Cổng tam quan là một nét đặc trưng trong nền kiến trúc tâm linh của người dân Việt Nam ta. Cổng tam quan thường được sử dụng làm cổng ở những nơi đền, chùa, miếu hay nhà thờ họ.
Cổng tam quan là cổng lớn hay cửa ngỏ có ba lối đi để đi vào một nơi nào đó. Ta có thể dễ dàng thấy cổng tam quan ở chùa chiền, đền, nhà thờ họ,…
Cổng tam quan là thiết kế dựa trên kiến trúc xưa. Thường kích thước cửa ở giữa thường lớn hơn hai cửa bên cạnh. Cổng thường được làm từ gỗ, gạch hoặc bằng đá. Phía trên cổng tam quan được lợp mái. Hai bên lối đi thường được chạm khắc câu đối. Phần chính diện thường được ghi tên chùa hay tên cửa.
Công tam quan được thiết kế gồm 2 loại chủ yếu đó là cổng tam quan có gác và cổng tam quan tứ trụ.
Cổng tam quan có gác. Cổng này được thiết kế nhỏ có một tầng. Có nhiều nơi được xây hai tầng hoặc xây thêm gác nhỏ phía bên trên. Nếu được làm bằng nguyên liệu đá thì đều có gác bên trên để đánh lừa thị giác về chiều cao. Gác được thiết kế ở trên thường dùng để treo chuông, trống dùng trong các nghi lễ hay dịp lễ của đền, chùa.
Cổng tam quan tứ trụ. Giống như cái tên, cổng tam quan tứ trụ có 4 cột trụ. Hai cột trụ ở giữa cao hơn hai cột trụ hai bên. Nối liền bốn cột trụ là xà ngang được chạm khắc cách điệu để ghi tên địa điểm.
Theo tâm linh, cổng tam quan mang ý nghĩa là ba cách nhìn của Phật giáo gồm “hữu quan”, “không quan”, “trung quan”. Thể hiện cái sắc, cái không và trung dung của cả hai.
Theo một ý nghĩa khác thì cổng tam quan là cửa của tam bảo.
Một học thuyết khác thì lý giải rằng tam quan là “tam giải thoát môn” của Thiền tông gồm cửa Không, cửa Vô tác, cửa Vô tướng. Chính vì vậy, những nước không theo Phật giáo Thiền tông thường không có sự xuất hiện của cổng tam quan làm lối vào chùa, đền.
Còn theo quan niệm của thời vua chúa thì cổng tam quan được dùng để phân chia cấp bậc của những vị quan. Vua sẽ đi cửa chính, hay chính là cổng ở giữa. Quan văn sẽ đi bên cửa tả, còn quan võ sẽ đi bên cửa hữu. Tượng trưng cho hai cánh tay đắc lực đi bên cạnh vua.
Trên đây Ninh Bình Stone đã lý giải ý nghĩa của cổng tam quan. Hy vọng kiến thức chúng tôi cung cấp đã giúp bạn giải đáp phần nào thắc mắc trong lòng. Nếu có thắc mắc cần được tư vấn, hãy liên hệ với chúng tôi, chúng tôi sẵn sàng giải đáp mọi thắc mắc từ bạn.
Trụ sở chính:Làng nghề truyền thống đá Ninh Vân – Thôn Xuân Phúc, xã Ninh Vân, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình.
Bạn đang xem: Tam quan là gì
Một trong các khu kiến trúc chúng ta thường bắt gặp tại các chùa chiền, đình miếu, dinh thự tại Việt Nam hiện nay chính là cổng tam quan. Đây là một lối kiến trúc mang đậm nét văn hóa lịch sử của nước nhà. Nếu bạn còn chưa hiểu rõ về kiến trúc cổng tam quan thì hãy cùng chúng tôi tìm hiểu ngay sau đây!
1. Quan niệm về cổng tam quan1. Quan niệm về cổng tam quan
Cổng Tam Quan là gì?
Cổng tam quan được khá nhiều người quan tâm. Đây là một loại cổng lớn thường được xây dựng tại các đền chùa, đình miếu, dinh thự, thậm chí là các nhà họ,… Cổng có 3 lối đi, tuy nhiên, người ta thường chỉ đi vào bằng cửa ở hai bên hông.
Theo những gì được ghi lại trong hệ thống bi chí Hán Nôm và Đại Việt sử ký toàn thư, Thiền uyển tập anh,… thì cổng này đã xuất hiện từ rất lâu đời, vào khoảng giai đoạn Lý Trần, đây là thời điểm mà Phật giáo tại nước ta cực kỳ hưng thịnh. Trong tổng thể kiến trúc đền chùa thời Lý Trần thì cổng chính là một cá thể không thể thiếu.
2. Kiến trúc cổng tam quan
Cổng tam quan là một kiến trúc đã có từ xa xưa. Cổng gồm có 3 lối đi, trong đó, lối đi chính giữa là lớn nhất. Vách cổng thường được xây dựng từ vật liệu gỗ hoặc là tường gạch hay đá. Phía hai bên cổng nhỏ đắp câu đối viết bằng chữ Hán, trên trán cửa là nơi để ghi tên chùa hoặc tên cửa. Phía trên cổng có lợp mái. Đây là kiến trúc cổng tam quan phổ biến nhất.
Cổng tam quan có 2 loại là cổng có gác và cổng kiểu tứ trụ, mỗi loại đều có những đặc điểm riêng:
Ngoài 2 loại cổng tam quan chính trên còn có những loại biến thể. Cổng nguyên thể gồm có 3 cửa, tuy nhiên, một số chùa đã xây dựng biến thể làm 5 lối đi, ví dụ như chùa Sét tại Hà Nội chẳng hạn.
Tham khảo các công trình chế tác từ đá mỹ nghệ Ninh Vân được ưa chuộng:
3. Ý nghĩa của cổng tam quan
Nói đến ý nghĩa cổng tam quan thì có rất nhiều. Đây được coi là cửa ngõ để đi vào một nơi nào đó. Tam quan, tức là 3 cổng lớn được chia làm 3 cửa với kích thước khác nhau. Số 3 chính là dựa theo thuyết Tam Tài. Đây là một phong cách tiêu biểu cho kiến trúc tam quan Tại Việt Nam.Các công trình cổng tam quan tiêu biểu nhất phải kể đến cổng tam quan tại Văn Miếu Quốc Tử Giám tại Hà Nội và Huế. Tại các Văn Miếu, các tự miếu quan trọng như Triệu Miếu, Thái Miếu,… thì cổng là loại có lầu, thường được gọi là “Tam quan Môn lầu”. Cổng có 7 lớp và được bố trí theo kiến trúc “trùng thành tam khẩu”.
Dưới các triều đại phong kiến, chỉ có vua mới được đi lối cổng chính của cổng tam quan. Còn cổng bên tả thì dành cho quan văn, cổng bên hữu dành cho quan võ. Các làng, ở đầu làng được xây dựng cũng có 3 cổng, nhằm mục đích phòng khi vua ngự giá.
Tương tự, các đền miếu, lăng tẩm cũng được xây dựng cổng tam quan, ví dụ như Đình Thần Thắng Tam tại Vũng Tàu, Đền thờ Thần Độc Cước ở Thanh Hóa,… Sau này, hình thái cổng tam quan được mở rộng ra thành ngũ quan, ví dụ tiêu biểu nhất chính là cửa Ngọ môn tại cố đô Huế. Cửa chính của ngọ môn là dành để cho vua đi, hai cửa Giáp Môn kế bên thì dành cho các quan lại, 2 cửa ở rìa thì dành cho binh mã, gọi là Dịch Môn.
Xem thêm: Hội Illuminati Là Gì ? Illuminati Và Những Bí Mật Động Trời Chưa Được Vén Màn
Có câu ca dao như thế này:
Ngọ Môn năm cửa chín lầu
Một lầu vàng tám lầu xanh
Ba cửa thẳng hai cửa quanh
Trong đó, Ngũ Phụng gồm 2 tầng, tầng cao nhất được lợp bằng ngói hoàng lưu ly, chính vì vậy mà còn được gọi là lầu vàng. Ở hai bên có 8 mái thấp được lợp mái lưu ly xanh nên gọi là lầu xanh. Số 5 là con số tượng trưng cho ngũ hành, còn số 9 là tượng trưng cho cửu trùng.
Sau này, các chùa chiền cũng theo vậy mà xây dựng lên các cửa tam quan để có thể đón tiếp vua tới lễ Phật. Các chùa rất ít khi mở cổng tam quan lớn, trừ khi là tới dịp lễ lớn. 2 cửa nhỏ được chia là cửa Thanh long [từ bên trái vào] và Bạch hổ [từ bên phải vào].
Các khách hàng hương khi đi qua cổng tam quan sẽ vào cửa trái và ra cửa phải. Điều này có nghĩa là “Nhập Thanh long xuất Bạch môn”, hàm ý rước phúc đức về nhà.
Sau này, hiểu theo tư tưởng hóa của triết lý nhà Phật thì cửa tam quan tức là ba cửa, bao gồm Không môn – Vô tướng môn – Vô nguyện môn.
Dưới quan điểm của Phật giáo thì mỗi con số đều mang một ý nghĩa riêng và người ta thường gọi là pháp số. Tam quan cũng không nằm ngoài cách hiểu này. Như đã đề cập ở trên thì tam quan nghĩa là 3 cửa. Các chùa đều xây dựng cửa tam quan, đây là biểu tượng cho Tam Giải Thoát Môn để nhập vào niết bàn.
Cũng bởi vậy mà dù cổng chùa chỉ có một lối vẫn được gọi là tam quan, tuy nhiên, số này rất ít, thường vẫn là xây cửa tam quan 3 lối. Ngoài ra, cổng tam quan còn có ý niệm là “3 cách nhìn” của Phật giáo, gồm hữu quan, trung quan và không quan.
4. Cổng tam quan trong Đạo Cao Đài
Nếu các bạn theo Đạo Cao Đài hoặc có tìm hiểu về Đạo này thì sẽ thấy hầu hết các công trình tôn giáo Đạo Cao Đài đều có cổng tam quan hoặc là biến thể của nó.
Một trong các công trình nổi tiếng nhất của Đạo Cao Đài phải kể đến Tòa Thánh Tây Ninh. Khu vực chung quanh tòa thành này có tới 12 cổng tam quan và được xây dựng theo 3 dạng kiến trúc khác nhau. Trong đó, cổng lớn nhất có tên gọi là Cửa Chánh Môn. Các cổng còn lại không có tên gọi riêng mà được đánh số thứ tự từ 1 đến 12 nhưng không có Cửa số 5.
Tam quan môn lầu, hay cổng tam quan chính là biểu trưng cho 3 chân lý trong Đạo Phật. Với những người chưa tu thì 3 chân lý ấy là Vô Thường, Vô Ngã và Khổ. Còn với những người đã tu hành đắc đạo thì 3 chân lý này đều chung quy là Thường, Vô Thường cũng là Thường, Vô Ngã cũng là Thường và Khổ cũng là Thường.
5. Một số cổng tam quan tiêu biểu
Tam quan chùa Báo Quốc ở thôn Bảo Ninh, thành phố HuếCổng vào Bái Đính, Tràng AnCổng vào di tích cố đô Hoa Lư, kinh thành HuếCổng tam quan chùa Linh ỨngVới những thông tin trên chắc hẳn các bạn đã hiểu được cổng tam quan là gì và nó có ý nghĩa như thế nào với truyền thống văn hóa tâm linh của người Việt. Từ ngàn xưa cho tới nay, cổng tam quan vẫn giữ nguyên vẹn những giá trị văn hóa, tâm linh. Dù đi đến bất cứ ngôi đền chùa, đình miếu nào các bạn cũng có thể dễ dàng bắt gặp.