Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác-Lênin lượt xem Edit
Câu 29. Sản xuất vật chất và vai trò của nó đối với sự tồn tại, phát triển của xã hội?
Đáp. Câu trả lời gồm ba ý lớn
1] Sản xuất vật chất là hoạt động khi con người sử dụng công cụ lao động tác
động [trực tiếp hay gián tiếp] vào đối tượng lao động nhằm cải biến các dạng
vật chất của tự nhiên, tạo ra của cải cần thiết mà các dạng vật chất trong tự
nhiên không có để thoả mãn nhu cầu tồn tại và phát triển. Sản xuất vật chất có
tính khách quan, tính xã hội, tính lịch sử và tính sáng tạo. Bất kỳ một quá
trình sản xuất nào cũng được tạo nên từ ba yếu tố cơ bản là sức lao động của
người lao động, tư liệu lao động và đối tượng lao động.
2] Phương thức sản xuất biểu thị cách thức con người thực hiện quá trình sản
xuất vật chất ở những giai đoạn lịch sử nhất định của xã hội loài người; cách
thức mà con người tiến hành sản xuất là sự thống nhất giữa lực lượng sản xuất ở
một trình độ nhất định và quan hệ sản xuất tương ứng. Mỗi phương thức sản xuất
đều có yếu tố kỹ thuật và kinh tế của mình; trong đó yếu tố kỹ thuật là thuật
ngữ dùng để chỉ quá trình sản xuất được tiến hành bằng cách thức kỹ thuật, công
nghệ nào để tác động biến đổi các đối tượng của quá trình đó; còn yếu tố kinh
tế của phương thức sản xuất là thuật ngữ dùng để chỉ quá trình sản xuất được
tiến hành với những cách thức tổ chức kinh tế nào. Hai yếu tố trên của phương
thức sản xuất vận động theo hướng tách biệt và phụ thuộc lẫn nhau tạo ra vai
trò của phương thức sản xuất là quy định tính chất, kết cấu, sự vận động và
phát triển của xã hội.
3] Vai trò của sản xuất vật chất đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội
Sản xuất vật chất luôn giữ vai trò quy định sự tồn tại, phát triển của con
người và xã hội loài người; là hoạt động nền tảng làm phát sinh, phát triển
những mối quan hệ xã hội; là cơ sở của sự hình thành, biến đổi và phát triển
của xã hội loài người a] Mọi thành viên trong xã hội đều tiêu dùng [ăn, uống, ở, mặc v.v]. Những thứ
có sẵn trong tự nhiên không thể thoả mãn mọi nhu cầu của con người, nên nó phải
sản xuất ra của cải vật chất. Sản xuất vật chất là yêu cầu khách quan cơ bản;
là một hành động lịch sử mà hiện nay cũng như hàng ngàn năm trước đây con người
vẫn phải tiến hành. Cùng với việc cải biến giới tự nhiên, con người cũng cải
biến chính bản thân mình và cải biến cả các mối quan hệ giữa con người với nhau
và chính việc cải biến đó làm cho việc chinh phục giới tự nhiên đạt hiệu quả
cao hơn. b] Xã hội loài người tồn tại và phát triển được trước hết là nhờ sản xuất vật
chất. Lịch sử xã hội loài người, do vậy và trước hết là lịch sử phát triển của
sản xuất vật chất. c] Sản xuất vật chất là cơ sở để hình thành nên các mối quan hệxãhội khác. Xã
hội loài người là một tổ chức vật chất và giữa các yếu tố cấu thành nó cũng có
những kiểu quan hệ nhất định. Các quan hệ xã hội về nhà nước, chính trị, pháp
quyền, đạo đức, nghệ thuật, khoa học v.v [cái thứ hai] đều được hình thành và
phát triển trên cơ sở sản xuất vật chất [cái thứ nhất] nhất định. Trong quá
trình đó, con người đồng thời cũng sản xuất ra và tái sản xuất ra những quan hệ
xã hội của mình. d] Sản xuất vật chất là cơ sở của sự tiến bộ xã hội.Sản xuất vật chất không
ngừng được các thế hệ người phát triển từ thấp đến cao. Mỗi khi phương thức sản
xuất thay đổi, quan hệ giữa người với người trong sản xuất cũng thay đổi; và do
vậy, mọi mặt của đời sống xã hội đều có sự thay đổi theo sự tiến bộ của phương
thức sản xuất.
Tại sao sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội
Trong cuộc sống, hầu hết chúng ta đều ít nhiều tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào hoạt độngsản xuất vật chấtcủa xã hội. Có thể nói, hoạt độngsản xuất vật chấtchính là cơ sở quan trọng nhất của sự tồn tại vàphát triểncủaxã hộiloài người.
1. Định nghĩa
– Theo nghĩa chung nhất thì:
“Sản xuất vật chấtlà quá trình con người sử dụng công cụ lao động tác động trực tiếp hoặc gián tiếp vào tự nhiên, cải biến các dạng vật chất của giới tự nhiên để tạo ra của cải xã hội, nhằm thỏa mãn nhu cầu tồn tại và pháttriển – nhu cầu phong phú và vô tận của con người”. VD: Máy may có thể may trang phục.
– Sản xuất là hoạt động đặc trưng riêng có của con người và của xã hội loài người. Đó là quá trình hoạt động có mục đích và không ngừng sáng tạo của con người.
- Sản xuất vật chất giữ vai trò là nhân tố quyết định sự sinh tồn, phát triển của con người và xã hội là hoạt động nền tảng làm phát sinh, phát triển những mối quan hệ xã hội của con người, nó chính là cơ sở của sự hình thành, biến đổi và phát triển của xã hội loài người.
VD: Muốn thực hiện các hoạt động kinh tế, chính trị, pháp luật,... đều phải ăn, ở, mặc và tư liệu tiêu dùng. Muốn có được những điều đó, con người phải sản xuất vật chất như nông - lâm - ngư - công nghiệp, xây dựng,...
Ở thế giới loài vật không có hoạt động sản xuất. Có thể nói, điểm khác biệt căn bản giữa xã hội loài người với thế giới động vật là ở chỗ: Con người lao động sản xuất, còn loài vật thì không.
2. Hoạt động sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển của xã hội
– Hoạt động sản xuất xã hội bao gồm:
+ Sản xuất vật chất: Ví dụ như sản xuất xe máy, tủ lạnh, lúa gạo, thịt, cá, xà phòng…
+ Sản xuất tinh thần: Ví dụ như sáng tác bài hát, tiểu thuyết, phim…
+ Sản xuất ra bản thân con người: Đó là hoạt động duy trì nòi giống của con người.
Trong các loại hoạt động sản xuất nêu trên,sản xuất vật chấtgiữ vai trò là cơ sở của sự tồn tại và pháttriển của xã hội, và xét đến cùng quyết định toàn bộ sự vận động của đời sống xã hội.
– Khi sản xuất vật chất tức là con người đã lao động.
Chính lao động đã đem lại những thay đổi to lớn và mang tính quyết định cho con người như:
+ Cơ thể con người không ngừng hoàn thiện và pháttriển, có dáng đi thẳng, không còn gù lưng như loài vượn. Có sự phân hóa chức năng giữa chân, tay và bộ óc. Các giác quan của con người cũng pháttriển.
+ Trong quá trình lao động sản xuất, con người xuất hiện nhu cầu“nói chuyện”với nhau. Nếu không giao tiếp được với nhau, con người không thể lao động sản xuất.
Do đó, tiếng nói, chữ viết [tức là ngôn ngữ] xuất hiện, trở thành phương tiện để giao tiếp, trao đổi, truyền bátrithức, kinh nghiệm từ thế hệ này sang thế hệ khác.
+ Nhờ lao động sản xuất, buôn bán, tiêu thụ hàng hóa, giữa con người xuất hiện những mối quan hệ xã hội trong mọi lĩnh vực như chính trị, tôn giáo, đoàn thể, nghệ thuật…
– Sản xuất là yêu cầu khách quan của sự sinh tồn xã hội.
Trong bất kỳ xã hội nào, con người đều có những nhu cầu tiêu dùng từ cấp độ tối thiểu đến cấp độ thưởng thức như ăn, mặc, nghe nhạc, xem phim, đi lại, đi du lịch…
Muốn thỏa mãn những nhu cầu trên thì con người phản sản xuất. Bởi vì sản xuất là điều kiện của tiêu dùng. Sản xuất càng pháttriển thì hàng hóa càng nhiều, tiêu dùng càng phong phú và ngược lại. Bất cứ xã hội nào cũng không thể tồn tại, pháttriển nếu không tiến hànhsản xuất vật chất.
– Sản xuất vật chất còn là cơ sở cho sự tiến bộ xã hội.
Suốt chiều dài lịch sử của xã hội loài người, nền sản xuất của cải xã hội không ngừng pháttriển từ thấp đến cao.
Từ chỗ chỉ dùng công cụ lao động bằng đá [thời kỳ đồ đá ở xã hội nguyên thủy], con người dần dần chế tạo được công cụ bằng đồng [vào thời kỳ đồ đồng ở xã hội cổ đại], sắt [vào thời kỳ đồ sắt từ thời cổ đại đếntrungđại].
Sau đó, nhờ cuộc cách mạng công nghiệp để phục vụ sản xuất, con người đã biết dùng máy móc động cơ hơi nước, các hệ thống cơ khí hóa, hiện đại hóa [vào thời cận đại và hiện đại].
Ngày nay, công cụ sản xuất của con người đã rất hiện đại, vượt quá sự tưởng tượng của loài người cách đây không lâu.
Mỗi khi nền sản xuất pháttriển đến một giai đoạn mới thìcách thức sản xuấtcủa con người thay đổi, năng suất lao động tăng cao, quan hệ giữa con người với con người trong quá trình sản xuất thay đổi…, kéo theo sự thay đổi trong mọi mặt của đời sống xã hội.
Như vậy, chính là nhờ sự sản xuất ra của cải vật chất để duy trì sự tồn tại và pháttriển của mình, con người đồng thời sáng tạo ra toàn bộ đời sống vật chất và tinh thần của xã hội với tất cả sự phong phú và phức tạp của nó.
Trong quá trình sản xuất vật chất, con người không ngừng làm biến đổi tự nhiên, biến đổi xã hội, đồng thời làm biến đổi bản thân mình. Sản xuất vật chất không ngừng phát triển. Sự phát triển của sản xuất vật chất quyết định sự biến đổi, phát triển các mặt của đời sống xã hội, quyết định phát triển xã hội từ thấp đến cao. Như vậy, sự vận động, phát triển của toàn bộ đời sống xã hội,suy đến cùng có nguyên nhân từ tình trạng phát triển của nên sản xuất của xã hội. Do đó, để giải thích và giải quyết đủng đắn các vấn đề của đời sống xã hội thì cần phải tìm nguyên nhân cuối cùng của nó từ tình trạng phát triển của nền sản xuất vật chất của xã hội đó, mà căn bản là từ trình độ phát triển phương thức sản xuất của nó. Nền sản xuất tư bản chủ nghĩa ở trình độ cao hơn nền sản xuất phong kiến chính là vì nền sản xuất tư bản chủ nghĩa là nền sản suất dựa vào trình độ phát triển của phương thức sản xuất,công nghiệp và hình thức tổ chức kinh tế thị trường ngày càng hiện đại, cũng nhớ đó mà nó có thế tạo ra năng suất lao động cao hơn rất nhiều phương thức sản xuất phong kiến với trình độ lao động căn bản là thủ công, với hình thức tổ chức kinh tế tự cấp tự túc, khép kín. Chính vì vậy, có thể nói: các thời đại kinh tế khác nhau căn bản không phải ở chỗ nó sản xuất ra cái gì mà là ở chỗ nó được tiến hành bằng cách nào, với công cụ gì.
Bởi thế, đối với các hiện tượng của đời sống xã hội, ta chỉ có thể đạt tới một sự giải thích có căn cứ nếu sự giải thích ấy được bắt nguồn từ nềnsản xuất vật chấtcủa xã hội.