Ngũ uẩn
Không gian tên
- Nội dung
- Thảo luận
Tác vụ trang
- Xem
- Lịch sử
- Thêm nữa
Template:Chú thích trong bài Template:Buddhism Ngũ uẩn [zh. wǔyùn 五蘊, sa. pañca-skandha, pi. pañca-khandha, bo. phung po lnga ཕུང་པོ་ལྔ་], cũng gọi là Ngũ ấm [五陰], là năm [pañca] nhóm [skandha] tượng trưng cho năm yếu tố tạo thành con người, toàn bộ thân tâm. Ngoài ngũ uẩn đó ra không có gì gọi là cái "ta".
Ngũ uẩn là:
- Sắc uẩn [zh. 色; sa., pi. rūpa], chỉ sự nhận biết mình có thân và sáu giác quan [hay còn gọi là lục căn, bao gồm mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý], do Tứ đại chủng [sa., pi. mahābhūta] tạo thành, đó là bốn yếu tố đất, nước, gió, lửa. Sắc tạo nên các giác quan và đối tượng của chúng. Cái biết của sắc uẩn gọi là sắc thức, là sáu dạng ý thức liên hệ tới sáu giác quan: Ý thức của mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý. Sắc thức phụ thuộc vào sáu căn tiếp xúc với sáu trần để hình thành nên sáu thức.
- Thọ uẩn [zh. 受, sa., pi. vedanā], tức là toàn bộ các cảm giác, cảm nhận sự thay đổi chung quanh, không phân biệt chúng là dễ chịu, khó chịu hay trung tính.
- Tưởng uẩn [zh. 想, sa. saṃjñā, pi. saññā] là nhận biết sự khác biệt, như là màu này khác màu kia, mùi này khác mùi kia...[1]
- Hành uẩn [zh. 行, sa. saṃskāra, pi. saṅkhāra], Hành là ý định, toan tính, suy tư, cân nhắc trước 1 quyết định . Hành bao gồm tất cả các chủ tâm trước khi một hành động được hình thành. Hành là đối tượng đã tạo nên nghiệp thiện ác.
- Thức uẩn [zh. 識, sa. vijñāna, pi. viññāṇa] là sự nhận thức nhờ mặc định, mặc định cái này chua, mặc định cái kia đắng, mặc định cái nọ màu đỏ, mặc định cái kia nóng, cái này lợi, cái kia không lợi... Đây cũng là bước chuyển tiếp của tưởng uẩn và hành uẩn, từ sự cảm nhận sự khác biệt rồi suy tư cân nhắc xem mức độ khác biệt như thế nào, cho đến định nghĩa sự khác biệt bằng những danh từ hay tên gọi cho từng sự vật, sự việc, hiện tượng...[2]
Ngũ uẩn cũng được gọi là năm ràng buộc vì chỉ có Phật hay A-la-hán mới không bị dính mắc nơi chúng. Đặc tính chung của chúng là Vô thường, Vô ngã và Khổ. Bát-nhã-ba-la-mật-đa tâm kinh nhấn mạnh đến tính Không của ngũ uẩn.
Tính chất khổ và vô thường của năm uẩn là một trong những quan điểm quan trọng nhất của Phật giáo. Khổ xuất phát từ lòng ham muốn, không hiểu sự vô thường của ngũ uẩn, không chắc thật của các uẩn đó; và con người được tạo thành từ năm uẩn đó không gì khác hơn là một sự giả hợp, không có một cái "ta" thật sự đứng đằng sau con người đó [Vô ngã]. Tri kiến về tính vô ngã của ngũ uẩn là một tri kiến rất quan trọng, nó có thể đưa đến giải thoát. Đại sư người Đức Nyānatiloka trình bày như sau về tầm quan trọng đó:
"Đời sống của mỗi chúng ta thực chất chỉ là một chuỗi hiện tượng thân tâm, một chuỗi hiện tượng đã hoạt động vô lượng kiếp trước khi ta sinh ra và sẽ còn tiếp tục vô tận sau khi ta chết đi. Ngũ uẩn này, dù riêng lẻ từng uẩn hay hợp chung lại, chúng không hề tạo thành một cái gì gọi là cái ta. Ngoài chúng ra, không còn cái gì được gọi là một thể của cái ta độc lập với chúng, để ta tạm gọi nó là cái ta. Lòng tin có một cái ta, có một nhân cách độc lập chỉ là một ảo tưởng."Joseph Goldstein cũng viết:
"Cái mà chúng ta gọi là cái ta chỉ là ngũ uẩn đang hiện hành vô chủ.".Xem thêm.
|
|
Tham khảo...
- Fo Guang Ta-tz'u-tien 佛光大辭典. Fo Guang Ta-tz'u-tien pien-hsiu wei-yuan-hui 佛光大辭典編修委員會. Taipei: Fo-kuang ch'u-pan-she, 1988. [Phật Quang Đại Từ điển. Phật Quang Đại Từ điển biên tu uỷ viên hội. Đài Bắc: Phật Quang xuất bản xã, 1988.]
- Das Lexikon der Östlichen Weisheitslehren, Bern 1986.
Tham khảo
- Kinh Tương Ưng, Tập III Thiên Uẩn, VII Đáng được ăn, Pg 714. NXB Tôn giáo, Viện nghiên cứu Phật Học. 2017
- Kinh Tương Ưng, Tập III Thiên Uẩn, VII Đáng được ăn, Pg 714. NXB Tôn giáo, Viện nghiên cứu Phật Học. 2017
Liên kết ngoài
- Phật học cơ bản, Phần I - Bài 2: Năm Uẩn [2002]
- Đại Tạng Kinh Việt Nam, T3 - Chương 1: Tương Ưng Uẩn [1993]
Template:Viết tắt Phật học
Thể loại:Triết lý Phật giáo Thể loại:Tam tạng pháp số Thể loại:Thuật ngữ và khái niệm Phật giáo
Lấy từ //wiki.edu.vn/wiki/index.php?title=Ngũ_uẩn&oldid=303349