Phương pháp dạy học đạo đức ở tiểu học là gì
|
PHẦN I. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: 1.1- Cơ sở lý luận: Giáo dục đạo đức là một bộ phận quan trọng của quá trình sư phạm, đặc biệt là ở Tiểu học. Nó nhằm hình thành những cơ sở ban đầu về mặt đạo đức cho học sinh, giúp các em có ứng xử đúng đắn qua các mối quan hệ đạo đức hàng ngày. Nhân cách của học sinh Tiểu học thể hiện trước hết qua cách ứng xử. Điều này thể hiện qua thái độ cư xử đối với ông bà, cha mẹ, mọi người xung quanh, với thầy cô giáo và bè bạn trong lớp, qua thái độ học tập và rèn luyện hàng ngày. Đó là cơ sở quan trọng của việc hình thành những nguyên tắc, chuẩn mực hành vi đạo đức của học sinh Tiểu học. Thái độ đặc biệt coi trọng nhân cách đã được Hồ Chủ Tịch dạy: “Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài làm việc gì cũng khó”. “Đức” là nền tảng tạo đà cho “Tài” phát triển, “Tài” làm cho “Đức” phát triển toàn diện vững chắc, làm gia tăng các giá trị xã hội cho mỗi người. Thế hệ trẻ hôm nay là tương lai của đất nước ngày mai, nếu chỉ chú trọng vào giáo dục “trí dục” mà xem nhẹ giáo dục “đức dục” thì xã hội sẽ ra sao? Lúc sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh có nói: “Hiền dữ phải đâu là tính sẵn Phần nhiều do giáo dục mà nên”. Thực hiện lời dạy của Bác và để góp phần cùng với nhà trường nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh, ngoài việc giảng dạy các bộ môn văn hóa, học tập các kiến thức về khoa học, xã hội trên lớp, học sinh còn phải tu dưỡng và rèn luyện về đạo đức, kỹ năng sống, kỹ năng hòa nhập với cộng đồng, kỹ năng ứng xử, trong đó trau dồi, rèn luyện đạo đức là vấn đề hàng đầu, vì đạo đức là nền tảng của gia đình, nền tảng của xã hội và hình mẫu cho các em học sinh học tập và rèn luyện. Đẩy mạnh việc giáo dục đạo đức học sinh thông qua các hoạt động trong nhà trường, góp phần chuyển biến nhận thức của học sinh, qua đó giúp các em có ý thức trong từng việc làm, từng hành động, giúp các em sống có lý tưởng, có ước mơ, nhận thức được những cái hay, cái đẹp trong cuộc sống. Hơn thế nữa, đạo đức là một môn học có tiềm năng to lớn trong việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh, nhất là học sinh Tiểu học. Trẻ em như một tờ giấy trắng. Những gì được vẽ lên tờ giấy trắng đó sẽ tồn tại với trẻ đến suốt đời. Chúng ta vẽ thái độ, trẻ sẽ có thái độ. Chúng ta vẽ nhân cách, trẻ sẽ hình thành nhân cách. Tiểu học là khoảng thời gian tốt nhất để vẽ nên con người của trẻ, bởi đó là lứa tuổi trẻ mê khám phá và dễ tiếp thu nhất trong đời. Rèn luyện kĩ năng sống ở bậc Tiểu học không chỉ giúp trẻ hình thành nên những hành vi tích cực và khả năng thích nghi với mọi hoàn cảnh sống, tạo nên bản lĩnh của người thành công sau này mà còn giúp trẻ cảm thấy tự tin hơn để khám phá và tận hưởng cuộc sống một cách trọn vẹn. Chính vì thế vấn đề giáo dục đạo đức cho học sinh trong các nhà trường, đặc biệt trong trường tiểu học là hết sức cần thiết. 1.2. Cơ sở thực tiễn: Ở lứa tuổi tuổi học sinh lớp Năm nói riêng cũng như học sinh tiểu học nói nói chung, môn đạo đức mang nội dung ý nghĩa của chuẩn mực hành vi đạo đức trong các hoạt động và mối quan hệ xã hội. Do đó môn đạo đức ngoài nhiệm vụ trau dồi kiến thức bước đầu về hành vi đạo đức nó là bước đầu của việc hình thành nhân cách của học sinh nói chung cũng như học sinh tiểu học nói riêng. Vấn đề cần đặt ra với đội ngũ nhà giáo về việc giáo dục đạo đức cho các em học sinh lứa tuổi Tiểu học như thế nào cho hiệu quả là việc làm hết sức cần thiết. Mặt khác, trên cơ sở thực tế của định hướng giáo dục theo hướng hình thành, phát triển năng lực học sinh đòi hỏi cần có những phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn đạo đức sao cho phù hợp. Trẻ cần phải biết vận dụng những kiến thức, chuẩn mực đạo đức đã học, biến thành hành vi tích cực, kĩ năng sống, năng lực của bản thân để đáp ứng yêu cầu hình thành nhân cách của con người thời đại mới. Từ những thực tế trên làm cho mỗi giáo viên yêu nghề, mến trẻ nào cũng phải quan tâm và tìm cách giải quyết cho mình. Muốn đạt được hiệu quả trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy người giáo viên cần phải lựa chọn các phương pháp, kỹ năng và biện pháp như thế nào để các em học sinh của mình lĩnh hội được những chuẩn mực hành vi đạo đức tốt nhất. Qua thực tế giảng dạy và tình hình học sinh lớp mình phụ trách, tôi đã mạnh dạn lựa chọn đề tài: “Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học đạo đức theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 5 ở trường Tiểu học”. Hy vọng rằng sẽ nâng cao được chất lượng ở môn Đạo đức cho học sinh lớp 5 và tạo tiền đề phát triển năng lực học tập, hình thành nhân cách, kĩ năng sống tốt cho các em sau này. 2. Mục đích của đề tài: - Đề tài nghiên cứu là nhằm nâng cao hiệu quả về việc dạy học đạo đức theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh ở lớp 5 ở trường Tiểu học. - Giúp giáo viên có kế hoạch đầu tư, tìm ra phương pháp, hình thức tổ chức dạy học hiệu quả môn học này theo hướng phát triển năng lực cho học sinh. => Để đạt được mục đích này tôi giải quyết một số nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của việc dạy môn Đạo đức cho học sinh lớp 5 tại trường Tiểu học. - Qua quá trình tìm hiểu để có những biện pháp tích cực, khắc phục những tồn tại trong việc dạy và học Đạo đức ở lớp 5. - Đề xuất một số biện pháp tổ chức nhằm nâng cao hiệu quả của dạy học Đạo đức theo định hướng phát triển năng lực cho hoc sinh lớp 5. 3. Đối tượng - Phương pháp - Phạm vi đề tài: 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu về “Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học đạo đức theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 5 ở trường Tiểu học” thông qua nội dung: - Nghiên cứu, tìm hiểu những phương pháp có hiệu quả để giảng dạy môn Đạo đức. - Tìm hiểu những kĩ năng cơ bản cần trang bị để phục vụ việc dạy học đạo đức theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 5 ở trường Tiểu học. - Khảo sát và hướng dẫn cụ thể một số bài dạy đạo đức theo định hướng phát triển năng lực ở lớp 5 để đúc rút kinh nghiệm. 3.2. Đối tượng khảo sát, thực nghiệm: - Lớp thực nghiệm: Lớp 5a2 - Lớp đối chứng: Lớp 5a5 3 .3. Phương pháp nghiên cứu: * Trong quá trình thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Tìm hiểu và phân tích các tài liệu dạy học chương trình Tiểu học có liên quan đến môn Đạo đức. + Giáo trình phương pháp dạy học Đạo đức ở lớp 5. + Giáo trình phương pháp dạy học Đạo đức ở Tiểu học. + Sách giáo khoa, sách giáo viên, vở bài tập Đạo đức lớp 5. + Tài liệu Thiết kế bài học phát triển năng lực học sinh Tiểu học. - Phương pháp điều tra khảo sát thực tế dạy học ở khối 5. - Phương pháp điều tra thực tế qua dự giờ. - Phương pháp thực nghiệm dạy học. - Phương pháp khảo sát thống kê, so sánh, phân tích tổng hợp. 3 .4. Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu: - Để nắm bắt được kết quả trong quá trình nghiên cứu dạy môn Đạo đức lớp 5 qua quá trình phân tích hành vi và xử lí tình huống ở một bài đạo đức cụ thể. Tôi đã thực hiện nghiên cứu ở hai lớp (5A2 và 5A5) - Đề tài này tôi đã triển khai nghiên cứu trong 2 năm học (Bắt đầu từ đầu năm học 2017-2018 đến cuối năm học 2018-2019) khi được phân công làm công tác giảng dạy và chủ nhiệm lớp 5 tại trường. PHẦN II. NỘI DUNG 1. Nội dung nghiên cứu 1.1. Cơ sở lý luận khoa học: Trong quá trình giáo dục đạo đức cho học sinh, chúng ta phải hình thành cho các em những thói quen chuẩn mực đạo đức cụ thể là: Lòng kính yêu ông bà, cha mẹ, kính trọng thầy giáo, cô giáo, quý mến bạn bè, giúp đỡ bạn khi gặp khó khăn; thật thà dũng cảm trong học tập, lao động; lòng biết ơn những người có công với đất nước. Những thói quen này, những đức tính này thực hiện theo các chuẩn mực đạo đức nhân đạo của loài người là các yếu tố tạo thành nền tảng để hình thành và phát triển nhân cách đạo đức mới. Như vậy phẩm chất đạo đức của thế hệ trẻ được hình thành do trẻ rèn luyện những thói quen đạo đức, tình cảm đạo đức, kiến thức đạo đức. Vì vậy giáo dục đạo đức cho học sinh tiểu học là cung cấp cho trẻ những biểu tượng và khái niệm đạo đức, bồi dưỡng xúc cảm đạo đức và tình cảm đạo đức, rèn luyện kỹ năng và thói quen đạo đức. Vai trò của nhà trường Tiểu học trong việc giáo dục đạo đức là làm cho học sinh Tiểu học nhận thấy rằng cần làm cho hành vi ứng xử của mình phù hợp với lợi ích của xã hội, giúp cho các em lĩnh hội các lý tưởng đạo đức, các nguyên tắc đạo đức, các chuẩn mực đạo đức để đảm bảo sự phù hợp đó. Bồi dưỡng tình cảm đạo đức tích cực và bền vững các phẩm chất ý chí (thật thà, dũng cảm, kỷ luật, kiên trì…) để đảm bảo cho hành vi đạo đức luôn luôn nhất quán với yêu cầu đạo đức. Rèn luyện thói quen hành vi đạo đức, làm cho chúng trở thành bản tính tự nhiên của cá nhân và duy trì lâu bền các thói quen đó để ứng xử đúng đắn trong mọi hoàn cảnh. Việc bồi dưỡng tình cảm đạo đức và rèn luyện thói quen, hành vi đạo đức là nhằm hình thành bản lĩnh đạo đức vững vàng cho học sinh. Song cần chú ý rằng, nếu trình độ phát triển nhân cách về mặt đạo đức nhất là về mặt ý thức đạo đức không tương ứng với trình độ phát triển của tình cảm đạo đức, của thói quen hành vi đạo đức thì sẽ gặp nhiều khó khăn, không thuận lợi, lúng túng, thậm chí mắc sai lầm trong ứng xử đạo đức khi gặp các tình huống khó khăn thì niềm tin đạo đức và tình cảm đạo đức được hình thành không chắc chắn, phiến diện. Mặt khác, nếu việc truyền thụ kiến thức đạo đức được tiếp thu một cách hình thức thì sẽ gặp tai họa là lời nói và việc làm không thống nhất với nhau, lý trí và tình cảm không thống nhất với nhau, nảy sinh hiện tượng phân đôi nhân cách, hiện tượng đạo đức giả. Chính vì vậy, việc xác định vai trò của nhà trường trong giáo dục đạo đức cho học sinh là cực kỳ quan trọng và mỗi giáo viên cần có cách giảng dạy đạo đức cho học sinh như thế nào cho hiệu quả là vấn đề rất cần quan tâm trong các nhà trường hiện nay. 1. 2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu 1.2.1. Về phía học sinh - Chất lượng giáo dục đạo đức hiện ngay còn bị ảnh hưởng bởi sự cạnh tranh của cơ chế thị trường. Học sinh hiện nay rất nhạy cảm, rất dễ thích ứng với các hiện tượng tiêu cực ngoài xã hội. Các thiết bị điện tử thông minh được cha mẹ cho con em sử dụng không kiểm soát, mạng xã hội tràn lan, dẫn đến hiện tượng tiêu cực, các hành vi đạo đức thiếu văn minh của giới trẻ. - Một số cha mẹ học sinh thiếu gương mẫu, một số gia đình còn khoán trắng, bỏ mặc cho nhà trường và xã hội, thậm chí còn nuông chiều con cái quá mức, dẫn đến một số học sinh chưa có hành vi đạo đức, cách ứng xử đúng đắn. - Nhiều học sinh không biết áp dụng kiến thức đã học vào thực tế nên khả năng vận dụng chưa tốt, chưa chuyển hóa thành kĩ năng sống, thành năng lực của bản thân. - Nội dung chương trình của môn đạo đức còn bó hẹp trong khuôn khổ của một số chuẩn mực hành vi cố định mà chưa mở rộng thêm theo xu hướng của sự phát triển xã hội. Vì vậy, việc tiếp thu những chuẩn mực, hành vi đạo đức của trẻ em trong các nhà trường thông qua các bài giảng đạo đức chỉ dừng lại ở một giới hạn nhất định trong phạm vi của chương trình học . 1.2.2. Về phía giáo viên giảng dạy - Giáo viên phần lớn chưa đầu tư quỹ thời gian vào môn học đạo đức bởi tư tưởng cho rằng môn học này là môn phụ, không phải là kiến thức khó đối với học sinh nên chưa chú trọng việc giảng dạy đạo đức cho các em. - Việc rèn luyện nề nếp cho học sinh đã có nhưng mới chỉ dừng ở mức các hoạt động phong trào bề nổi mà chưa có chiều sâu. - Giáo viên còn nặng về phương pháp truyền thống, nặng thuyết trình và sử dụng phương pháp hỏi đáp là chính, ít có điều kiện tổ chức các trò chơi học tập tạo hứng thú cho học sinh, không chú ý đến tính tích cực, năng lực chủ động của học sinh dẫn đến tình trạng học sinh ỉ lại, không tự động não nên chưa đạt hiệu quả trong giảng dạy. - Thiếu sót cơ bản trong việc dạy môn Đạo đức hiện nay ở lớp 5 là giáo viên còn tách rời hệ thống tri thức, khái niệm về đạo đức và việc áp dụng chúng vào thực hành giao tiếp, ứng xử trong cuộc sống dẫn đến hiện tượng học sinh chỉ nắm bài hời hợt mà không hiểu rõ bài đạo đức đó là giúp cho em điều gì trong cuộc sống ... - Nội dung liên quan đến phát triển năng lực học sinh ở môn học này cũng đòi hỏi cao ở học sinh và cả ở giáo viên. Trong trường hợp đó đòi hỏi giáo viên không chỉ dừng lại ở trách nhiệm mà phải thực sự tâm huyết với nghề, thực sự hết lòng vì học sinh. - Đồ dùng thiết bị dạy học còn chưa đáp ứng đủ nhu cầu dạy - học môn Đạo đức theo phương pháp đổi mới và phát huy tốt năng lực của học sinh. - Việc sử dụng linh hoạt kiến thức thực tế của giáo viên vào xây dựng chuẩn mực đạo đức cho học sinh còn hạn chế nên ít nhiều ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy chung của bộ môn này. * Từ những lí do trên dẫn đến vấn đề đặt ra là việc sử dụng một cách linh hoạt các phương pháp dạy học môn đạo đức lớp 5 theo định hướng phát triển năng lực học sinh hiện nay là rất cần thiết. 2. Một số giải pháp đặt ra để nâng cao hiệu quả giảng dạy phân môn Đạo đức ở lớp 5: => Từ những yêu cầu về mục tiêu, nội dung chương trình, cấu trúc, quy trình chung của một tiết dạy đạo đức, tôi đã đưa ra một số giải pháp để nâng cao chất lượng giảng dạy môn đạo đức cho học sinh lớp 5 cụ thể như sau: 2. 1. Một số giải pháp chung: 2.1.1 Dạy đạo đức muốn có hiệu quả trước hết GV cần phải: - Nắm vững nội dung chương trình SGK, - Nắm vững mục tiêu, nội dung cần đạt của tiết dạy. - Nắm vững và vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học. - Tổ chức các hình thức dạy học phong phú nhằm phát huy tính tích cực của học sinh. Chú trọng các phương pháp dạy học phát huy năng lực học sinh. - Thực hiện đúng quy trình tiết dạy đạo đức tuy nhiên cần linh hoạt trong quá trình dạy để đạt hiệu quả. - Soạn bài, chuẩn bị chu đáo các phương tiện hỗ trợ cho tiết dạy. 2.1.2. Trong quá trình dạy cần tập trung vào rèn một số kĩ năng cơ bản sau: - Kĩ năng hợp tác, thảo luận nhóm. - Kĩ năng giải quyết vấn đề - Kĩ năng phân tích hành vi - Kĩ năng đọc và xử lí tình huống - Kĩ năng thực hành - Kĩ năng liên hệ mở rộng 2.2. Một số giải pháp mới: 2.2.1. Chú trọng xác định mục tiêu, nội dung phát triển năng lực trong bài dạy Để tiết dạy đạo đức theo hướng phát triển năng lực hiệu quả, tôi thấy cần phải xác định chính xác được mục tiêu bài dạy. Ngoài những mục tiêu cơ bản thì phải xác định được mục tiêu phát triển năng lực gì trong mỗi bài đạo đức cụ thể. Ngoài ra, việc xác định đúng mục tiêu sẽ giúp cho quá trình lựa chọn nội dung bài học hợp lí, vừa sức để tạo hứng thú học tập, phát triển trí thông minh và tạo đà cho sự tiến bộ, phát triển năng lực của học sinh. 2.2.2. Sử dụng một số phương pháp dạy học đổi mới, linh hoạt để hình thành kiến thức, kĩ năng cơ bản và phát huy được năng lực của học sinh. Tôi nghĩ việc sử dụng những phương pháp dạy học mới linh hoạt sẽ giúp học sinh chủ động tìm hiểu, tranh luận, khám phá và tiếp thu bài học, tránh việc để học sinh thụ động tiếp nhận kiến thức một cách máy móc theo cách giáo viên cung cấp và học sinh chỉ mặc nhiên công nhận điều đó. Dựa trên cơ sở của những phương pháp cơ bản để việc dạy học đạo đức theo hướng phát triển năng lực hiệu quả thì tôi thấy cần tập trung vào việc rèn các kĩ năng như thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề, điều tra, nhận xét, đánh giá thông qua việc sử dụng một số phương pháp sau: - Phương pháp giải quyết vấn đề - Phương pháp thảo luận nhóm - Phương pháp điều tra - Phương pháp tổ chức trò chơi học tập - Phương pháp lập kế hoạch, dự án 2.2.3 Cải tiến một số hình thức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, phát huy năng lực học sinh: Bên cạnh việc chú trọng rèn kĩ năng cho học sinh, tôi còn chú ý đến những cách thức cải tiến hình thức dạy học như học nhóm, cá thể hóa các hoạt động học tập của học sinh, học sinh được nhận xét, đánh giá bạn và rút kinh nghiệm cho bản thân mình. Với các hình thức đa dạng đã tạo sự chủ động, tích cực tiếp nhận kiến thức từ học sinh. Học sinh không bị nhàm chán mà trái lại rất hứng thú, say mê học tập. 3. Một số biện pháp thực hiện để nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Đạo đức ở lớp 5 theo hướng phát triển năng lựccho học sinh: 3.1. Tiến hành khảo sát: Ngay từ đầu năm học, tôi được phân công chủ nhiệm lớp 5A2. Sau khi nhận lớp, nhận học sinh, tôi đã tiến hành ngay việc khảo sát chất lượng nắm bắt nội dung kiến thức môn học đạo đức của lớp mình và đồng thời tôi cũng tiến hành khảo sát luôn cả lớp đối chứng là lớp 5A5.
Kết quả đ ạt đ ược như sau:
Căn cứ vào kết quả khảo sát tôi nhận thấy số học sinh của cả 2 lớp nắm được các biểu hiện hành vi ở mức chưa sâu sắc, Còn nhiều em nhầm lẫn trong khi bộc lộ quan điểm. Đặc biệt dạng bài tập phát triển năng lực đòi hỏi học sinh phải viết ra suy nghĩ, bộc lộ thái độ thì hầu như học sinh viết qua loa, chưa hiểu cụ thể thế nào là đúng, là sai. Qua khảo sát thực tế, qua việc giảng dạy hàng ngày tại lớp chủ nhiệm, qua dự giờ của một số bạn đồng nghiệp tôi đã tìm ra được một số nguyên nhân: Đó là việc học sinh nắm bắt kến thức bài học mơ hồ qua việc GV chỉ hỏi và học sinh chỉ trả lời dựa vào truyện kể, thông tin hoặc phần ghi nhớ trong sách giáo khoa. Hầu như học sinh chưa biết mở rộng, chưa biết diễn đạt ý hiểu của mình. Tồn tại này phần lớn là do GV chưa quan tâm chú trọng đến bài giảng mà còn coi nhẹ, giảng dạy qua loa. Từ việc tìm ra được những nguyên nhân trên, trong quá trình giảng dạy một mặt tôi cố gắng khắc phục những nguyên nhân đó. Mặt khác tôi tăng cường áp dụng việc cải tiến phương pháp giảng dạy bằng kinh nghiệm thực tế của mình. 3.2. Những biện pháp cụ thể: 3.2.1. Thực hiện việc đổi mới xác định mục tiêu, nội dung bài dạy theo hướng phát triển năng lực học sinh. Như trên đã trình bày, việc đổi mới cách xác định mục tiêu, nội dung bài học sẽ quyết định đến hiệu quả của bài dạy Ví dụ: Trong bài đạo đức: Bài 2: (Tiết 1) “Có trách nhiệm về việc làm của mình.” * Mục tiêu phát triển năng lực được đặt ra là: + Học sinh giải quyết được một vấn đề thực tiễn có liên quan đến việc thể hiện ý thức trách nhiệm của bản thân và khái quát hóa được hành vi cụ thể thế nào là có trách nhiệm. + Học sinh tổng hợp được những kinh nghiệm của bản thân về vấn đề thể hiện ý thức trách nhiệm và khái quát hóa thành bài học đạo đức và thấy được sự cần thiết phải thực hiện hành vi đó. + Học sinh đánh giá được một số hành vi biểu hiện ý thức có trách nhiệm qua việc bộc lộ quan điểm cá nhân. + Học sinh biết điều tra, đánh giá được một số hành vi đúng, không đúng về ý thức trách nhiệm qua việc làm của bạn bè, người xung quanh và đề xuất được những phương án giải quyết khi đặt mình vào tình huống đó. + Học sinh biết giải quyết một số tình huống và tực hiện tốt những hành vi đạo đức thể hiện ý thức có trách nhiệm về việc làm của mình. * Với mục tiêu trên: “Học sinh giải quyết được một vấn đề thực tiễn, biết tổng hợp, đánh giá, phân tích…, khái quát hóa …” thì việc xác định nội dung bài học phù hợp với mục tiêu trên không nhất thiết phải sử dụng truyện kể trong sách giáo khoa để hỏi học sinh tìm hiểu câu chuyện như các bước dạy thông thường của bài đạo đức tiết 1 mà có thể thay đổi nội dung câu chuyện trong sách giáo khoa bằng 1 đoạn phim hoặc một câu chuyện tình tình huống và đòi hỏi học sinh phải suy nghĩ, phân tích, tìm ra cách giải quyết vấn đề. Như vậy mới phù hợp với mục tiêu đã xác định và đáp ứng được mục tiêu dạy học phát triển năng lực học sinh: * Cụ thể trong bài dạy đạo đức: Bài 2: (Tiết 1): “Có trách nhiệm về việc làm của mình” + Ở phần hoạt động 1, tôi đã thay thế nội dung câu chuyện: “Chuyện của bạn Đức” trong sách giáo khoa bằng việc cho học sinh xem một đoạn clip (Được trích lược từ nguồn http://www.youtobe.com/) “Ai cũng có trách nhiệm riêng”. Đoạn clip kể về 2 nhân vật ngụ ngôn: Trâu mẹ, và Chó trắng đã thể hiện ý thức trách nhiệm của bản thân ở từng lời nói, hành động, việc làm cụ thể. Học sinh sau khi nhận nhiệm vụ theo dõi đoạn clip và quan sát, lắng nghe lời nói, hành động của nhân vật để từ đó phân tích, tìm hiểu đưa ra nhận xét, kết luận về hành vi của nhân vật để khái quát thành cách hiểu về hành vi đúng thế nào là có trách nhiệm về việc làm của mình. + Ở phần hoạt động 3, tôi đưa tình huống có vấn đề là một tình huống mở để học sinh thảo luận và đưa ra cách xử lí: “ Hiền và Hạnh được phân công vẽ đầu báo tường của lớp. Theo quy định sáng mai phải mang đến lớp nhưng hai bạn làm cả chiều mà vẫn chưa xong. Hiền bèn bàn với Hạnh: “Thôi nghỉ đã cậu ạ! Mai chúng mình cứ mang đến lớp, bảo với mọi người là chiều nay chúng ta bị ốm. Chẳng có ai biết đâu mà.” Hạnh băn khoăn chưa biết nên làm thế nào .......” Mục đích của hoạt động này là giúp học sinh củng cố khái niệm về chuẩn mực đạo đức vừa xác định trong hoạt động 1, đưa ra cách giải quyết tình huống theo nhiều cách khác nhau. Như vậy với sự thay đổi nội dung bài như trên tôi đã đảm bảo được mục tiêu rèn kĩ năng, năng lực giải quyết vấn đề cho HS. Tóm lại ở mỗi bài đạo đức cụ thể trong chương trình lớp 5, ngoài việc xác định những mục tiêu cụ thể gần gũi của bài dạy, tôi thấy cần chú ý đến việc xác định mục tiêu phát triển năng lực từ đó nghiên cứu nội dung bài dạy để có sự điều chỉnh cho phù hợp với mục tiêu đó để đáp ứng yêu cầu dạy học theo hướng phát triển năng lực. 3.2.2. Thực hiện việc đổi mới phương pháp trong từng tiết dạy phù hợp, linh hoạt theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Để dạy một tiết đạo đức có hiệu quả ngoài việc sử dụng một số phương pháp dạy học cơ bản tôi còn chú trọng các phương pháp dạy học mới theo hướng phát triển năng lực cho hoc sinh. 3.2.2.1. Phương pháp giải quyết vấn đề Phương pháp giải quyết vấn đề là phương pháp trong đó giáo viên đưa ra các tình huống có vấn đề, điều khiển hướng dẫn học sinh phát hiện, giải quyết vấn đề và nhờ đó đạt được mục tiêu hoạt động. * Các bước tiến hành: - Bước chuẩn bị: GV nêu vấn đề cần được tìm hiểu trước cả lớp hoặc trước nhóm. Căn cứ vào mục tiêu của bài học, nội dung bài học mà giáo viên xây dựng tình huống có vấn đề phù hợp, vừa sức với học sinh. - Bước tổ chức giải quyết vấn đề: GV tạo cơ hội cho học sinh phát hiện tình huống có vấn đề, phát biểu và nhận dạng về vấn đề nảy sinh. Điều quan trọng là giáo viên cần khơi gợi, kích thích hứng thú nhận thức, tính tò mò, thích khám phá của học sinh tiểu học. - Bước trình bày kết quả và tổng kết: GV tổ chức cho HS trình bày kết quả giải quyết vấn đề trước lớp. GV tổng kết ngắn gọn về những cách giải quyết vấn đề phù hợp và kết luận tương ứng – tri thức mới hay cách thức hành động mới được các em tìm ra. Khen ngợi, động viên học sinh về tinh thần, thái độ làm việc và cách giải quyết vấn đề sáng tạo của HS. Với phương pháp này hầu như tôi sử dụng trong tất cả các tiết dạy đạo đức. Ví dụ: Cụ thể trong bài đạo đức Tuần 2: Bài 2: Tiết 1: “Có trách nhiệm về việc làm của mình” vấn đề tôi lựa chọn đưa ra cho HS chính là nội dung tình huống yêu cầu HS xử lí ở HĐ 3 mà tôi đã trình bày ở mục 3.2.1 (Phần nội dung 3.2 – Mục 3) Trong bài đạo đức tuần 14: Bài 14 – Tiết 1: “Bảo vệ tài nguyên thiên nhiên” tôi đã đưa ra tình huống có vấn đề để học sinh tập trung suy nghĩ và giải đáp đó là: Tôi cho HS xem những hình ảnh, đoạn phim ghi lại hiện tượng cháy rừng, đất đai bị khô cằn nứt nẻ, hiện tượng khói, khí thải của các nhà máy, rác thải ngoài môi trường và yêu cầu HS bày tỏ suy nghĩ, cảm nhận của mình về các hình ảnh đã xem.) Hoặc đưa ra các câu hỏi nêu vấn đề như: “Các con thử suy nghĩ nếu một ngày trên trái đất của chúng ta không còn tài nguyên thiên nhiên thì điều gì sẽ xảy ra?” hoặc “Theo các con vì sao cần phải bảo vệ tài nguyên thiên nhiên?”. Với những hình ảnh đã xem hoặc nghe câu hỏi đưa ra tình huống có vấn đề này học sinh buộc phải động não, tư duy về vấn đề đó để tìm ra câu trả lời. Tôi sẽ gợi mở, khích lệ HS nêu ý kiến của mình, bạn này bổ sung cho bạn kia để có được những kết luận phù hợp về vấn đề đã nêu. Như vậy việc dạy học đạo đức có sử dụng phương pháp giải quyết vấn đề sẽ rất hiệu quả và phát huy tốt năng lực học sinh. Điều đó cũng giúp phát huy ở các em khả năng tự học, tự chủ. HS còn phát huy được các năng lực khác như giải quyết vấn đề và sáng tạo, giao tiếp và hợp tác, mạnh dạn, tự tin. 3.2.2. 2. Phương pháp thảo luận nhóm: Thảo luận nhóm là phương pháp tổ chức cho học sinh trao đổi với nhau theo nhóm nhỏ để đưa ra ý kiến chung của nhóm về việc giải quyết vấn đề liên quan đến nội dung bài học. Các bước tiến hành : - Bước chuẩn bị: GV cần chú ý xây dựng nội dung cần thảo luận dựa trên mục tiêu, nội dung bài học, đưa ra các dự kiến đáp án, khả năng thảo luận của HS. Chuẩn bị phương tiện như phiếu thảo luận, máy chiếu, máy hắt để giúp HS trình bày kết quả một cách tường minh. - Bước tiến hành thảo luận: GV tổ chức cho HS thảo luận, trong quá trình HS thảo luận GV cần bao quát để nắm bắt sự tham gia quá trình thảo luận của các thành viên trong nhóm, giúp đỡ nhóm khó khăn nếu cần - Bước trình bày kết quả, tổng kết: GV cho HS trình bày kết quả thảo luận trước lớp (Nên để những nhóm có kết quả sai, chưa chính xác trình bày trước. Các nhóm có kết quả đúng trình bày sau. Sau mỗi ý kiến GV khuyến khích HS bằng câu hỏi: VD: Nhóm nào có ý kiến khác/ … kết quả khác? / …suy nghĩ khác? / …cách làm khác? => Việc đó sẽ thúc đẩy HS đưa ra những ý kiến tranh luận hoặc bổ sung nhằm góp phần phát triển năng lực HS.) GV tổng kết việc thảo luận, chốt kết luận và khen ngợi HS. * Ví Dụ: Khi dạy bài 2: Tiết 1: “Có trách nhiệm về việc làm của mình”, tôi đã cho HS thảo luận nhóm Bài tập 1, SGK. Với cách giao nhiệm vụ và yêu cầu trong thảo luận nhóm: Các em hãy thảo luận và xác định những trường hợp nào là biểu hiện của người sống có trách nhiệm và giải thích vì sao? Tôi đã đặt ra mục tiêu yêu cầu học sinh phải cùng thảo luận đưa ra ý kiến cá nhân để kết luận được thế nào là có trách nhiệm về việc làm của mình, phân tích, tranh luận cùng nhau để thống nhất ý kiến trường hợp nào là đúng, trường hợp nào là sai. - Do tình hình thực tế học sinh trong lớp, tôi đã chủ động chia mỗi dãy bàn thành 3 nhóm từ 4 – 5 HS để các em tiện hoạt động. Để tạo hứng thú cho các em tôi thường xuyên sử dụng hình thức chia nhóm ngẫu nhiên bằng các cách linh hoạt như gọi số, hoặc ghép hình, hoặc biểu tượng. Ngoài ra tôi còn chủ động chia nhóm theo trình độ nhận thức (nhóm Khá, nhóm Giỏi, nhóm Trung bình, nhóm Yếu) để tạo điều kiện cho tất cả các em (mọi đối tượng ) đều có cơ hội được bày tỏ ý kiến của mình. Đồng thời tôi cũng có điều kiện hỗ trợ, khuyến khích các em thuộc nhóm yếu. Căn cứ vào trình độ của nhóm, tôi đã giao cho các nhóm trung bình, nhóm yếu mỗi nhóm 2 câu, nhóm khá, giỏi mỗi nhóm 3 câu để các em làm việc nhóm hiệu quả, vừa sức của các em. Trong quá trình HS thảo luận, tôi luôn bao quát từng nhóm, đặc biệt chú ý đến các câu hỏi gợi mở để HS được chia sẻ, bày tỏ ý kiến của cá nhân mình. - Ngoài ra trong sử dụng phương pháp thảo luận nhóm, tôi còn đặc biệt chú ý đến học sinh yếu, giao nhiệm vụ cho các em các câu dễ. Nếu quan sát thấy HS đó có khó khăn khi giải quyết vấn đề đưa ra, tôi luôn động viên các em tự tin, mạnh dạn, đưa ra các gợi ý để hỗ trợ cho các em trả lời. - Khi tổ chức cho HS trình bày kết quả thảo luận tôi luôn quan sát thực tế thảo luận của các nhóm, ưu tiên các nhóm Yếu được trình bày trước, các nhóm Khá, Giỏi nhận xét, bổ sung. Điều này sẽ khuyến khích sự tương tác giữa các nhóm, HS có thể tự đánh giá cho nhau, nhận xét giúp đỡ nhau một cách dễ dàng. HS khá giỏi có thể được phát huy hết năng lực khi diễn đạt, trình bày ý kiến để chứng minh cho các bạn về kết quả của nhóm mình, HS nhóm yếu sẽ được kích thích sự tập trung chú ý và hiểu ra vấn đề chưa đạt của nhóm mình và cuối cùng đưa ra được kết luận đúng .. Ví dụ: Trong bài dạy đạo đức (Bài 2: Tiết 1 – Có trách nhiệm về việc làm của mình) trong quá trình HS thảo luận nhóm ở bài tập 1, tôi thường xuyên bao quát từng nhóm, đưa ra những câu hỏi phát triển năng lực, hỏi ngay một số cá nhân trong nhóm (Vì sao con cho rằng đây là biểu hiện có trách nhiệm? Còn ý kiến của con thì sao? Con giải thích như thế nào? Vì sao con chưa đồng ý với bạn? Vì sao con đồng ý biểu hiện … này là có trách nhiệm? Con hãy thuyết phục bạn nhất trí với ý kiến của con đi….) Với tất cả những cách làm trên của sử dụng phương pháp thảo luận nhóm tôi đã đạt được mục tiêu quan trọng là các nhóm được trao đổi, hợp tác với nhau và xác định được các biểu hiện của người sống có trách nhiệm. - Ngoài các cách làm chung khi sử dụng PP Thảo luận nhóm, thực tế thực hiện tôi thấy khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm cần chú ý đảm bảo một số yêu cầu cơ bản và cần linh hoạt ở một số khâu như: + Trong thời gian hoạt động nhóm, nhóm nào hoàn thành nhiệm vụ trước thời gian quy định, tôi giao nhiệm vụ hoặc phát triển, nâng cao yêu cầu của nhiệm vụ. Tránh để xảy ra hiện tượng nhóm hoàn thành nhiệm vụ trước thời gian quy định ngồi nói chuyện hoặc làm việc riêng. + Thành viên trong nhóm không nên quá 6 em để các em dễ tổ chức hoạt động. Cần quản lí tốt hoạt động của nhóm, không để thành viên nào của nhóm ít hoặc không hoạt động. + Chỉ tổ chức hoạt động nhóm khi cần thiết, nhằm nâng cao chất lượng bài dạy và tạo điều kiện cho HS tiếp thu bài học tốt hơn. + Luân phiên vai trò trưởng nhóm và thư kí nhóm, tạo điều kiện cho các em được rèn luyện, tập dượt cách tổ chức, chỉ huy và kĩ năng trình bày một vấn đề thuộc phạm trù đạo đức. Điều này cũng giúp các em phát triển năng lực rất tốt như tự tin giải quyết vấn đề, mạnh dạn trong giao tiếp, trình bày ý kiến …. + Hoạt động thảo luận nhóm có thể được dự kiến từ khâu soạn giáo án, cũng có thể được tổ chức bất thường trong giờ học, khi có tình huống, vấn đề cần thảo luận, chia sẻ. * Như vậy tôi thấy việc học tập theo nhóm đối với HS lớp 5 đã trở thành một hình thức học tập quen thuộc, giúp các em đã hình thành và phát triển được một thói quen, một tâm thế học tập theo nhóm. Có thể nói rằng học tập theo nhóm đã trở thành một nhu cầu trong cách học của các em. Do vậy tổ chức HS học theo nhóm, thảo luận nhóm trong dạy học Đạo đức lớp 5 đòi hỏi người dạy phải có kĩ năng điều hành, sử dụng linh hoạt, uyển chuyển, với các cách tổ chức đa dạng, phong phú, đủ sức lôi cuốn, hấp dẫn HS. 3.2.2.3. Phương pháp điều tra : Phương pháp điều tra là phương pháp tổ chức cho học sinh tìm hiểu thực trạng những vấn đề thực tế xung quanh học sinh có liên quan đến nội dung bài học. PP này có khả năng giúp học sinh hình thành những năng lực khác nhau như giải quyết vấn đề sáng tạo (Nhất là những vấn đề trong thực tiễn cuộc sống đặt ra) giao tiếp và hợp tác, tìm hiểu tự nhiên, xã hội, phát triển ngôn ngữ, ….. *Các bước tiến hành: - Bước chuẩn bị: GV cần căn cứ vào mục tiêu, nội dung bài học, khả năng, khinh nghiệm của HS để xác định nội dung điều tra cho phù hợp. Thiết kế phiếu điều tra để HS thuận lợi trong việc nắm bắt nội dung cần điều tra và ghi lại kết quả điều tra. - Bước giao nhiệm vụ: Bước này thường được thực hiện vào thời gian cuối của tiết học. GV giao nhiệm vụ điều tra để phục vụ cho tiết học sau - Bước điều tra của HS: Tổ chức cho HS thực hiện điều tra theo yêu cầu - Bước đánh giá việc điều tra: GV thường thực hiện bước này vào thời điểm kiểm tra bài cũ, hoặc cần sử dụng kết quả điều tra để liên hệ thực tế trước lớp. *Ví dụ: Cụ thể khi sử dụng phương pháp điều tra vào bài dạy đạo đức (Bài 2 – Tiết 1: Có trách nhiệm về việc làm của mình) Khi sử dụng phương pháp này tôi đã xây dựng phiếu điều tra theo hình thức phiếu rèn luyện để kiểm tra ngay việc các em thực hiện chuẩn mực, hành vi đạo đức đã được học ở nhà như thế nào.
Hằng ngày, em hãy thực hiện nếp sống có trách nhiệm về việc làm của mình rồi ghi đúng những hành vi đó cùng kết quả vào phiếu này
Nhận xét của Xác nhận của cô giáo/ thầy giáo người có liên quan Trường Tiểu học ........... Hoặc khi dạy bài “Đạo đức địa phương” tôi yêu cầu học sinh điều tra về tình hình các công trình công cộng, di tích lịch sử của địa phương
1/ Tìm hiểu về thực trạng của một số công trình công cộng, di tích lích sử của địa phương nơi em đang sinh sống? ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 2/ Nguyên nhân gây nên thực trạng đó? ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 3/ Những biện pháp bảo vệ, giữ gìn những công trình đó (Nếu cần) ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Việc sử dụng phương pháp điều tra có thể tùy theo nội dung từng bài dạy đạo đức. HS có thể điều tra một vấn đề ở trong lớp, trong trường hay ngoài xã hội hoặc chính là việc thực hiện các chuẩn mực hành vi đạo đức của bản thân. Tôi nhận thấy việc kết hợp sử dụng phương pháp này trong dạy đạo đức rất có hiệu quả. Bản thân giáo viên đánh giá được kết quả của học sinh mà còn có thể phối hợp cùng phụ huynh tham gia vào quá trình đánh giá năng lực của học sinh trong môn học này. 3.2.2.4. Phương pháp tổ chức trò chơi : Phương pháp trò chơi là cách tổ chức cho học sinh thực hiện những thao tác, hành động, lời nói phù hợp với chuẩn mực hành vi đạo đức thông qua một trò chơi nào đó. Trong dạy học môn Đạo đức ở lớp 5, có thể vận dụng nhiều loại trò chơi khác nhau như: đố vui, ghép đôi, ghép hoa, ghép chữ, phóng viên … Các bước tiến hành: - Bước chuẩn bị: GV thiết kế trò chơi, phổ biến, giúp HS nắm vững trò chơi, nội dung và cách chơi - Bước tiến hành: GV tổ chức cho HS thực hiện trò chơi. - Bước tổng kết, đánh giá kết quả chơi: GV tổng kết trò chơi, khen ngợi HS, rút ra ý nghĩa giáo dục từ trò chơi. *Ví dụ: - Khi sử dụng phương pháp tổ chức trò chơi để dạy bài đạo đức: Bài 6 – Tiết 1:“Kính già yêu trẻ” , tôi đã tổ chức cho HS thảo luận nhóm và thực hiện trò chơi sắm vai để xử lí tình huống sau: “Trên đường đi học về Mai và Lan thấy một em nhỏ bị lạc đang khóc tìm mẹ. Các em hãy sắm vai để xử lí tình huống trên.” Tôi giao nhiệm vụ cho các nhóm cùng thảo luận, phân vai để diễn kịch sau đó lên thể hiện. HS sẽ dựa trên vốn sống thực tế cùng kiến thức bài học đã lĩnh hội được để đưa ra cách thể hiện hấp dẫn nhất. Hoặc: Khi dạy bài đạo đức: Bài 7 – Tiết 1: “Tôn trọng phụ nữ” , tôi tổ chức cho HS thảo luận nhóm và chơi trò chơi tiếp sức. + Yêu cầu: Các nhóm hãy tiếp sức nhau l ê n viết các việc làm thể hiện sự tôn trọng phụ nữ Với cách tổ chức trò chơi này, tôi thấy HS được phát huy năng lực thông qua việc phải tự suy nghĩ, đưa ra ý kiến cá nhân để viết được việc làm thể hiện tôn trọng phụ nữ, trong quá trình thảo luận nhóm trước khi chơi HS được chia sẻ, thống nhất ý kiến với nhau. Hơn nữa khi tổng kết, đánh giá trò chơi thì HS được tranh luận, được tham khảo ý kiến của nhóm bạn để mở rộng hiểu biết của mình về những biểu hiện, hành vi đạo đức thuộc mục tiêu cần đạt của bài học. - Khi dạy bài đạo đức: Bài 7 – Tiết 2: “Tôn trọng phụ nữ” , tôi tổ chức cho HS thảo luận nhóm và chơi trò chơi tiếp sức. + Yêu cầu: Các nhóm hãy tiếp sức nhau l ê n viết t ê n c á c phụ nữ Việt Nam th à nh đ ạt trong x ã hội m à em biết. + Sau đó tôi nâng dần mức độ lên với trò chơi: “Thi hùng biện”. Yêu cầu tôi đặt ra cho học sinh là: Bằng tài hùng biện của mình, em hãy giới thiệu, nêu cảm nghĩ về một người phụ nữ mà em thần tượng. Với cách tổ chức này trong tiết học đạo đức tiết 2, tôi thấy rất phù hợp với mục tiêu rèn kĩ năng thể hiện hành vi, bộc lộ thái độ ứng xử rõ ràng về sự tôn trọng phụ nữ, bày tỏ quan điểm về sự bình đẳng giới trong xã hội và phát huy rất tốt năng lực của học sinh thông qua trò chơi. - Dạy bài đạo đức: Bài 11 - Tiết 1:“ Em yêu Tổ quốc Việt Nam ” tôi tổ chức cho các nhóm chơi trò chơi “đố vui” + Yêu cầu: Tìm những hình ảnh về Việt Nam trong các tranh ảnh ở bài tập 2 trang 36. + Tôi nâng dần mức độ: Thi giới thiệu về một trong những hình ảnh mà em thấy ấn tượng Sau khi HS trình bày, tôi cho các em nhận xét phần thể hiện của từng nhóm rồi đưa ra đánh giá về cách xử lí phù hợp nhất và tuyên dương, khích lệ học sinh. Việc tổ chức này tạo cho HS sự hứng thú và đặc biệt phát huy tốt năng lực tự tin trình bày, diễn đạt của học sinh trước lớp….. Việc sử dụng phương pháp tổ chức trò chơi giúp cho tiết học có hiệu quả hơn bởi tạo được hứng thú cho học sinh và giúp các em tiếp nhận các chuẩn mực hành vi một cách nhẹ nhàng qua đó các em nhớ lâu hơn. Mặt khác việc tổ chức trò chơi cũng giúp các em phát huy được năng lực giao tiếp, hợp tác, tư duy phản biện, biết bảo vệ ý kiến của mình hoặc biết lắng nghe, chia sẻ và chấp nhận sự đa dạng suy nghĩ của người khác. 3.2.2.5. Phương pháp dự án Dự án là phương pháp dạy học trong đó học sinh thức hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. * Các bước tiến hành: - Bước chuẩn bị: GV xây dựng bản kế hoạch dự án với mục đích cụ thể theo nội dung chủ đề, bài học - Bước thực hiện dự án: GV tổ chức cho HS thực hiện xây dựng kế hoạch cho dự án, tiến hành thực hiện dự án. - Bước trình bày sản phẩm dự án: GV tổ chức cho HS trình bày sản phẩm dự án tùy theo tínhchất công việc các em đã làm và sản phẩm đạt được là gì - Bước tổng kết, đánh giá kết dự án: GV cùng HS kết hợp đánh giá quá trình thực hiện và kết quả dự án. Với phương pháp dự án, tôi đã sử dụng trong một số bài dạy đạo đức cho các nhóm học sinh tập lập dự án, tự tổ chức thực hiện, báo cáo kết quả cũng rất hiệu quả… Các dự án này có thể là kế hoạch chăm sóc một hàng cây, giữ gìn trật tự vệ sinh của lớp, đỡ đầu một lớp mẫu giáo hay lớp 1, giúp đỡ một bạn có hoàn cảnh khó khăn, quyên góp sách cho thư viện của trường,… * Ví dụ: - Khi dạy bài đạo đức: Bài 5 – Tiết 2: “Tình bạn”, tôi tổ chức cho HS lên kế hoạch lập dự án: Hãy xây dựng kế hoạch tổ chức giúp đỡ một bạn có hoàn cảnh khó khăn trong lớp mình. - Khi dạy bài đạo đức: Bài 6 – Tiết 2: “Kính già yêu trẻ”, tôi tổ chức cho HS lên kế hoạch lập dự án: Hãy xây dựng kế hoạch tổ chức giúp đỡ người già cô đơn trên địa bàn phường nơi mình đang ở. - Khi dạy bài đạo đức: Bài 8: Tiết 2:“Hợp tác với những người xung quanh” tôi tổ chức cho HS lên kế hoạch lập dự án: Hãy xây dựng kế hoạch tổ chức phong trào quyên góp sách truyện cho thư viện của trường. - Hoặc ở bài dạy đạo đức: Bài 9 – Tiết 2: “Em yêu quê hương” tôi gợi ý cho HS lên kế hoạch lập dự án với nội dung: Nơi em ở chưa thật sạch đẹp văn minh, em hãy lập dự án xây dựng tuyến phố xanh – sạch – đẹp để thể hiện tình yêu quê hương của mình. Tôi thấy việc sử dụng phương pháp dự án phát huy rất tốt năng lực HS. Nhiều bài dạy đạo đức trong chương trình có thể sử dụng được PP này tuy nhiên khi sử dụng phương pháp này đòi hỏi các khâu chuẩn bị, thời gian tiến hành có thể kéo dài nên giáo viên cần lựa chọn bài dạy thích hợp với phương pháp và chuẩn bị chu đáo về điều kiện cần và đủ như kinh phí, thời gian để khi thực hiện sẽ có hiệu quả hơn. 3.2.3. Thực hiện các hình thức tổ chức dạy học cho phù hợp theo nội dung bài dạy phát triển năng lực. Trong giảng dạy đạo đức để có hiệu quả, tôi luôn chú trọng đến những hình thức tổ chức dạy học để phát huy tốt năng lực của người học đó là: + Dạy học theo nhóm: Hình thức dạy học theo nhóm được thực hiện hầu hết ở các bài dạy và rất có hiệu quả trong việc phát huy năng lực hợp tác, tụ tin, mạnh dạn, của học sinh thông qua hình thức thảo luận theo nhóm, điều tra theo nhóm. Ví dụ: Khi dạy bài 10: “Em yêu hòa bình”, tôi tổ chức cho học sinh điều tra theo nhóm để tìm hiểu về các hoạt động bảo vệ hòa bình, chống chiến tranh gặp các cựu chiến binh ở địa phương; Khi dạy bài 2: “Có trách nhiệm về việc làm của mình”, thảo luận về ý thức có trách nhiệm. Khi dạy bài 9: “Em yêu quê hương”, thảo luận về cách bày tỏ tình cảm yêu quê hương bằng những việc làm cụ thể như thế nào? …vv + Dạy học cá nhân: Tôi thường xuyên giao nhiệm vụ về nhà sau mỗi tiết học để HS chuẩn bị cho tiết học sau, học sinh phải tự trả lời những câu hỏi, tự thực hiện những hành vi đạo đức đòi hỏi HS phải tự học, tự chuẩn bị bài ở nhà. Ngoài ra trên lớp tôi tổ chức cho từng em học sinh làm bài tập đạo đức theo phiếu học tập cá nhân, làm bài tập trong vở bài tập thường xuyên để phát huy năng lực tự học, tự giải quyết vấn đề của các em. + Dạy học tại hiện trường: Ví dụ tiến hành dạy bài 6: “Kính già, yêu trẻ” tôi gợi ý cho các em biết giúp đỡ các em lớp 1, lớp 2 như xếp hàng khi chào cờ, tập thể dục giữa giờ, … + Tham quan: Khi dạy bài 4: “Nhớ ơn tổ tiên” Ngoài việc giáo dục các em phần nội dung các chuẩn mực đạo đức cơ bản của bài học như thể hiện lòng nhớ ơn tổ tiên qua việc cùng bố mẹ thường xuyên về thăm quê, viếng mộ ông bà, tôi còn tổ chức cho các em đến thăm thăm khu di tích lịch sử địa phương, thăm bà mẹ Việt Nam anh hùng… Hoặc liên hệ, tổ chức cho HS đi tham quan Ủy ban nhân dân phường khi dạy bài 10: “Ủy ban nhân dân xã (phường) em ”. + Về loại hình, hình thức hoạt động cụ thể: Trò chơi, lao động, công tác xã hội. … Hình thức này tôi sử dụng linh hoạt trong từng bài cụ thể để phù hợp với tình hình địa phương, phù hợp với điều kiện lớp học, với học sinh. Các hình thức tổ chức trò chơi, công tác xã hội, tôi đã trình bày trong một số ví dụ cụ thể của phần phương pháp dạy học nêu ở trên: (Mục 3.2.2.4. và 3.2.2.5. ) Hình thức tổ chức cho HS được lao động để thể hiện hành vi, thái độ sau khi học xong bài học tôi cũng thường xuyên áp dụng: Ví dụ: Khi dạy bài 1: “Em là học sinh lớp 5” hoặc bài 8: “Hợp tác với những người xung quanh” tôi cho HS thể hiện hành vi đạo đức cụ thể bằng việc lao động vệ sinh lớp học hàng ngày, hàng tuần, chăm sóc công trình măng non của lớp… => Tóm lại việc lựa chọn đúng các hình thức tổ chức dạy học phù hợp với nội dung, mục tiêu của từng bài sẽ góp phần nâng cao hiệu quả của tiết dạy và góp phần phát triển tốt các năng lực của học sinh. 3.2.4. Chú ý đến khâu chuẩn bị đồ dùng dạy học cho phù hợp theo nội dung bài dạy phát triển năng lực. Việc lựa chọn đồ dùng dạy học cho phù hợp với nội dung bài dạy và đảm bảo được mục tiêu phát triển năng lực cho HS rất quan trọng. Có thể nói việc chuẩn bị này tốt hay không sẽ quyết định thành công của tiết dạy đạo đức phát triển năng lực học sinh. Với mỗi bài cụ thể, tôi sử dụng các PPDH cụ thể và đưa các cách tổ chức dạy học khác nhau vì thế lựa chọn đồ dùng của GV và dặn dò phần chuẩn bị đồ dùng của HS cũng khác nhau. Ví dụ: Khi dạy bài đạo đức có sử dụng PP trò chơi, sắm vai, giơ thẻ ý kiến, trưng bày triển lãm hoặc lên kế hoạch dự án…. + Về phía GV: Chuẩn bị những thẻ màu xanh, đỏ, thẻ chữ, thẻ câu, quả chuông, hộp quà … hoặc chuẩn bị trang phục sắm vai cho các con dưới dạng đơn giản như mũ hình con vật , bông hoa, cái cây, bác sĩ, giáo viên...… để tổ chức HS chơi trò chơi góp phần tạo hứng thú cho các con, thông qua trò chơi cũng góp phần phát huy năng lực tự ra quyết định, diễn đạt, trình bày, tự tin, mạnh dạn…. cho học sinh. + Về phía HS: Tôi yêu cầu các con chuẩn bị dụng cụ để sắm vai, xử lí tình huống mà mình tự nghĩ ra để có thể tham gia chơi hoặc giao nhiệm vụ tìm tòi tư liệu để tổ chức hoạt động trưng bày, triển lãm… Với cách giao nhiệm vụ chuẩn bị về phía HS cụ thể như vậy sẽ góp phần phát huy ở HS năng lực tự học, tự tìm kiếm thông tin, tự xử lí, giải quyết các vấn đề… Tóm lại: Bên cạnh việc tăng cường sử dụng phương pháp, hình thức tổ chức các hoạt động dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, rèn luyện thực hành đạo đức trong cuộc sống thực tế của học sinh ở trường, lớp, gia đình, cộng đồng, tôi thấy giáo viên cần kết hợp giữa cô và trò, phát huy khả năng và nhiệt tình của học sinh trong việc chủ động tự làm các đồ dùng học tập phục vụ cho việc dạy học môn đạo đức hơn là thụ động chờ cấp phát. Rèn luyện kĩ năng thực hành các chuẩn mực, hành vi đạo đức cũng chính là rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh thông qua các bài học đạo đức. Điều đó sẽ góp phần nâng cao hiệu quả môn học, góp phần phát triển năng lực học sinh. * Sau đây tôi xin trình bày một giáo án cụ thể để các bạn đồng nghiệp cùng tham khảo. (Giáo án trong phần phụ lục đi kèm) 4. Hiệu quả khi áp dụng Qua quá trình nghiên cứu, tìm hiểu và tôi rút ra một số kinh nghiệm cho đề tài “Một số kinh nghiệm để giúp giáo viên dạy tốt phân môn đạo đức lớp 5 theo định hướng phát triển năng lực học sinh”. Tôi thấy kinh nghiệm này có hiệu quả rõ rệt. Sau đây là kết quả tổng hợp mà tôi đã khảo sát được qua đợt khảo sát cuối học kì 2 với lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Bài đạo đức: Bài 9: “Em yêu quê hương”
Bài 1: Hãy đánh dấu ( + ) vào những hành động, việc làm thể hiện tình yêu quê hương phù hợp với thái độ của em.
Bài 2: Em sẽ làm gì để thể hiện tình yêu quê hương Câu trả lời của em là: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Nhìn vào bảng kết quả tôi nhận thấy: Lớp 5A2 của tôi tỉ lệ học sinh hoàn thành tốt tăng cao hơn so với tỉ lệ hoàn thành tốt của lớp 5A5 và không có học sinh ở mức chưa hoàn thành. Không những chỉ là trên kết quả khảo sát mà qua các tiết dạy thực nghiệm trên lớp, tôi thấy lớp học sôi nổi hơn, hoạt động của thầy và trò đồng bộ, nhẹ nhàng. Học sinh đã phát huy được tính tích cực chủ động và những năng lực của bản thân, chủ động trong lĩnh hội tri thức cũng như luyện tập, thực hành. Các em đã rất vui mừng với kết quả đạt được sau bài kiểm tra, khảo sát. Kết quả trên đã chứng minh được chuyên đề của tôi đã có hiệu quả và đi đúng theo sự chỉ đạo của nhà trường và của ngành đề ra. PHẦN III. KẾT LUẬN 1. Kết luận – Bài học kinh nghiệm * Kết luận chung: Dạy môn Đạo đức là quá trình truyền thụ giá trị, chuẩn mực đạo đức của xã hội thành niềm tin, tình cảm, hành vi đạo đức của mỗi học sinh. Điều đó chỉ có kết quả tốt khi học sinh hứng thú, tích cực, chủ động tham gia vào quá trình dạy học. Do đó, giáo viên cần tận dụng mọi phương pháp, hình thức dạy học để học sinh được bày tỏ ý kiến, biểu hiện thái độ, hành vi của bản thân đối với các tình huống, chuẩn mực đạo đức được học tập. Nội dung đạo đức (các tình huống, chuẩn mực, câu chuyện, ví dụ…) cần phải gần gũi với cuộc sống thực của học sinh, phù hợp với tâm lí lứa tuổi của các em. Việc phối hợp nhiều hình thức, phương pháp phong phú, đa dạng trong dạy Đạo đức là vô cùng quan trọng. Mỗi phương pháp đều có lợi thế và hạn chế nhất định. Do vậy, giáo viên cần biết lựa chọn những hình thức, phương pháp phù hợp với nội dung mỗi bài dạy và điều kiện thực tế cho phép. Dạy đạo đức không giới hạn trong giờ Đạo đức, dạy đạo đức là bộ phận hữu cơ của giáo dục đạo đức, do vậy cần phải kết hợp giáo dục đạo đức thông qua dạy học các môn học khác, các sinh hoạt tập thể khác nhau, cũng như phối hợp giáo dục giữa nhà trường, gia đình, cộng đồng. Đây cũng là giải pháp hiệu quả nhất nhằm giúp học sinh được rèn luyện và thực hành những hành vi đạo đức một cách lâu bền và hiệu quả. Trên đây là một số biện pháp để nâng cao chất lượng đổi mới dạy môn Đạo Đức ở lớp 5 theo định hướng phát triển nằng lực mà tôi đã tiến hành thực nghiệm và đạt kết quả như mong muốn. Từ đó tôi rút ra được những bài học sau: Tuỳ thuộc vào tiết 1 hay tiết 2 của một bài đạo đức mà ta sử dụng phương pháp cho phù hợp. Tiết học có đạt đựơc kết quả cao hay không là nhờ khả năng kết hợp hài hoà nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học với nhau, lấy phương pháp này bổ sung cho phương pháp kia. Có thể nói: “Không có phương pháp dạy học nào là vạn năng, mỗi phương pháp đều có những ưu điểm riêng biệt, song nó sẽ không có hiệu quả khi người dạy không biết sử dụng đúng lúc, đúng mục đích trong một tiết dạy.” * Bài học rút ra: - Việc soạn giáo án môn Đạo Đức lớp 5 cần phải theo đúng yêu cầu của chuyên môn đảm bảo đủ ba yêu cầu quy định. - Tạo cơ hội cho học sinh bày tỏ chính kiến - Xây dựng phong trào thi đua dạy tốt học tốt môn đạo đức dưới nhiều hình thức khác nhau. Nhà trường cần tổ chức các hoạt động ngoại khoá theo các chủ đề khác nhau để nâng cao hiệu quả dạy môn đạo đức. - Sử dụng các biện pháp tác động cá biệt tới học sinh: Như phát triển gương người tốt việc tốt, khắc phục những biểu hiện yếu kém. - Mỗi thầy cô là một tấm gương sáng về chuẩn mực đạo đức để học sinh học tập và noi theo. 2. Ý kiến đề xuất - Để thuận tiện cho việc giảng dạy của giáo viên, tôi có một số ý kiến sau: Đối với cấp trên: - Tổ chức nhiều chuyên đề “Đổi mới phương pháp dạy học” hơn nữa cho giáo viên cùng học tập. - Tạo điều kiện giúp giáo viên tiếp cận với nhiều thiết bị, phương tiện dạy học hiện đại để nâng cao hơn nữa hiệu quả các tiết dạy. Đối với giáo viên: - Thường xuyên tìm tòi và học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp, nghiên cứu các tài liệu dạy học để nâng cao tay nghề. - Thường xuyên kiểm tra đánh giá việc đọc của học sinh và ghi nhận kết quả của các em hay một tiến bộ rất nhỏ. Đối với phụ huynh: - Mua đủ sách giáo khoa cho các em, động viên khuyến khích các em đọc thêm truyện, báo … - Không quá nuông chiều con cái bằng việc cho con sử dụng các thiết bị điện tử thông minh, cho tiền tiêu thoải mái…. - Thường xuyên quan tâm tới việc học ở nhà của các con. - Kết hợp chặt chẽ với nhà trường để tạo điều kiện cho các em học tập tốt hơn. |
