Sử dụng sơ đồ tư duy để hướng dẫn học sinh khiếm thính lớp 5 chuyên biệt lập dàn ý cho bài văn miêu tả
6 0 0
Sáng kiến kinh nghiệm: Một số kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 5 luyện tập tu từ so sánh trong văn miêu tả
24 0 0
CHUYÊN ĐỀ PHƯƠNG PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG LÀM VĂN MIÊU TẢ CẢNH cho học sinh lớp 6. Người thực hiện: Phạm Thị Tự Trường THCS : THCS Kim Đồng A. Đặt vấn đề: 1. Lý do chọn đề tài: - Các em học sinh ở bậc trung học cơ sở rất hồn nhiên trong sáng, nhất là học sinh lớp 6. Thầy cô giáo là người gieo trồng, dẫn dắt các em cả về tri thức và đạo đức. Với môn Ngữ văn thì về kiến thức văn học không chỉ riêng nội dung ý nghĩa sâu sắc mà từ mỗi bài học hay một khái niệm phân môn Văn, Tiếng Việt hay Tập làm văn nào đó mà học sinh cần phải có được những kĩ năng quý để làm bài văn một cách thành thạo. Mặt khác văn học từ lâu đã là một bộ môn khoa học xã hội hay, song lại là một môn học khiến nhiều học sinh ngại học, ngại viết. Vậy đối với thầy cô giáo giảng dạy bộ môn Ngữ văn lớp 6 ngoài việc cung cấp nội dung bài dạy theo hướng dẫn của sách giáo khoa, tài liêu học và thực hành theo chuẩn kiến thức kĩ năng 6, chúng ta còn phải rất quan tâm đến phương pháp rèn kỹ năng học văn, viết văn cho học sinh. Đặc biệt là đối tượng học sinh khối 6. Đó là lý do của đề tài này. 2. Mục đích: - Việc rèn kĩ năng làm văn miêu tả là rất thiết thực cho học sinh vì toàn bộ chương trình tập làm văn 6 học kỳ II là văn miêu tả. Đặc biệt việc rèn kĩ năng làm văn miêu tả cho học sinh, theo tôi còn là việc tháo gỡ những vướng mắc, xoá đi mặc cảm ngại học văn của một số học sinh. Thầy cô phải suy nghĩ, phải tìm tòi, thâm nhập, hiểu được những khó khăn, vướng mắc mà các em lâu nay chưa làm được. Thầy cô hãy động viên, nâng niu những gì mà các em viết được với tính kiên trì nhất. Vì tình cảm của các em đối với những cảnh thiên nhiên thân thuộc xung quanh như cánh đồng, con đường, trường học không thiếu và không yếu. 3. Nhiệm vụ: - Giúp học sinh biết cách xác định đúng yêu cầu của đề bài để xây dựng hướng làm bài. - Hướng dẫn học sinh cách tìm ý cho bài văn miêu tả. - Rèn kĩ năng diễn đạt trong văn miêu tả cho học sinh. - Rèn kĩ năng dựng đoạn trong văn miêu tả . - Luyện lời văn, liên kết đoạn cho bài văn miêu tả. B. Giải quyết vấn đề : 1.Cơ sở lý luận: Văn học là một bộ môn nghệ thuật sáng tạo ngôn từ đầy giá trị. Có thể coi mỗi một tác phẩm văn học là một viên ngọc trong cuộc sống, nó bay bổng tạo nên những khúc nhạc làm cho cuộc sống đời thường thêm chất thơ. Vậy làm thế nào cho học sinh mình cảm nhận được chất thơ của cuộc sống đời thường để rồi từ đó các em nói ra, viết ra những điều mà các em đã học, đã cảm nhận trong cuộc sống xung quanh thường ngày, tự các em tạo nên những tác phẩm nghệ thuật bé con giá trị? Tôi nghĩ đó là một việc làm mà mọi thầy cô giáo đang tìm cách đi nhẹ nhàng nhất và có hiệu quả nhất cho riêng mình. Nhìn nhận vấn đề một cách cụ thể hơn chúng ta thấy rằng, chương trình Ngữ văn lớp 6 so với chương trình tiểu học mà các em đã làm quen và có nhiều những khái niệm còn trừu tượng. Giữa học và làm là cả một thao tác, một khoảng cách khó. Riêng làm văn, đòi hỏi các em phải có cách viết già dặn hơn, sinh động hơn và đặc biệt trong văn miêu tả cảnh phải có hình ảnh sống động,thuyết phục lòng người. Điều đó không thể đi từ lý thuyết sang thực hành ngay được, bởi tư duy của lứa tuổi các em học sinh lớp 6 còn là tư duy cụ thể, chưa tiếp nhận ngay được những kiến thức trừu tượng. Cảm nhận của các em còn đơn giản, cụ thể, vốn từ, vốn hiểu biết phần nhiều còn nghèo nàn. Do vậy mà các em chưa có nhiều vốn từ, tính hình ảnh, sáng tạo nghệ thuật trong viết văn. 2. Thực trạng : Thực sự mà nói thì các em đã quá quen với việc thực hành viết văn dạng văn bản mẫu và tái tạo văn bản tương tự mẫu ở bậc tiểu học. Cho nên việc sáng tạo một văn bản nghệ thuật đối với các em học sinh lớp 6 là việc làm vô cùng khó khăn và ít có hứng thú. Hơn nữa sự say mê đọc tư liệu văn học của các em học sinh bây giờ quả là ít ỏi, hầu như là không có bởi những thông tin hiện đại: hoạt hình, truyện tranh, đặc biệt là dịch vụ In-tơ-nét tràn lan cuốn hút lòng trẻ. Điều đó đương nhiên làm nghèo nàn vốn ngôn từ nghệ thuật quý giá của văn học trong mỗi học sinh. Từ những cơ sở trên, tôi thiết nghĩ: Quá trình rèn kĩ năng làm văn miêu tả cho học sinh lớp 6 là một việc làm thiết thực, thầy cô phải hướng cho các em làm và làm một cách kiên trì, lâu dài, cặn kẽ để có hiệu quả tốt nhất. 3. Biện pháp : * Ví dụ: 1/ Đề bài : Miêu tả cảnh như sau: Em hãy miêu tả cảnh trường em vào một buổi sáng đẹp trời khi em đi học. 2/ Các kĩ năng làm bài : a. Tìm hiểu đề : Bước tìm hiểu đề là cần giúp cho các em xác định được yêu cầu đề bài trên ba phương diện: Một là thể loại; hai là nội dung cần làm là gì?; ba là phạm vi phải làm. Ở đề này, giáo viên cho học sinh thấy: Trên đây là một đề bài dạng miêu tả cảnh tổng hợp. Vậy thế nào là cảnh tổng hợp? Giáo viên chỉ rõ cho học sinh thấy ta xác định cảnh tổng hợp nhờ những từ ngữ nào. Ví dụ: Đề yêu cầu tả cảnh tổng hợp thường chứa những từ ngữ như: một miền quê, quê hương em, cảnh trường em vào buổi sáng... Cảnh tổng hợp là cảnh như thế nào?; là cảnh gồm nhiều cảnh nhỏ, cảnh lẻ. Những cảnh nhỏ, của quê hương hay miền quê thường là cánh đồng, dòng sông, con đường làng, trường học...sau đó giúp học sinh hình dung được cụ thể về cảnh miêu tả ở thời gian nào [mùa nào] ở không gian nào [ cảnh đó như thế nào] ... Việc xác định được đúng yêu cầu của đề như ở ví dụ trên sẽ giúp các em rất nhiều trong việc định hình được đối tượng miêu tả. b. Hướng dẫn cách tìm ý, lập dàn ý cho bài văn tả cảnh : Khi học sinh đã xác định đúng yêu cầu của đề, xác định chính xác đối tượng miêu tả nhưng chắc chắn chưa thể định hình được hướng đi cho bài viết. Để giúp học sinh định hình được hướng đi của bài viết văn miêu tả cảnh, tôi đã hướng dẫn học sinh bước tìm ý cho bài văn tả cảnh: - Nhất thiết phải theo một trình tự: Tìm ý bao quát không gian của cảnh chung sẽ tả, sau đó cụ thể sẽ có những cảnh nào? Cảnh như thế nào? - Bao quát không gian cảnh được coi là một thao tác quan trọng đầu tiên của bức tranh cảnh, rất quan trọng trong việc định hình vị trí cảnh vật. Vậy học sinh cần phải nắm được cách viết phần bao quát không gian cảnh như thế nào ? Thực tế khi làm bài, tôi thấy học sinh thường viết một cách cộc lốc, cụt lủn, có khi chỉ viết được một, hai câu cho phần tả bao quát. + Để tả bao quát cảnh, trước hết phải xác định vị trí miêu tả khái quát. Thường là một vị trí cao hơn, xa cảnh trung tâm để có thể chụp được toàn cảnh miêu tả . Theo đề trên, các em phải giới thiệu đôi nét về trường học: Vị trí địa lý, trục đường, hướng mặt ,diện tích, ranh giới trường với xung quanh... Bài làm của học sinh Bài gợi ý của thầy Trường em nằm trên một khu đất rộng, Trường Trung học cơ sở Kim Đồng bằng phẳng. Khi em đến, hai cánh cổng nằm ở địa bàn Thị trấn Mường Khến, trường to lớn mở ra. Lớp học, bàn ghế- huyện Tõn Lạc Hoà Bỡnh. Trường những người bạn thân của tuổi học trò nằm cạnh đường quốc lộ 6. Ngôi chờ đón chúng em. trường quay mặt về hướng nam, diện tích khoảng 15000 m2, xung quanh trường học được bao bọc bởi hàng rào lưới và tường xi măng khá đẹp. Từ trên cao nhìn xuống, trường như nằm chon von trên một tấm thảm xanh khổng lồ của cánh đồng lúa bạt ngàn suốt ngày reo vui với nắng gió. Quá trình tìm ý gắn với lập dàn ý là một kĩ năng cực kì quan trọng. Thực tế trong khi làm bài, điều lo buồn mà tôi đã thấy là nhiều em không lập dàn bài, do đâu? Một phần là do các em chưa thấy tầm quan trọng của dàn bài. Định ra được dàn bài, có thể các em đã thành công hơn một nửa trên các phương diện: Thời gian, trình tự, nội dung viết. Nhưng chắc chắn phần lớn nhiều em chưa biết, chưa có kĩ năng lập dàn bài. Hậu quả thường xảy ra mà thầy cô giáo thường phê trong bài làm của các em: Bài làm sơ sài, nội dung lộn xộn, xa đề... Bỏ qua hoặc xem nhẹ bước lập dàn ý, có một phần lỗi của chúng ta. Vậy nên thầy cô giáo thường xuyên nói, rèn và bắt buộc kĩ năng lập dàn bài, để kĩ năng này trở thành thói quen thì không khó nhưng phải kiên trì thực hiện cho bằng được theo từng đối tượng. Các em ở mức học trung bình có thể lập dàn bài sơ lược, đại cương. Các em học khá giỏi có thể trên dàn ý đại cương mà xây dựng dàn bài chi tiết hơn nữa. Dàn bài chung văn tả cảnh Đề vận dụng vào dàn bài : Tả cây phượng ở trường em vào mùa hè [ hoặc bất cứ cây nào ] Mở bài Giới thiệu cảnh được tả: Cảnh Giới thiệu cây được tả: Cây gì, ở gì, ở đâu? Lý do tiếp xúc với đâu? Lý do tiếp xúc với cây, ấn cảnh, ấn tượng chung ? Thân bài tượng chung ? Tập trung tả cảnh vật chi tiết Tập trung tả cây chi tiết theo một theo một thứ tự hợp lý : thứ tự hợp lý : + Tả bao quát. + Tả bao quát. + Tả chi tiết : + Tả chi tiết : - Từ ngoài vào[ vị trí quan sát, - Từ bên ngoài vào[ vị trí quan cảnh...] sát, chiều cao, diện tích che phủ - Đi vào bên trong [ vị trí quan ...] sát, cảnh vật chính...] - Đi đến gần hơn [ vị trí quan sát, - Cảnh chính hoặc cảnh quen gốc, thân, cành, lá...] thuộc mà em thường tiếp xúc[ vị - Cảnh chính hoặc hình ảnh đặc trí quan sát, những cảnh sắc của cây vào mùa hè: hoa, chính...] Tập trung tả cảnh vật dáng vẻ, màu sắc... quen thuộc chi tiết theo một thứ tự hợp lý. mà em thường tiếp xúc[ vị trí quan sát, những nét đặc trưng...] Kết bài Cảm nghĩ chung sau khi tiếp xúc, Cảm nghĩ chung sau khi tiếp xúc, tình cảm riêng hoặc nguyện vọng tình cảm riêng hoặc nguyện vọng của bản thân... của bản thân... c. Rèn luyện kĩ năng viết phần mở bài, kết bài : - Giáo viên ra một số cách mở để học sinh luyện theo : Cách mở bài hay thưòng là gián tiếp: Có thể giới thiệu cảnh bằng lời mời gọi du khách để giới thiệu cảnh và bộc lộ cảm xúc của người viết một cách khái quát . Có thể dẫn dắt từ lời thơ, bài hát... về cảnh sẽ tả để giới thiệu cảnh. Hoặc có thể bộc lộ cảm xúc hồi tưởng về cảnh để mà giới thiệu ... Dù là cách mở bài nào giáo viên cũng lưu ý cho học sinh đủ ý cần nêu trong mở bài. Đó là phải đảm bảo ba yêu cầu: Dẫn vào đề, nội dung đề, chuyển ý . Mở bài của học sinh Thầy giáo gợi ý cách mở bài Trường em mang tên Trường Trung Cách mở trực tiếp: Thường lệ, cứ đúng học cơ sở Kim Đồng. Hôm nay, em đến 6 giờ 30 phút sáng hàng ngày, em đạp trường sớm hơn mọi ngày để làm công xe đến trường. Từ xa, ngôi trường việc trực nhật lớp nên có dịp quan sát Trung học cơ sở Kim Đồng hiện lên vẻ đẹp của trường trước buổi học. rất đẹp, gần gũi, thân thuộc quá! Mái trường mến thương. Cách mở gián tiếp: Một nhà thơ có viết : Trường của em be bé Nằm lặng giữa rừng cây Trường Trung học cơ sở Kim Đồng mà em đang học không phải là mái trường be bé. Trường của em là một ngôi trường đẹp, rộng lớn, khang trang. Bước vào cổng trường, em thấy mình lớn lên từng ngày. - Kết bài không những đủ ý chốt của bài viết mà nên tạo độ lắng cho nốt trầm xao xuyến vang vọng trong tâm hồn người đọc, điều này phụ thuộc vào trình độ diễn đạt của học sinh, nên giáo viên hướng các em trau dồi ngay trong tư liệu văn học. Kết bài của học sinh Thầy giáo gợi ý cách kết bài - Em rất yêu mến ngôi trường em đang Năm tháng rồi cũng sẽ qua đi, em sẽ học. Nơi đây đã chứng kiến bao kỷ lớn lên, trưởng thành. Thời gian, niệm êm đềm trong sáng của chúng em. không gian rộng mở, em có thể đi đến - Ôi ! Mái trường sao mà đáng yêu thế nhiều chân trời nhưng mái trường này. Những cảnh vật nơi đây, những kỷ Trung học cơ sở Kim Đồng em vẫn niệm về tuổi học trò nơi đây đã in trong lưu giữ bao nhiêu kỉ niệm đẹp về thầy kí ức, trong tâm hồn của em. Đến cô, bạn bè, những bài học hay... trường sớm để được nhìn ngắm trường Thương nhớ ...mái trường xưa ...! trước buổi học, đối với em đó là cảm giác thật dễ chịu, thú vị. d . Rèn luyện kĩ năng dựng đoạn văn miêu tả cảnh . Dựng đoạn văn chính là cách sắp xếp các lời văn diễn đạt sao cho hợp lý, logic, chặt chẽ, mạch lạc. Học sinh thường rất lúng túng không biết tả cảnh cụ thể là tả cảnh gì? Tả như thế nào? theo trình tự từ đâu? ... Các em thường kể lể , liệt kê cảnh một cách lộn xộn, tràn lan, không tạo được ấn tượng cho người đọc về cảnh. Vậy chúng ta phải làm như thế nào để khắc phục tình trạng này. Trước hết tôi hướng cho học sinh hình dung mỗi một cảnh nhỏ sẽ viết thành một đoạn văn trọn vẹn. Trong đoạn văn đó sẽ đi từ khái quát đến cụ thể. Bao giờ câu đầu đoạn cũng là câu miêu tả khái quát cảnh đó. Sau câu tả khái quát là một loạt câu miêu tả cụ thể theo trình tự từ gần đến xa [ hoặc ngược lại] theo tầm mắt. Trong quá trình miêu tả, cần lưu ý cho học sinh trình tự miêu tả cho phù hợp với vị trí quan sát kết hợp lời văn so sánh, lời văn nhận xét, đánh giá và sự tưởng tượng phong phú, ý câu trước với câu sau lôgic với nhau tạo độ kết về mặt nghĩa. Những câu ở cuối đoạn thường là những câu có ý nghĩa sâu sắc, làm đậm nét cho bức tranh thiên nhiên nên thầy cô hướng cho học sinh biết dành những lời văn trội hơn vào cuối đoạn. Ví dụ về cách dựng đoạn: Cách dựng đoạn của học sinh Cách dựng đoạn theo gợi ý của thầy - Ngôi trường to và đẹp quá ! - Bước chân đến cổng trường, trước mắt em Chúng em có một khoảng sân rộng là tấm biển Trường Trung học cơ sở Kim để vui đùa, có cả ghế đá của những Đồng bằng chữ màu xanh trên nền trắng thầy cô và các anh chị đi trước tặng trang trọng. Vào trong, dãy phòng Hội lại nhà trường để ngồi nghỉ ngơi đồng, các cửa vẫn còn đóng im ỉm. Bên trong giờ giải lao. Xà cừ, bằng trên, một màn sương lờ mờ như trùm lên lăng, bàng hay phượng đã đứng đó cảnh vật. Xung quanh là những cây cảnh: mấy chục năm rồi, đã chia xẻ buồn dáng vẻ như e thẹn, lá vẫn còn đẫm sương vui cùng bao thế hệ học trò, và đêm. Mỗi cây có một dáng vẻ riêng, cây chứng kiến những đổi thay của nào cũng đẹp. Dưới bàn tay chăm sóc, sắp trường lớp. Những cây phượng đặt của các thầy cô, hình như mỗi cây có cành lá xum xuê, khẳng khiu như một nét đẹp rất riêng. Lôi cuốn nhất là cây thế có hàng trăm cánh tay vươn ra cảnh, gốc to, cuối các chi , từng túm lá xòe ôm lấy hoa và bác lá. ra trông rất ngộ nghĩnh. e. Rèn luyện kĩ năng diễn đạt, chuyển ý : Sau một vài đoạn văn như thế, thầy cô phân tích những hình ảnh ngôn từ nghệ thuật sáng giá sao cho tạo được hứng khởi ở học sinh, kích thích các em thích tìm, viết những lời văn hay. có lẽ rèn kĩ năng diễn đạt là một phương pháp đòi hỏi kỳ công nhất của thầy trò, nó cần phải mất một quá trình có nhiều bước. Tạo được sự hứng thú cho các em xong, thầy cô mới cho các em luyện tập diễn đạt bằng hình thức ra một loạt hình ảnh[in nghiêng], yêu cầu các em dùng lời văn kết hợp biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hoá, sử dụng những từ láy gợi hình gợi âm để tập diễn đạt. Ví dụ: - Đầu xuân, ánh nắng ban mai chưa đủ xua đi màn sương chờn vờn nhưng cành lá me tây đã xòe tay che chắn cái lạnh cho em. - Mỗi phòng học em đi qua, bàn ghế như còn say ngủ. - Sáng dậy, bảng đen được các cậu học trò lau đi cái khuôn mặt nhăn nhó sau một đêm ngái ngủ. - Gần mười ngày nghỉ tết, dàn máy vi tính buồn nhớ các cậu học trò. - V.v. Cách này cũng nờn cho học sinh luyện trong nhiều tiết học để trở thành thao tác thuần thục, nhuần nhuyễn, đồng thời cho học sinh kết hợp về tìm đọc tư liệu sao cho có những lời văn miêu tả sống động gợi cảm nhất. Lời văn chuyển cảnh không nhiều nhưng có tác dụng rất lớn trong việc liên kết, liên hoàn mạch văn, nó đánh giá trình độ khéo léo của cây bút miêu tả cảnh . Thầy cô giáo sẽ mách nhỏ cho các em học sinh những thủ thuật chuyển cảnh sau đây: - Các cảnh nhỏ được nối tiếp nhau một cách tự nhiên theo mô típ liên cảnh[ cảnh kề gần nhau theo tầm quan sát ]VD: Chỉ một lát con đường đã dẫn em tới trường. Ngôi trường... - Chuyển cảnh nhờ những hình ảnh trung gian. VD: Mặt trời ngoi lên khỏi núi, các bạn học sinh từ các nẻo đường đổ về ngày càng đông. - Hướng chuyển cảnh theo gam màu. VD: Sáng nay, nền trời như tấm thảm xanh treo trên cao. Dưới sân trường, là một màu xanh của cây lá. Hòa trong màu xanh là màu áo trắng học trò. .. - Chuyển cảnh bằng cách nối âm thanh với không gian, lấy động để tả tĩnh: Ví dụ: Trên sân trường, rộn rã tiếng bước chân, tiếng nói, tiếng cười. Đột nhiên, một hồi trống vang lên, sân trường bỗng chốc vắng lặng... 3/ Kĩ năng vận dụng dàn bài vào một đề bài bất kì : Từ dàn ý đại cương, thầy cô giáo có thể ra bất kì đề nào thuộc về văn tả cảnh. Từ dàn ý đại cương vận dụng vào một đề cụ thể cũng là một thao tác, một kĩ năng đòi hỏi các em phải chọn trình tự miêu tả sao cho hợp lý. Trình tự thời gian nếu đề ra có liên quan đến sự vận động thời gian; còn trình tự không gian [ xa gần, bao quát đến chi tiết...] có liên quan đến kích thước, tầm vóc. Có một số đề các em phải linh hoạt kết hợp cả trình tự thời gian lẫn không gian... Ví dụ đề sau đây, các em phải kết hợp cả thời gian, không gian : Dàn bài đại cương Dàn bài chi tiết cho một đề bất kì : Từ dàn bài, xây dựng dàn ý chi tiết, Đề : Tả lại đêm trăng đẹp ở quê em. trình tự. Mở bài: Giới thiệu cảnh được tả : Mở bài: Giới thiệu cảnh được tả : Đêm Cảnh gì, ở đâu? Lý do tiếp xúc với trăng, ở quê nhà? Lý do tiếp xúc với cảnh, ấn tượng chung ? đêm trăng, ấn tượng chung ? Thân bài: Tập trung tả cảnh vật chi tiết Thân bài: Tập trung tả cảnh vật chi theo một thứ tự hợp lý : tiết theo một thứ tự hợp lý : + Tả bao quát. + Tả bao quát :- Trước khi trăng lên ... + Tả chi tiết : + Tả chi tiết : -Trăng vừa mới lên [ - Từ ngoài vào[vị trí quan sát, cảnh...] Cảnh vật, hình dáng, ánh sáng, cây - Đi vào bên trong [vị trí quan sát, cảnh cối...] vật chính...] - Trăng lên cao [bầu trời, ánh sáng, sân - Cảnh chính hoặc cảnh quen thuộc mà nhà...] em thường tiếp xúc [vị trí quan sát, - Đêm khuya [Cảnh vật, cây cối, âm những cảnh chính...] Tập trung tả cảnh thanh...] vật chi tiết theo một thứ tự hợp lý. Kết bài: Cảm nghĩ chung sau khi tiếp Kết bài: Cảm nghĩ chung về đêm trăng, xúc, bài học cho bản thân. bài học cho bản thân. 4/ Sửa chữa một số lỗi thường gặp của học sinh trong bài làm : Một số lỗi của học sinh Thầy cô giáo hướng các em sửa chữa 1. Lỗi chính tả : màng sương, màng - màn sương [ ghép từ sương với một xương số từ khác : sương rơi, ...]; xương [ ghép từ xương với một số từ khác: