- GIỚI THIỆU:
Dế mèn [tên khoa học Gryllidae] là một họ côn trùng có chút liên hệ với châu chấu, chúng có thân tròn dài khoảng 3cm, râu dài. Dế mèn đẻ khoảng vài trăm quả trứng nhỏ như cái kim.
Trong những năm gần đây món ăn từ côn trùng đã thu hút được rất nhiều thực khách không chỉ ở những nước Châu Âu, Châu Á mà cả ở Việt Nam. Trong các loại côn trùng được sử dụng thì ưa chuộng hơn cả là thịt dế, thịt dế giàu đạm, can-xi, thịt thơm ngon béo ngậy nên ngày càng được nhiều thực khách tìm đến.
Trong y học cổ truyền, dế mèn cò vị mặn cay, tính bình và có tác dụng lợi tiểu chữa bí đái. Theo y tổ Tuệ Tĩnh, dế mèn sấy khô, tán nhỏ, rây bột mịn, uống với nước bìm bịp sắc lên, uống vào lúc đói có thể chữa bệnh cổ trướng, thở dốc [Nam dược thần hiệu]. Theo các tài liệu nước ngoài, dế mèn là loại côn trùng giàu protit, ít chất béo, giúp giảm lượng cholestorol trong máu, thịt dế mèn còn được dùng trong các trường hợp chữa chứng nhiễm độc nước tiểu, đại tiện khó, chữa sỏi thận, người lớn và trẻ em chán ăn, mệt mỏi, khó tiêu...
Ngoài công dụng đông y kể trên, trong dế mèn còn chứa đầy đủ protit, lipit, glucid, nhiều khoáng chất như calci, phospho, kali, mangan, natri, sắt và các vitamin khác rất cần cho sự phát triển của cơ thể và trí não của cả trẻ em và người lớn.
Trang trại Thanh Xuân đã tìm hiểu tập tính, thời gian sinh trưởng phát triển, cách thu hoạch trứng, thời gian trứng nở, nhân giống... của nhiều loài dế. Thích hợp để nuôi kinh doanh phát triển kinh tế là con dế Thái. Thịt dế ngậy bùi béo dai được người tiêu dùng ưa chuộng dùng chế biến món ăn ở các nhà hàng. Dế Thái lúc phát triển tối đa to bằng đầu ngón tay út chỉ sau dế cơm ngoài tự nhiên, thân mềm, càng nhỏ không cứng nên chúng rất thích hợp cho các vật nuôi loại nhỏ ăn được như: tắc kè, bọ cạp, chim, cá, gà cảnh...và rất nhiều loài động vật nuôi khác. Hiện dế nguyên con nguyên cánh còn được say nhỏ trộn với ngô... làm cám chăn nuôi giàu đạm.
Nuôi loại dế này hiệu quả cao như: sinh trưởng tốt, sống tập trung, sinh sản nhiều, thời gian thu hoạch dế thương phẩm ngắn ngày và có đầu ra rất mạnh cả trong nước và xuất khẩu với sản lượng rất lớn.
Thu hoạch dế chim từ 20 đến 25 ngày, dế thịt nhú cánh to nhất lúc 30 ngày, từ ngày 30 trở ra chúng lột xác lần cuối là cánh chùm hết lưng. Chúng bắt đầu giao phối và mang bầu, con cái căng trứng nhất lúc trên dưới 40 ngày. Lúc này trọng lượng đạt tối đa, xuất bán sẽ lợi nhất.
Tuổi thọ khoảng trên dưới 2 tháng, khi đẻ trứng xong là cả dế đực và dế cái đều chết.
Dế Thái phát triển và sinh sản quanh năm, chúng sống theo đàn, môi trường sống rất đơn giản, không cầu kỳ, có thể ở hang hay trong những đám cỏ khô. Chăn nuôi tập trung số lượng lớn mà chúng không đánh nhau.
Dế mèn là côn trùng đặc sản có giá trị kinh tế cao. Nuôi dế làm kinh tế phù hợp với nhiều người, kể cả những hộ gia đình sống ở khu đô thị vì nuôi dế không đòi hỏi nhiều diện tích và cũng không gây ô nhiễm môi trường. Thị trường hiện nay có nhu cầu rất lớn về dế thịt do thịt dế hoàn toàn có lợi cho sức khỏe con người, chúng giàu chất dinh dưỡng rất tốt cho con người và rất ít chất béo có hại [đã có nghiên cứu]. Con dế còn là nguồn thức ăn khoái khẩu, là nguồn dinh dưỡng đầy đủ cho nhiều động vật nuôi.
II. PHƯƠNG PHÁP NUÔI DẾ TỐI ƯU NHẤT ĐÃ ĐƯỢC VTV2 PHÁT SÓNG HÀNG NĂM
Ban đầu, do áp dụng mô hình cũ nuôi dế bằng xô chậu dùng lồng bàn làm nắp đậy. Kích thước của chậu nhựa rất nhỏ nên chỉ nuôi được khoảng vài lạng dế/1 chậu. Chưa kể chậu nhựa không hút ẩm được nên hầu hết các khu chăn nuôi thường cò mùi hôi do lượng phân thải ra bị ẩm mốc nên phải có khu chăn nuôi riêng. Do phải nuôi rất nhiều chậu nên lán trại phải rộng, phải làm nhiều kệ gỗ rất tốn kém, công sức bỏ ra nhiều mà hiệu quả lại không cao. Trước đây, người nuôi dế vẫn thường dùng các khay nhỏ làm bằng xi măng để đựng nước cho dế uống, khi dế trèo vào khay uống nước và chúng thải phân vào khay nước nên những con dế khác uống nước có lẫn phân nên dế hay bị đi ngoài.
Ở môi trường tự nhiên con dế chỉ cần gặm nhấm các loại rau cỏ non còn đọng lớp sương đêm mà chúng vẫn phát triển tốt. Nhưng nếu nuôi dế chỉ cho ăn rau cỏ như ngoài tự nhiên thì thời gian trưởng thành của chúng sẽ kéo dài hơn nhiều. Trang trại đã bổ sung thêm loại cám giành cho gà con có tỉ lệ các chất rất thích hợp với sự phát triển con dế. Khi cho dế ăn nên nghiền nhỏ để chúng ăn dễ hơn, thời gian thu hoạch và trọng lượng của dế đã được cải thiện rất rõ rệt.
Trải qua nhiều năm chăn nuôi cùng với những tìm tòi sáng tạo, Trang trại Thanh Xuân cải tiến phương pháp, dụng cụ, giá thể trong thùng nuôi giúp cho việc chăn nuôi con dế đạt hiệu quả cao nhất về số lượng, chất lượng, giảm thiểu thời gian, công sức cho người nuôi.
Thay vì sử dụng xô chậu, trang trại dùng thùng xốp, thùng carton [thùng bìa] mua lại từ các cơ sở thu mua giấy vụn, chợ hoa quả... Hai loại thùng này giúp người nuôi giảm vốn đầu tư dụng cụ, nuôi số lượng dế nhiều hơn nuôi trong chậu.
Do lượng tiêu thụ ngày một tăng, trang trại Thanh Xuân đã nghiên cứu thêm làm thùng to hơn để nuôi được lượng dế lớn giúp người chăn nuôi giảm bớt công sức, thời gian, diện tích... Sáng kiến đóng thùng gỗ ván ép ra đời, nuôi dế quy mô lớn, phù hợp với khí hậu cả ba miền, giải pháp tối ưu nhất để nuôi dế thành công với thời tiết miền Bắc.
Thật tuyệt vời với sáng kiến dùng thùng bìa và thùng gỗ để nuôi dế, kết hợp khống chế không cho dế bò ra khỏi thùng bằng cách dán băng dính vàng phía trong cách miệng thùng khoảng 10cm. Trên miệng thùng dùng nắp gỗ có gắn lưới 1 li tránh thạch thùng, tắc kè, chuột, thằn lằn... vào ăn dế.
Từ 2009 và nhiều năm sau đó đã được VTV2 và các kênh VTV, VTC, báo chí phát sóng quảng bá rộng rãi trên các phương tiện truyền thông là trang trại đầu tiên có các sáng kiến để nuôi con dế thành công và có đầu ra lớn, mang lại lợi nhuận cao cho nhiều bà con. Cho tới nay mô hình nuôi dế bằng thùng bìa [catton] và thùng gỗ vẫn là giải pháp hoàn hảo nhất.
Tại miền Nam trang trại cũng hướng dẫn bà con xây hồ nuôi bằng gạch dựng hoặc trát thêm xi măng, láng nền để tiện dọn rửa chuồng. Trên miệng phía trong chuồng nuôi lát gạch men cho dế không bò ra ngoài.
Các giá thể bên trong thùng dùng cho dế leo trèo, sinh sống cũng được trang trại thay thế từ những cái dế tre thành vỉ bìa trứng, cành lá, cây cỏ phơi khô tìm được quanh vườn.
Năm 2019, sáng kiến đầu tiên tại Việt Nam, trang trại hướng dẫn bà con dùng bìa carton loại mỏng 2 hoặc 3 lớp gập lại để nuôi và đóng dế thương phẩm đi bán. Với chi phí rất rẻ, dễ kiếm, giữ nhiệt rất tốt vào mùa lạnh, hút ẩm tốt giúp khô thoáng môi trường sống cho dế, thu hoạch nhanh gọn, sạch sẽ. Bà con đã áp dụng rất hiệu quả:
III. MỘT SỐ THÔNG TIN CẦN THAM KHẢO KHI NUÔI DẾ
1.Phân biệt dế đực, dế cái
Dế đực: Cánh màu nâu pha đen, cánh xoăn, bụng nhỏ hơn, không có máng đẻ trứng, kêu để ve vãn dế cái.
Dế cái: cánh màu đen, bóng mượt, bụng to hơn vì bụng dế cái có trứng, không kêu được, có máng đẻ trứng ở phần đuôi, giống cái kim khâu quần áo cắm xuống cát đẻ trứng.
Dế đực, dế cái chỉ phân biệt được khi chúng bắt đầu bước vào độ tuổi sinh sản.
2.Chuẩn bị dụng cụ nuôi
Có 2 cách lựa chọn thùng nuôi, mỗi loại khoảng 10 chiếc:
- Thùng xốp để nuôi dế con từ 1 đến 15 ngày tuổi và thùng catton [thùng giấy bìa] loại càng to càng tốt. Thùng bìa cũng nuôi được dế nhỏ nhưng thùng bìa thường hở đáy nên bà con phải dán cẩn thận những khe hở đó vì dế mới nở chỉ nhỏ như con kiến con rất dễ chui ra ngoài.
- Thùng gỗ làm bằng gỗ dán có kích thước [60cm x 1,2m] và [1,2m x 1,2m]. Nên làm thùng có độ cao tối đa khoảng 60 đến 70cm để khi chăm sóc, thu hoạch được thuận tiện. Các thùng nuôi nên làm nắp đậy có gắn lưới sắt mắt 1 li tạo ô thoáng ở giữa, làm rộng gần đến mép nắp.
Các loại cành lá chùm phơi khô không bị rụng lá như: cành lá nhãn, xi, ổi, hồng xiêm, cây lạc, đỗ tương, ngô, khô, cỏ loại cứng… có chiều dài khoảng 50 - 60cm. Tùy theo từng vùng miền mà bà con có thể tận dụng những vật liệu sẵn có để chăn nuôi. Dùng bìa cắt ra gập lại, vỉ trứng gà cũng là những giá thể nuôi dế rất hữu hiệu, giảm thiểu công sức cho người chăn nuôi.
Băng dính màu vàng sẫm, loại bản to 5cm dùng để dán phía trong gần sát miệng thùng, băng dính trắng dán khe hở phía dưới đáy thùng.
Đĩa nhựa có độ cao khoảng 2 - 3cm cho dế đẻ.
4.Thức ăn cho dế
Dế ăn nhiều loại rau, cỏ, củ, quả: non, ngọt, mềm, nhiều nước. Tất cả các rau, cỏ cho dế ăn đều phải được rửa sạch, không có thuốc bảo vệ thực vật đảm bảo vệ sinh cho dế ăn.
Cho dế ăn bổ sung cám gà con, hàm lượng các vitamin và khoáng chất trong cám gà con như: đạm, canxi, muối, tinh bột… thích hợp nhất với con dế.
5.Khay nhựa thu hoạch trứng dế
Các khay trứng được đặt thiết kế thương hiệu của trang trại Thanh Xuân có viền xung quanh cho dế mẹ dễ dàng leo lên khay đẻ trứng, vận chuyển với số lượng lớn các khay trứng mà vẫn đảm bảo an toàn tuyệt đối cho trứng. Bà con mua khay nhựa cao 3cm làm khay cát ẩm cho dế đẻ.
6.Nuôi dế từ mới nở đến 15 ngày tuổi
Dế con có kích thước nhỏ nên nuôi bằng thùng xốp không phải dán dưới đáy như thùng catton. Chỉ cần dán một đường băng dính màu vàng gần miệng thùng là dế không bò ra ngoài được.
Nuôi bằng thùng bìa: dán băng dính các chỗ gập mép dưới đáy thùng hoặc khe hở.
Nuôi thùng gỗ: đóng đinh hoặc bắn đinh vít cách nhau 20cm cho khít các cạnh thùng với nhau.
7.Cách nuôi dế từ 15 đến 30 ngày tuổi
Lúc này dế đã có kích thước lớn nên nuôi bằng thùng catton, thùng gỗ là tốt nhất. Chúng bắt đầu gặm nhấm và thải phân nhiều hơn, lúc này thùng xốp sẽ không thích hợp nữa vì thùng nhám dễ bị gặm thủng và không hút ẩm nuôi sẽ có mùi hôi.
8.Cách nhận biết dế bước vào thời kỳ sinh sản
Một thùng dế đẻ tối thiểu từ 1000 con trở lên mới đảm bảo cho trứng được thụ tinh 100%. Hiện Trang trại Thanh Xuân lúc nào cũng đảm bảo mật độ dế đẻ khoảng gần 1 vạn con và bổ sung liên tục giống mới vào thùng đẻ nên lượng trứng thu được sẽ nở 100% và chống thoái hóa giống khi cung cấp trứng cho bà con.
Khi dế đực bắt đầu gáy đó là khoảng thời gian chúng bắt đầu bước vào giai đoạn giao phối, khoảng 5 hôm sau chúng bắt đầu đẻ [khoảng 37 ngày tuổi, dế mọc cánh chùm lưng]. Lúc đó bà con cho khay cát ẩm vào thùng cho dế đẻ.
Dế đẻ liên tục đến khi hết trứng, sau khi đẻ khoảng 15 ngày chúng sẽ rạc đi rồi chết dần.
Dế cái mang bầu to cứ vài ngày thụ tinh một lần, những quả trứng được thụ tinh trước sẽ được đẻ trước, những quả sau lớn dần và chúng phải được thụ tinh thì mới nở được thành dế con. Xem ngay:
9.Cách ấp trứng
Sau khi thu hoạch trứng bà con lấy các khay trứng ra kiểm tra độ ẩm của trứng rồi cho vào thùng xốp đậy kín. Thùng xốp có tác dụng giữ nhiệt, giữ độ ẩm rất tốt nên không cần ngày nào cũng xịt nước. Làm theo cách cũ, bà con mới nuôi chưa có nhiều kinh nghiệm, nếu lạm dụng xịt nước liên tục nước sẽ bị ứ đọng dưới đáy khay trứng nên trứng rất dế bị ung.
Nhiệt độ thích hợp cho trứng khoảng 35oC trứng sẽ nở sau 8 ngày.
Bà con nên ghi ngày tháng dế đẻ lên khay trứng, hoặc quan sát ở một đầu quả trứng có 2 mắt màu đỏ sẫm là trứng chuẩn bị nở. Lúc đó bà con đưa các khay trứng đó ra thùng nuôi riêng.
Tùy theo kích thước thùng nuôi to hay nhỏ bà con để số lượng nhiều hay ít các khay trứng dế sắp nở vào thùng nuôi nhằm đảm bảo mật độ vừa phải cho dế con phát triển. Các khay trứng được lấy ra cùng một thời điểm [đẻ cùng một ngày] cho vào cùng một thùng nuôi khi thu hoạch dế sẽ đều con.
IV. LỢI ÍCH CỦA VIỆC NUÔI DẾ
- Ngâm rượu uống rất thơm ngon và bổ dưỡng.
- Chế biến các món ăn đặc sản cao cấp ngon và bổ dưỡng, đặc biệt tốt cho sự phát triển của cơ thể và trí não của người lớn và trẻ em do có các khoáng chất và nhiều loại vitamin…
- Làm thuốc chữa các bệnh sỏi thận, tiểu đêm, đái rắt, đái són, cổ trướng, thở dốc, tiêu hóa ...
- Hàng năm con dế còn làm nguồn thức ăn rất lớn cho: chim cảnh, cá cảnh, tắc kè, bọ cạp, kỳ tôm, ếch, gà, và rất nhiều vật nuôi khác, mang lại lợi nhuận khá cao cho người chăn nuôi.
- LỰA CHỌN THÙNG NUÔI
1.Thùng xốp
- Dùng để nuôi dế nhỏ từ 1 đến 10 hoặc 15 ngày, vì thùng xốp có đáy kín nên nuôi dế con rất thuận tiện chỉ cần dán một đường băng dính phía trên miệng là được. Vì lúc này dế còn rất nhỏ nên lượng phân thải rất ít nên thời gian này nuôi bằng thùng xốp cũng không cần dọn vệ sinh.
- Bề mặt của thùng xốp có độ nhám cao nếu nuôi dế to chúng gặm nhấm khỏe nên thùng dễ bị thủng, gây thất thoát và độc hại cho dế.
- Mặt khác thùng xốp cũng giống như chậu nhựa không hút ẩm được, nếu bà con nuôi dế lớn phải dọn vệ sinh thường xuyên, khi môi trường sống của dế bị tác động nhiều nên tạo ra những tác động không tốt như: dế bị gãy càng, rụng dâu, nếu vào thời tiết lạnh sẽ ảnh hưởng rất xấu tới con dế.
2.Thùng catton
Nuôi rất tốt, mua rất rẻ, hút ẩm tốt, không có mùi, dế khỏe mạnh, nuôi được số lượng lớn khoảng 1kg đến 2kg/ thùng 60cm*60cm. Tiện lợi cho cả những hộ có diện tích chật hẹp, khoảng 15 - 20m vuông là có thể nuôi được, khoảng vài lứa mới phải thay thùng 1 lần.
3.Thùng lưới
Có thể áp dụng thùng lưới vào mùa hè.
4. Thùng bạt
- Nhanh hỏng vì bị cành lá hoặc các giá thể chọc vào, bị chuột cắn...
- Không hút ẩm, không giữ được nhiệt.
5.Thùng gỗ
Sau khi nuôi lứa đầu bằng thùng catton nếu người nuôi muốn phát triển với quy mô lớn hơn có thể dùng thùng gỗ để nuôi vì thùng gỗ được ghép bằng những tấm gỗ dán có kích thước lớn:
- Thùng 60cm x 1,2m nuôi được khoảng 5kg dế thịt, khoảng 20 nghìn con dế nhỏ từ 1 đến 10 ngày tuổi.
- Thùng 1,2m x 1,2m nuôi được khoảng 10kg dế thịt, khoảng 40 nghìn con dế nhỏ từ 1 đến 10 ngày tuổi.
- Bà con nên làm thùng gỗ với 2 loại kích cỡ như trên là phù hợp vì dế đẻ nhiều, mỗi lứa nuôi riêng 1 thùng. Nếu làm thùng to hơn sẽ rất tốn diện tích và phải làm nhiều thùng sẽ tốn kém và lúc thu hoạch khó hơn.
Nuôi bằng thùng gỗ chỉ đầu tư 1 lần trong nhiều năm, vì nuôi bằng thùng lớn nên người nuôi cũng đỡ công chăm sóc thay vì chăm sóc nhiều thùng loại nhỏ giờ chúng ta chỉ phải chăm 1 thùng lớn mà số lượng dế lại thu được nhiều hơn, mặt khác cũng tiết kiệm diện tích, thời gian, và chi phí. Đặc biệt thùng gỗ còn đảm bảo diện tích nuôi rộng giúp bà con nuôi được lượng dế lớn vào mùa đông mà không tốn điện vì chúng giữ nhiệt rất tốt.