao nhiệt độ càng giảm [trong tầng đối lưu, trung bình cứ lên cao 100m,nhiệt độ giảm 0,60C]+Nhiệt độ không khí thay đổi tùy theo độ dốc và hướng sườn.Phần 2. Các dạng bài tậpI. Dạng câu hỏi, bài tập liên quan đến bức xạ mặt đất.1. Tại sao cán cân bức xạ Mặt Trời trung bình năm của mặt đất giảm dần từXích đạo về hai Cực?2. Tại sao vào mùa hạ ở nửa cầu Bắc, tổng bức xạ ở Cực cao hơn ở Xích đạo?3. Cho bảng số liệu:Phân phối tổng lượng bức xạ Mặt Trời ở các vĩ độ vào ngày 22/6[cal/cm3/ngày]Ngày009020050070090022/6577649728707624634Giải thích tại sao ngày 22/6, tổng lượng bức xạ Mặt Trời lớn nhất ở 20 0B và ởcác vĩ độ từ 100B đến 700B lớn hơn Xích đạo?Hướng dẫn:3Tổng lượng bức xạ Mặt Trời phụ thuộc vào góc nhập xạ và thời gian chiếu sáng.- Ngày 22/6, Mặt Trời lên thiên đỉnh ở Chí tuyến Bắc, nên có tổng lượng bức xạ MặtTrời lớn nhất ở vĩ độ 200B.- Đồng thời, từ vĩ độ 100B đến 700B, thời gian ngày dài hơn đêm nhiều hơn ở Xíchđạo, do đó có tổng lượng bức xạ Mặt Trời lớn hơn ở Xích đạo.4. Cho bảng số liệu: Phân phối tổng lượng bức xạ Mặt Trời ở các vĩ độ[cal/cm3/ngày]Ngày009020050070090021/3672659556367132022/657764972870762463423/9663650548361130022/126165192866600a. Cho biết bảng số liệu trên thuộc bán cầu nào? Vì sao?b. Nhận xét và giải thích sự phân hóa tổng lượng bức xạ Mặt Trời.Hướng dẫn:a. BSL ở Bán cầu Bắc vì:- Ngày 22/6 có tổng lượng bức xạ Mặt Trời cao đồng đều. Ở 20 0 thì tổng lượng bức xạMặt Trời cao nhất vì Mặt Trời liên thiên đỉnh ở Chí tuyến Bắc.Ở Cực vào ngày 22/6 là 634 còn ngày 22/12 là 0. Nên BCB đang ngả về phía MặtTrời, BCN chếch xa Mặt Trời.b. Nhận xét:*Tổng lượng bức xạ Mặt Trời phân phối không đều theo ngày và vĩ độ:-Ngày 22/6: Tổng lượng bức xạ Mặt Trời cao nhất ở 20 0; Tổng lượng bức xạ Mặt Trờigiảm từ Xích đạo về Cực; Tổng lượng bức xạ Mặt Trời Cực cao hơn ở Xích đạo-Ngày 22/12: Tổng lượng bức xạ Mặt Trời giảm rất nhanh từ Xích đạo đến Cực, tạivòng Cực có tổng lượng bức xạ bằng 0.-Ngày 21/3, 23/9: Tổng lượng bức xạ Mặt Trời giảm từ Xích đạo về Cực, Cực = 0.Góc nhập xạ giảm dần về 2 Cực, ở Cực góc nhập xạ = 0.*Giải thích: Tổng lượng bức xạ phụ thuộc vào góc nhập xạ và thời gian chiếu sáng.- Vào ngày 22/6: Mặt Trời lên thiên đỉnh ở Chí tuyến Bắc, từ Chí tuyến Bắc về Xíchđạo và Cực góc nhập xạ giảm dần. Tại Cực thời gian chiếu sáng [186 ngày] nhiều hơnở Xích đạo.4- Vào ngày 22/12: từ Xích đạo đến Cực có góc nhập xạ giảm nhanh, từ vòng Cực đếnCực nằm khuất trong bóng tối, góc nhập xạ bằng 0- Ngày 21/3, 23/9: Góc nhập xạ giảm dần về 2 Cực, ở Cực góc nhập xạ = 0.5. Cho bảng số liệu:Lượng nhiệt tiếp thu trong một ngày tại các vĩ độ[Cal/cm2]Vĩ độ00200400600900Trung bình năm880830694500366Ngày 22/6809958101510021103Ngày 22/12803624326510a. Xác định các vĩ độ trên thuộc Bán cầu nào? Tại saob. Tại sao vào mùa hạ ở Bán cầu Bắc, tổng bức xạ ở Xích đạo nhỏ hơn ở Cực nhưngnhiệt độ không khí ở đây vẫn cao?Hướng dẫn:a. Các vĩ độ trên thuộc Bán cầu Bắc vì:- Ngày 22/6, lượng nhiệt tiếp thu trong một ngày cao nhất ở khoảng vĩ độ 40 0, các vĩđộ về phía Cực có lượng nhiệt tiếp thu được lớn hơn ở Xích đạo.- Ngày 22/12, lượng nhiệt tiếp thu giảm nhanh từ Xích đạo về Cực, tại Cực có lượngnhiệt bằng 0 vì góc nhập xạ giảm.b. Vào mùa hạ ở Bán cầu Bắc, tổng bức xạ ở Xích đạo nhỏ hơn ở Cực Bắc chủ yếu dothời gian chiếu sáng ở Cực dài hơn ở Xích đạo [tại Cực có 6 tháng ngày, tại Xích đạochỉ có 3 tháng ngày]Nhiệt độ không khí ngoài việc phụ thuộc vào tổng bức xạ Mặt Trời [được quy địnhbởi sự chi phối của góc nhập xạ và thời gian chiếu sáng], còn phụ thuộc vào tính chấtbề mặt đệm. Ở Xích đạo chủ yếu là đại dương và rừng rậm nên không khí có chứanhiều hơi nước, hấp thụ nhiệt nhiều hơn. Ở Cực chủ yếu là băng tuyết nên phản hồihầu hết lượng bức xạ Mặt Trời, phần còn lại rất nhỏ chủ yếu dùng làm tan băng nênnhiệt độ rất thấp.III. Các dạng câu hỏi lý thuyết liên quan đến nhiệt độ không khí1. Trình bày đặc điểm của chế độ nhiệt của lớp khí quyển dưới thấp?HD:5Không khí nhận được nhiệt của Mặt Trời đốt nóng trực tiếp và nhiệt từ mặt đấttruyền lên, trong đó lượng nhiệt nhận được từ mặt đất lớn hơn 400 lần so với bức xạvà 500 000 lần so với dẫn nhiệt phân tử. Nguồn cung cấp nhiệt chủ yếu cho không khíở dưới thấp là nhiệt của bề mặt Trái Đất được Mặt Trời đốt nóng.Việc truyền nhiệt từ mặt đất vào không chủ yếu do loạn lưu. Loạn lưu [hay còngọi là đối lưu nhiệt] là sự chuyển động hỗn loạn của các phân tử khí do mặt đất bị đốtnóng không đều gây nên. Không khí bị mặt đất đốt nóng bốc lên cao mang theo nhiệt.Các phần tử khí trong chuyển động loạn lưu, dần dần tiếp theo nhau nhận được nhiệtkhi tiếp xúc với bề mặt đất nóng và khi thăng lên hay di chuyển sẽ truyền nhiệt chocác phần tử khác.Nhiệt được đưa vào không khí cùng với hơi nước bốc hơi, rồi được toả ra trongquá trình ngưng kết. Mỗi một gam hơi nước chứa 600 calo tiềm năng nhiệt hoá hơi.Do mặt đất là nguồn cung cấp nhiệt chủ yếu, nên nhiệt độ không khí ở lớp dướithấp giảm theo chiều cao. Trung bình, không khí ẩm khi lên cao 100m giảm 0,6 0C.Nếu nhiệt độ của khối khí lạnh hơn xung quanh, nó sẽ giáng xuống [với điều kiệntrạng thái khí quyển ổn định]. Khi đó, nhiệt độ hối khí sẽ tăng lên, trung bình tăng 1 0Ctrên 100m, nếu đó là không khí khô.2. Tại sao trong tầng đối lưu, càng lên cao nhiệt độ không khí càng giảm?HD:-Nêu nguyên nhân tạo ra nhiệt độ không khí ở tầng đối lưu: Do nguồn bức xạ MặtTrời trực tiếp; nhiệt của bề mặt Trái Đất được Mặt Trời đốt nóng. Khi các tia bức xạMặt Trời chiếu thẳng xuống Trái Đất làm cho mặt đất nóng lên; sau đó mặt đất sẽ bứcxạ trở lại không khí làm cho không khí nóng lên. Mặc dù không khí nóng lên còn nhờvào việc tiếp nhận trực tiếp bức xạ Mặt Trời, nhưng sự truyền nhiệt từ mặt đất có tácdụng rất lớn. Càng lên cao, càng xa mặt đất không khí càng ít nhận được bức xạ củabề mặt đất.-Nhiệt của Trái Đất hấp thụ từ Mặt Trời rồi tỏa vào không khí được hơi nước giữ lại60 %. Hơi nước tập trung ở dưới thấp, khoảng ¾ khối lượng hơi nước nằm từ 40 kmtrở xuống. Càng lên cao, hơi nước càng ít, nhiệt độ giảm.-Các phần tử vật chất [tro bụi, các loại muối, các vi sinh vật…] hấp thụ một phần bứcxạ Mặt Trời. Càng lên cao các phần tử này càng ít nên góp phần làm cho nhiệt độgiảm.63. Tại sao sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất khác nhau?HD:-Sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất khác nhau do nhiều nhân tố tác động ….-Mỗi nhân tố trên tác động khác nhau ở mỗi nơi trên Trái Đất. [yêu cầu phân tích cụthể]+Vĩ độ [Dẫn chứng]+Lục địa và đại dương [Dẫn chứng]+Địa hình-Mối quan hệ giữa các nhân tố này khác nhau ở mỗi nơi trên Trái Đất. [dẫn chứng]4. Câu nhận định sau đây: Đúng hay sai? Tại sao?HD:“Khi Mặt Trời lên thiên đỉnh ở đâu thì ở đó nhận được lượng nhiệt lớn nhất”Nhận định sai vì ở mọi địa điểm khác nhau khi Mặt Trời lên thiên đỉnh thì chỉ có gócnhập xạ lớn nhất, còn thời gian chiếu sáng khác nhau, tính chất bề mặt đệm khác nhau[khả năng hập thụ nhiệt khác nhau].5. Phân tích nguyên nhân dẫn đến nhiệt độ trung bình của Bán cầu Bắc cao hơnBán cầu Nam.HD:[Do góc nhập xạ, do thời gian chiếu sáng, tính chất bề mặt đệm]- do mùa hè ở BCB dài hơn BCN: Mùa hè ở BBC được tính từ 21/3 đến 23/9 dài186 ngày. Mùa hè ở NBC được tính từ 23/9 đến 21/3 năm sau dài 179 ngày. Như vậymùa hè ở BBC dài hơn mùa hè ở NBC 7 ngày.+Mùa hạ ở BBC từ 21/3 đến 23/9 Trái Đất chuyển động trên quỹ đạo lớn có chứađiểm viễn nhật [5/7] nên vận tốc chuyển động chậm và thời gian kéo dài ra.+Mùa hạ ở NBC từ 23/9 đến 21/3 năm sau Trái Đất chuyển động trên quỹ đạo nhỏ cóchứa điểm cận nhật [4/1] nên vận tốc chuyển động nhanh và thời gian rút ngắn lại nênmùa hạ ngắn hơn BBC-Diện tích lục địa của bán cầu bắc lớn hơn bán cầu nam-Ở bán cầu nam có lục địa nam cực lạnh, bán cầu bắc là đại dương bắc băng dương.6. Vì sao chênh lệch nhiệt độ giữa vùng cực và xích đạo trong mùa hè nhỏ hơnmùa đông.HD:7Do góc nhập xạ:Vào mùa hè, Mặt trời lên thiên đỉnh ở khu vực chí tuyến bắc nên góc nhập xạ chênhnhau không lớn. Vào mùa đông Mặt trời lên thiên đỉnh ở khu vực chí tuyến nam nêngóc nhập xạ chênh nhau nhiều, ở cực góc nhập xạ bằng 0.Do thời gian chiếu sáng:-Mùa hè: XĐ có 3 tháng ngày, cực là 6 tháng ngày-Mùa đông: XĐ có 3 tháng là đêm, cực là 6 tháng đêm. nhiệt độ ở vùng cực và xích đạo vào mùa hè cao và chênh lệch ít hơn so với mùađông.7. Tại sao biên độ nhiệt năm thay đổi theo vĩ độ địa lí và theo lục địa đại dương?HD:*Biên độ nhiệt thay đổi theo vĩ độ- Chênh lệch mùa nóng mùa lạnh ngày càng lớn về cực- Chênh lệch thời gian chiếu sáng ngày càng lớn khi về cực Biên độ nhiệt năm thay đổi theo vĩ độ*Biên độ nhiệt năm thay đổi theo lục địa đại dươngLục địa: hấp thụ nhiệt nhanh, tỏa nhiệt nhanhĐại dương: hấp thụ nhiệt chậm, tỏa nhiệt chậm Biên độ nhiệt năm lục địa > đại dương8. Giải thích tại sao ở khu vực xích đạo có biên độ nhiệt năm nhỏ nhưng biên độnhiệt ngày đêm lớn?HD:Có biên độ nhiệt năm nhỏ vì nhiệt độ cao quanh năm, ít có sự chênh lệch nhiệt độ, cònbiên độ nhiệt ngày đêm lớn vì ban ngày nhận được lượng bức xạ cao, lượng nhiệt cao,còn ban đêm nhiệt hạ thấp, mặt đất tiếp tục tỏa nhiệt.9. Giải thích tại sao biên độ nhiệt năm tăng dần từ xích đạo về cực còn biên độnhiệt ngày đêm lại tăng dần từ cực về xích đạo?HD:*Biên độ nhiệt năm tăng dần từ XĐ Cực là do:- Hình dạng khối cầu của TĐ kết hợp với chuyển động quanh Mặt Trời với địa trụcnghiêng …lần lượt các nửa cầu ngả hoặc chếch xa MT … càng xa XĐ độ ngả vàchếch xa MT càng rõ … dấu hiệu mùa rõ rệt khi xa XĐ [Biên độ nhiệt năm cao…]8- XĐ và vùng đới nóng nhận được lượng nhiệt lớn quanh năm từ MT …biên độ nhiệtnăm nhỏ …* Biên độ nhiệt ngày - đêm tăng dần từ cực về XĐ do:- Hình dạng khối cầu của TĐ góc nhập xạ giảm dần từ XĐ về 2 cực…Ban ngàyvùng vĩ độ thấp nhận được lượng nhiệt lớn hơn so với các vĩ độ cao…- biên độnhiệt ngày và đêm sẽ tăng dần từ cực về XĐ [Với cùng một bề mặt đệm như nhau…]10. Chứng minh nhiệt độ không khí trên Trái Đất thay đổi tuân theo quy luật địađới:HD:- Nhiệt độ trung bình năm giảm dần từ Xích đạo về cực- Biên độ nhiệt năm tăng dần từ Xích đạo về cực- Sự phân bố các vòng đai nhiệt trên bề mặt Trái Đất [tự dẫn chứng]IV. Các dạng câu hỏi liên quan đến bài tập nhận xét lược đồ, bảng số liệu, tínhtoán độ cao và nhiệt độ1. Dựa vào bản đồ các đường đẳng nhiệt trung bình ở mực nước biển, hãy cho biết:a. Đó là bản đồ các đường đẳng nhiệt trung bình ở mực nước biển vào tháng mấy? Vìsao?b. Nhận xét và giải thích về các đường đẳng nhiệt 0 0C, 80C ở đại dương các vùng ônđới.HD:a. Tênbảnđồ: các đường đẳng nhiệt trung bình tháng 1 ở mực nước biển. Vì Ở Bán cầu Bắc, đặc9biệt ở vòng cực Bắc nhiệt độ trung bình rất thấp có thể xuống tới -48 0C, trong khi ởbán cầu Nam nhiệt độ thấp nhất ở vòng cực Nam khoảng 4 0C. vì vào tháng 1, MặtTrời đang chuyển động biểu kiến ở bán cầu Nam, nên nhiệt độ trung bình ở mực nướcbiển cao hơn; ở bán cầu Bắc lượng bức xạ và lượng nhiệt nhận được ít hơn nên nhiệtđộ trung bình thấp hơn có nơi xuống tới -480Cb. Nhận xét-Ở bán cầu Bắc trong khoảng vĩ độ từ 400 đến 600B:+ Bờ đông các đại dương: các đường đẳng nhiệt 00C, 80C vòng lên cao về phía cựcBắc, cho thấy bờ đông của đại dương ấm hơn bờ tây của đại dương+ Nguyên nhân: Do ảnh hưởng của dòng biển nóng Gơn-Xtrim và Cư-rô-si-ô khi chảylên vĩ độ cao thì hướng sang đông làm ấm bờ đông đại dương.+ Bờ tây các đại dương: các đường đẳng nhiệt 00C, 80C vòng xuống thấp về phía Xíchđạo, cho thấy bờ tây của đại dương lạnh hơn bờ đông của đại dương.+ Nguyên nhân: Do ảnh hưởng của dòng biển lạnh La-bra-đô và Ôi-a-si-vô khi chảylên từ vĩ độ cao về vĩ độ thấp thì hướng sang tây làm lạnh bờ tây đại dương.- Ở bán cầu Nam trong khoảng vĩ độ từ 400 đến 600N:+ Đường đẳng nhiệt 00C, 80C chạy gần xong xong với vĩ tuyến.+ Nguyên nhân: do ở bán cầu Nam phần lớn diện tích là biển và đại dương.2. Dựa vào bản đồ các đường đẳng nhiệt trung bình ở mực nước biển, hãy chobiết:a. Đó là bản đồ các đường đẳng nhiệt trung bình ở mực nước biển vào tháng mấy? Vìsao?10b. Nhận xét và giải thích về các đường đẳng nhiệt 0 0C, 80C ở đại dương các vùng ônđới.3. Quan sát bảng số liệu sau:Sự thay đổi của nhiệt độ trung bình năm và biên độ nhiệt độ năm theo vĩ độ địa lý ởBán cầu Bắc.Vĩ độNhiệt độ trung bìnhBiên độ nhiệt độ nămnăm [0C][0C]024,51,82025,07,43020,413,34014,017,7505,423,860-0,629,070-10,432,2Nhận xét và giải thích sự thay đổi nhiệt độ không khí ở bán cầu Bắc theo vĩ độHD:Nhận xét:- Càng lên vĩ độ cao thì nhiệt độ trung bình năm càng giảm [dẫn chứng]Do Trái Đất có dạng hình khối cầu và góc nhập xạ càng nhỏ dần khi lên các vĩ độ cao.- Nhiệt độ không khí cao nhất ở khu vực chí tuyến [d/c] vì do diện tích bề mặt đệmchủ yếu là lục địa, khô hạn, ít hơi nước, ít mưa nên nhiệt độ không khí cao hơn ở xíchđạo có bề mặt đệm chủ yếu là rừng và đại dương nên năng lượng bức xạ Mặt Trời bịsuy giảm do có nhiều hơi nước, mây, mưa.- Càng lên vĩ độ cao thì biên độ nhiệt năm càng tăng [d/c], càng về xích đạo sự chênhlệch nhiệt độ trung bình năm trong năm càng giảm, càng lên vĩ độ cao, sự chênh lệchnhiệt độ càng lớn.Nguyên nhân: do càng lên vĩ độ cao, chênh lệch góc chiếu sáng và thời gian chiếusáng giữa ngày và đêm trong năm càng lớn. Ở vĩ độ cao, mùa hạ có góc chiếu sánglớn, lại có thời gian chiếu sáng dài, mùa đông góc chiếu sáng nhỏ, thời gian chiếusáng lại ít dần.4. Cho bảng số liệu: Biên độ nhiệt năm ở hai bán cầu11Vĩ độ01020Bán cầu Bắc00,75,5Bán cầu Nam01,65,23040506013,1 19,325,830,434,1 35,2 36,07,65,411,29,56,570809028,7 35,0Nhận xét và giải thích sự thay đổi biên độ nhiệtHD:- Càng lên vĩ độ cao, biên độ nhiệt trong năm càng lớn vì chênh lệnh góc nhập xạ vàđộ dài ngày đêm trong năm càng lớn.- Cùng một vĩ độ, biên độ nhiệt có sự khác nhau giữa bán cầu Bắc và bán cầu Nam dotương quan tỉ lệ lục địa đại dương giữa hai bán cầu khác nhau. Tỉ lệ này càng lớn thìbiên độ nhiệt càng cao và ngược lại.- Từ 00 đến 300, cả hai bán cầu diện tích lục địa đều tăng lên biên độ nhiệt tăng, báncầu Bắc có biên độ nhiệt tăng hơn vì diện tích lục địa lớn hơn.- Từ 300 đến 500 Bắc và Nam, diện tích lục địa ở bán cầu Nam giảm nhanh, nên biênđộ nhiệt năm giảm- Từ 500 đến 700 Bắc và Nam, ở bán cầu Bắc có diện tích lục địa tăng tới mức cao nhấtnên biên độ nhiệt tiếp tục tăng, Nam bán cầu nhiệt độ tăng nhanh hơn có xuất hiện cácđảo và bán đảo ở lục địa Nam cực.- Từ 700 đến 900 Bắc và Nam, biên độ nhiệt ở 2 bán cầu đều đạt tới mức cực đại do sựchênh lệch ngày đêm và góc chiếu giữa hai mùa ở vùng cực rất lớn. Tuy nhiên biên độnhiệt ở bán cầu Nam cao là do xuất hiện lục địa Nam Cực, trong khi ở bán cầu Bắc làBắc Băng Dương.5. Sự phân hóa của nhiệt độ theo độ cao đã gây ra hiện tượng chênh lệch nhiệt độgiữa chân và đỉnh của một địa hình là 1,80C.a. Hãy tìm độ cao tương đối của địa hình nàyb. Khí áp ở chân địa hình thường xuyên đo được là 710mmHg. Vậy khí áp ở đỉnh củađịa hình này là bao nhiêu biết rằng nếu cứ lên cao 100m khí áp giảm 10mmHg.c. Với các điểm đã được xác định ở trên, vùng này được xếp vào dạng địa hình gì?HD:a. Độ cao tương đối là 300m12Vì trong tầng đối lưu, không khí ẩm càng lên cao nhiệt độ càng giảm, trung bình cứlên cao 100m nhiệt độ giảm 0,60C, nên ta có chênh lệch nhiệt độ giữa chân và đỉnhcủa một địa hình là 1,80C nên độ cao tương đối là: [1,80C *100]/0,6 = 300 [m]b. Khí áp ở đỉnh là 680 mmHgĐộ cao tuyệt đối của địa hình này là 800 m, địa hình núi.13