KHOA KINH TẾ VẬN TẢI – ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI TP.HCMPHẦN 1:KHÁI NIỆM VỀ VẬN CHUYỂN HÀNG HÓA BẰNG ĐƯỜNG BIỂNI. Khái quát chung về vận tải đường biển:Do đặc điểm 2/3 diện tích bề mặt trái đất là biển và phương ti ện v ận t ảibiển lại rất thích hợp cho việc vận chuy ển hàng hóa có kh ối l ượng l ớn và c ự lyvận chuyển dài, nên vận tải biển là một trong các phương thức vận t ải ra đ ờisớm nhất và đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế thương m ạicủa xã hội loài người. Theo thống kê, vận tải bi ển đảm trách tới 80% kh ốilượng hàng hóa trong buôn bán quốc tế.Do vậy, hầu hết các nước trên thế giới đều quan tâm đến vi ệc phát tri ểnđội tàu và cảng biển trong chiến lược phát tri ển ngoại th ương c ủa mình, th ậmchí ngay cả những nước không có cảng biển cũng có đội tàu và h ọ m ượn c ảngcủa các nước khác để chuyên chở hàng hóa như Lào mượn cảng Đà Nẵng củaViệt Nam.II. Ưu, nhược điểm của phương thức vận tải biển:a. Ưu điểm:▪Các tuyến đường biển đều là đường giao thông tự nhiên tr ừcác hải cảng và kênh đào nhân tạo. Do vậy, đòi h ỏi không nhi ều v ề v ốn cũngnhư sức lao động để xây dựng và bảo dưỡng các tuyến đường này.▪Năng lực chuyên chở bằng đường biển được coi là khônghạn chế, ví dụ đã có những tàu cực lớn như Sea Wize với tr ọng tải 560.000 tấn,dài 458 mét.▪Trên cùng một tuyến đường có thể cùng lúc hoạt động haichiều cho nhiều chuyến tàu.1KHOA KINH TẾ VẬN TẢI – ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI TP.HCM▪Giá thành vận tải biển rất thấp so với các phương ti ệnvận tải khác. Giá thành vận tải 1tấn/km của vận tải bi ển chỉ bằng 49.2% giáthành vận tải đường sắt, 18% so với đường ô-tô, 70% đường sông và 2.5%so với vận tải hàng2không. Nguyên nhân chủ yếu là do trọng tải chuyên chở lớn, quãng đường vậnchuyển trung bình dài, chi phí thấp.b. Nhược điểm:Bên cạnh những ưu điểm nói trên, phương thức vận tải biển cũngcó những nhược điểm như:▪Vận tải biển phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên như khí hậu,thủy văn, thời tiết…▪Tai nạn rủi ro trong phương thức vận tải biển thường gâytồn thất lớn, thậm chí có thể là tổn thất toàn bộ con tàu, hàng hóa và th ủy th ủđoàn. Thống kê trên thế giới cho thấy cứ 90 phút có một tai nạn đường bi ển,nguyên nhân chủ yếu: 50% do va đụng; 25% do cháy nổ, do s ơ suất của conngười, do tính chất nguy hiểm của hàng hóa; và 25% do các nguyên nhân khác.▪Tốc độ của tàu biển thấp, chỉ khoảng 12-20 hải lý/giờ nênkhông phù hợp với các loại hàng cần vận chuyển nhanh như hàng tươi s ốnghay những loại hàng đòi hỏi phải được điều tiết gấp.Để thực hiện việc vận chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu bằng đường biển,nhà kinh doanh xuất nhập khẩu phải thực hiện những hợp đồng thuê tàuTheo Incoterms 2000:+ Người xuất khẩu thuê tàu biển nếu bán hàng theo giá hàng thuộc nhóm Cvà nhóm D [trừ điều kiện DAF]+ Người nhập khẩu thuê tàu biển khi mua hàng theo giá hàng thu ộc nhómE và nhóm FTùy theo nhu cầu chuyên chở hàng hóa mà người thuê tàu lựa chọnphương thức thuê tàu cho phù hợp .III. Các phương thức thuê tàu:-Thuê tàu chợ: chủ hàng thuê một phần con tàu hoặc một khoangtau để đưa hàng đến nơi quy định-Thuê tàu chuyến: chủ hàng thuê toàn bộ con tàu đủ đ ể ch ở kh ốiluợng hàng đến nơi quy định-Thuê tàu định hạn là chủ tàu cho người thuê tàu thuê đ ể chuyênchở hàng hóa hoặc cho thuê lại trong một th ời gian nhất định.Trách nhiệm của chủ tàu là bàn giao tàu có đủ khả năng đi bi ểntrong suốt thời gian thuê và sau thời gian đó thì trao trả l ại tàu theo h ợp đồng.Trách nhiệm của người thuê tàu là chịu trách nhi ệm kinh doanhtàu trong thời gian thuê và giao trả tàu có tình trạng kĩ thu ật t ốt t ại c ảng quiđịnh vào thời gian qui định.Phương thức thứ ba thường dành cho những người kinh doanh dịch vụchở hàng, còn phương thức thuê tàu chợ và thuê tàu chuy ến dành cho nh ữngnhà kinh doanh xuất nhập khẩu.PHẦN 2:HÌNH THỨC THUÊ TÀU CHỢ VÀ TÀU CHUYẾNI. Phương thức thuê tàu chợI.1. Khái niệm và đặc điểm tàu chợ:a] Khái niệm:Tàu chợ là tàu chạy thường xuyên trên một tuyến đường nhất định, ghéqua những cảng quy định và theo một lịch trình định trước.Tàu chợ hoạt động trên tuyến đường nhất định nên người ta còn gọi làtàu định tuyến. Lịch chạy tàu thường được các hãng tàu công bố trên ph ươngtiện thông tin đại chúng để phục vụ khách hàng.b] Đặc điểm:Căn cứ vào hoạt động của tàu chợ, chúng ta có th ể rút ra nh ững đ ặc đi ểmcơ bản của tàu chợ như sau:_ Tàu chợ thường chở hàng bách hóa có khối lượng nh ỏ, thường là mặthàng khô hoặc hàng có bao bì, container._ Cấu tạo của tàu chợ phức tạp hơn các loại tàu khác: tàu có đ ặc đi ểmnhiều boong, nhiều hầm hàng, nhiều miệng hầm [ mỗi tàu có từ 4 -5 mi ệnghầm] trọng tải trung bình từ 10 000 - 20 000 tấn, t ốc đ ộ trung bình t ừ 17 – 20miles và cần cẩu loại2.5 – 7 tấn_ Điều kiện chuyên chở do các hãng tàu quy định và in s ẵn trên vận đ ơnđường biển để phát hành cho người gửi hàng._Theo phương thức thuê tàu chợ B/L không những điều chỉnh mối quanhệ giữa người chuyên chở với người gửi hàng mà còn điều chỉnh mối quan hệgiữa người chuyên chở với người nhận hàng.I.2. Khái niệm thuê tàu chợ:Thuê tàu chợ hay người ta còn gọi là lưu cước tàu chợ [liner booking].Thuê tàu chợ là chủ hàng [shipper] trực tiếp hay thông qua ng ười môi gi ới[broker] yêu cầu chủ tàu [ship owner] giành cho mình thuê m ột ph ần chi ếc tàuđể chuyên chở hàng hóa từ cảng này đến cảng khác.I.3. Ưu nhược điểm của phương thức thuê tàu chợ:a] Ưu điểm:+ Số lượng hàng hóa không hạn chế+ Việc bốc dỡ thường do chủ tàu đảm nhận cho nên đơn giản được thủtục+ Việc tính toán điều kiện giao nhận trong mua bán dễ dàng, vì tàu chạytheo một lịch trình đã định trước.+ Thuận tiện cho chủ hàng trong việc tính toán hiệu qủa kinh doanh: vìcăn cứ vào biểu cước có thể tính toán được tiền cước trước.+ Chủ hàng rất chủ động trong việc lưu cước.+ Thủ tục thuê tàu đơn giản, nhanh chóng [ có th ể đặt trước ch ỗ thuêtàu quađiện thoại hoặc mạng vi tính]b] Nhược điểm:+ Cước thuê tàu trên một đơn vị hàng hóa chuyên chở thường cao hơncước thuê tàu chuyến: do đã tính cả chi phí xếp d ỡ và do tàu ch ợ th ường khôngtận dụng hết trọng tải [tương đương 75%] nên phải tính luôn cả ph ần tàuchạy không hàng.+ Về mặt pháp lý người thuê tàu chợ thường ở thế yếu vì không đượctự do thỏa thuận các điều kiện chuyên chở mà phải chấp nhận các đi ều ki ện insẵn trong vận đơn.+ Phương thức này không linh hoạt trong việc tổ chức chuyên ch ở n ếunhư cảng xếp hoặc dỡ nằm ngoài hành trình qui định của tàu.I.4. Trình tự thuê tàuchợ: I.4.1.Trực tiếp:Bước 1: Tập trung hàng cho đủ số lượng qui định:Bước 2: Nghiên cứu lịch trình tàu chạy. Lịch này thường được đăng trêncác báo kinh tế và báo “Sài gòn giải phóng”. Từ đó ch ọn hãng tàu có uy tín vàcước phí hạ. Hiện nay, giữa các hãng tàu có sự cạnh tranh lớn nên người thuêtàu thừơng được hưởng 1 khoản hoa hồng nhất định.Bước 3: Chủ tàu lập bảng kê khai hàng [Cargo list] và ủy thác cho côngty đại lý vận tải giúp giữ chỗ trên tàu [booking ship’s space]. Ch ủ tàu kí đ ơn xinlưu khoang [booking note] với hãng đại lý sau khi hãng tàu đ ồng ý nh ận chuyênchở, đồng thời đóng cước phí vận chuyển.Bước 4: Tập kết hàng để giao cho tàu:Nếu hàng là container thì làm thủ tục mượn container để chất xếphàng,sau đó giao container cho bãi hoặc trạm container.Bước 5: Lấy Bill of Lading.Bước 6: Thông báo cho người mua về kết quả giao hàng cho tàu.I.4.2 Thông qua người môi giới:▪Bước 1: chủ hàng thông qua người môi giới, nhờ người môi giớitìm tàu, hỏi tàu để vận chuyển hàng hóa cho mình▪Bước 2: người môi giới hỏi tàu bằng việc gửi giấy lưu cước tàuchợ [booking note]. Giấy luu cước thường được in sẵn thành mẫu, trên đó cócác thông tin cần thiết để điền vào khi sử dụng, việc lưu cước tàu ch ợ có thểcho một lô hàng lẻ và cũng có thể cho một lô hàng l ớn th ường xuyên đ ược g ửi.Chủ hàng có thể lưu cước cho cả quý, cả năm bằng một h ợp đ ồng l ưu c ước v ớihãng tàu.▪Bước 3: người môi giới với chủ tàu thỏa thuận một số điềukhoản chủ yếu trong xếp dỡ và vận chuyển▪vớichủ tàuBước 4: người môi giới thông báo cho chủ hàng kết quả lưu cước▪cảnggiao cho tàuBước 5: chủ hàng căn cứ vào lịch tàu để vận chuyển hàng hóa ra▪Bước 6: sau khi hàng hóa đã được xếp lên tàu, chủ tàu hay đạidiện của chủ tàu sẽ cấp cho chủ hàng một bộ vận đơn theo yêu cầu của chủhàng.Qua các bước tiến hành thuê tàu chợ chúng ta thấy trong phương th ứcthuê tàu chợ không ký hợp đồng thuê tàu. Khi ch ủ hàng có nhu c ầu gửi hàngbằng tàu chợ chỉ cần thể hiện trên giấy lưu cước với hãng tàu và khi hãng tàuđồng ý nhận hàng để chở thì khi nhận hàng, hãng tãu sẽ phát hành vận đ ơn chongười gửi hàng. Vận đơn khi đã phát hành nghĩa là chủ tàu có trách nhi ệm th ựchiện việc vận chuyển lô hàng.II. Phương thức thuê tàu chuyến:II.1. Khái niệm và đặc điểm tàu chuyến:a] Khái niệm:Tàu chuyến là tàu không chạy thường xuyên trên một tuyến đường nhấtđịnh, không ghé qua những cảng nhất định và không theo một lịch trình địnhtrước.b] Đặc điểm:Căn cứ vào hoạt động của tàu chuyến, chúng ta có thể rút ra những đặcđiểm của tàu chuyến như sau:-Đối tượng chuyên chở của tàu chuyến:Tàu chuyến thường chuyên chở những loại hàng có khối lượng lớn, tínhchất của hàng hóa chuyên chở tương đối thuần nhất và thường chở đầy tàu-Tàu vận chuyển:Tàu vận chuyển theo phương thức chuyến thường có cấu tạo mộtboong, nhiều hầm, miệng hầm rộng, có trọng tải lớn để thuận tiện cho việcbốc hàng-Điều kiện chuyên chở:Khác với tàu chợ, đối với tàu chuyến, điều ki ện chuyên ch ở, cước phí, chiphí dỡ hàng hóa lên xuống … được quy định cụ thể trong h ợp đ ồng thuê tàu dongười thuê và người cho thuê thỏa thuận.-Cước phí:Cước tàu chuyến khác với cước tàu chợ, cước tàu chuyến do người thuêvà người cho thuê thỏa thuận đưa vào hợp đồng, nó có thể bao gồm c ả chi phíxếp dỡ hoặc không tùy quy định.Cước tàu chuyến thường biến động hơn cước tàu chợ.-Thị trường tàu chuyến:Thị trường tàu chuyến thường được người ta chia ra làm các thị trườngkhu vực căn cứ vào phạm vi hoạt động của tàu.- Sử dụng vận đơn theo hợp đồng thuê tàu chuyến.II.2. Khái niệm thuê tàu chuyến:Thuê tàu chuyến [Voyage] là chủ tàu [Ship-owner] cho ng ười thuê tàu[Charterer] thuê toàn bộ chiếc tàu để chuyên chở hàng hóa từ cảng này đ ếncảng khác. Trong phuơng thức thuê tàu chuyến, mối quan h ệ gi ữa ng ười thuêtàu [chủ hàng] với người cho thuê tàu [chủ tàu] được điều ch ỉnh b ằng m ột vănbản gọi là hợp đồng thuê tàu chuyến [Voyage charter party] vi ết t ắt g ọi là C/P.Hợp đồng thuê tàu do hai bên thỏa thuận ký kếtThông thường có 2 hình thức thuê tàu chuyến:+ Thuê chuyến một:là hình thức thuê tàu chuyến, trong đó hợp đồngthuê tàu sẽ hết hiệu lực khi hoàn thành việc dỡ hàng tại cảng đến.+ Thuyên chuyển liên tục: là việc thuê tàu chuyến, trong đó hợp đồngthực hiện thuê tàu nhiều chuyến cho một lượt đi hoặc cho cả 2 chi ều đi về.II.3. Ưu nhược điểm của phương thức thuê tàu chuyến:a] Ưu điểm:+ Tính linh hoạt cao: có thể yêu cầu xếp dỡ ở bất kỳ cảng nào và có thểthayđổi cảng xếp dỡ dễ dàng.+ Giá cước thuê tàu rẻ hơn so với tàu chợ [thường rẻ hơn 30%].+ Người thuê tàu được tự do thỏa thuận mọi điều khoản trong hợp đồngchứ không bắt buộc phải chấp nhận như trong phương thức thuê tàu chợ.+ Tốc độ chuyên chở hàng hóa nhanh vì tàu thuê thường chạy thẳng từcảng xếp đến cảng dỡ, ít ghé các cảng dọc đường.b] Nhược điểm:+ Kỹ thuật thuê tàu, ký hợp đồng rất phức tạp vì đòi hỏi th ời gian đàmphán.+ Giá cước biến động thường xuyên và rất mạnh đòi hỏi người thuê phảinắm vững thị trường nếu không sẽ phải thuê với giá đắt hoặc không thuê được.+ Trong thực tế, người ta thường thuê tàu chuyến để chở hàng rời, cókhối lượng lớn như than, quặng, ngũ cốc….hoặc hàng có đủ số lượng chotrọng tải.II.4. Trình tự thuê tàu:Thuê tàu chuyến có thể chia ra thành 6 bước như sau:▪Bước 1: người thuê tàu thông qua người môi giới [Broker] yêu cầuthuê tàu để vận chuyển hàng hóa cho mìnhỞ bước này người thuê tàu phải cung cấp cho người môi giới tất cả cácthông tin về hàng hóa như: tên hàng, bao bì đóng gói, s ố l ượng hàng, hành trìnhcủa hàng,… để người môi giới có cơ sở tìm tàu▪Bước 2: người môi giới chào hỏi tàuTrên cơ sở những thông tin về hàng hóa do người thuê tàu cung cấp, ngườimôi giới sẽ tìm tàu, chào tàu thuê cho phù hợp với nhu cầu chuyên ch ở hàng hóa▪Bước 3: người môi giới đàm phán với chủ tàuSau khi chào hỏi tàu, chủ tàu và người môi gi ới sẽ đàm phán v ới nhau t ấtcả các điều khoản của hợp đồng thuê tàu như đi ều ki ện chuyên ch ở, c ước phí,chi xếp dỡ,…▪tàuBước 4: người môi giới thông báo kết quả đàm phán với người thuêSau khi có kết quả đàm phán, người môi giới sẽ thông báo k ết quả đàmphán cho người thuê tàu để người thuê tàu biết và chuẩn bị cho vi ệc ký k ết h ợpđồng thuê tàu.▪Bước 5: người thuê tàu với chủ tàu ký kết hợp đồngTrước khi ký kết hợp đồng người thuê tàu phải rà soát lại toàn bộ cácđiều khoản của hợp đồng. Hai bên sẽ gạch bỏ hoặc bổ sung những điều đã th ỏathuận cho phù hợp vì thuê tàu chuyến, hợp đồng mẫu chỉ nêu những nét chung▪Bước 6: thực hiện hợp đồngSau khi hợp đồng đã được ký kết, hợp đồng thuê tàu sẽ được thực hiện10PHẦN 3SO SÁNH HÌNH THỨC VẬN CHUYỂN BẰNG TÀU CHỢ VÀ TÀU CHUYỂN- CƠ SỞ LỰA CHỌN CÁC PHƯƠNG THỨC THUÊ TÀUI. So sánh hình thức vận chuyển bằng tàu chợ và tàu chuyến:Dựa vx`ào khái niệm và đặc điểm của tàu chợ và tàu chuyến, ta thấy cónhững khác biệt trong 2 cách thức vận chuyển như sau:.Tiêu thức so sánh TÀU CHỢ1.Hành trìnhTÀU CHUYẾN-Tàu chạy thường xuyên -Tàu không chạy thườngchuyên chởxuyên-Theo 1 lịch trình đã-Không theo 1 lịch trìnhđược định sẵn, ghénhất định mà theo yêu cầuqua các cảng nhấtcủa người thuê tàu.định2. Cước phí- Quy định sẵn, ổn định- Biến động theo quy luậttrong 1 thời gian.cung cầu.- Dựa trên biểu suất,- Do người thuê và ngườicước phí hay biểucho thuê thỏa thuận. Docước, chịu sự khốngđó, phức tạp và tốn nhiềuchế của Hội vận tảithời gian đàm phán.tàu chợ. Do đó, thựchiện đơn giản,tốn ít thời gian.- Trong cước phí tàuchợ bao gồm cả chi phí- Cước phí bốc dỡ được quybốcXếpđịnh riêng trong hợp- Tuy nhiên, hãng tàuđồng chuyên chở do 2chợ cũng thực hiệnbên người thuê và chủchính sách giảm cướctàu thỏa thuận[Rebate ] nhằm thuhút khách hàng, nângcao năng lực cạnhtranh3. Mối quan hệgiữa người cho- Dựa trên B/L hàng hải - Dựa trên hợp đồng thuêtàudo hãng tàu in sẵn.chuyến do hai bên thỏathuê tàu và ngườithuận.thuê4. Loại hàng hóa - Hàng bách hóa có đóng - Hàng được chở rờichuyên chởgói, đóng kiện- Khối lượng nhỏ, lẻVd: 300tấn càphê; 300tấn hạt- Khối lượng lớn, khốilượng chuyên chở bằngtrọng tải tàu.điều..Vd: Gạo , xi măng…5. Tiền- Không có tiền- Có tiền thưởng phạt vềthưởng phạtthửơng hoặc phạt vềmức xếp dỡ nhanh hayxếp/dỡxếp dỡ nhanh haychậm để giải phóng tàuchậm6. Cấu tạo tàu- Cấu tạo tàu phức tạp- Tàu thường có cấu tạomột boong, miệng hầm đểthuận tiện cho việc bốchàngII. Cơ sở lựa chọn phương thức thuê tàu:Cơ sở quyết định sự lựa chọn phương án chuyên chở tối ưu là “thỏamãn nhu cầu chuyên chở hàng hóa xuất nhập khẩu một cách tối đa và chấtlượng tốt nhất, nhưng với tổng chi phí giao hàng thấp nhất”.Dựa vào so sánh hình thức vận chuyển bằng tàu chợ và tàu chuy ến, ta cóthể đưa ra những cơ sở lựa chọn như sau:-Hàng hóa:+ Tàu chợ: khối lượng hàng hóa chuyên chở không lớn, mặt hàng chủyếu là hàng khô và hàng có bao bì hoặc hàng được chuyên ch ở trong container+ Tàu chuyến: khối lượng lớn, khối lượng chuyên chở bằng tr ọng tảitàu, mặt hàng chủ yếu là hàng rời [như: gạo, phân bón, xi măng, than đá,…].-Tuyến đường và thời gian vận chuyến:+ Tàu chợ: thông thường chủ hàng thuê tàu chợ khi mu ốn chuyên ch ởmột lượng hàng nhỏ, lẻ, và thuận tiện trên tuyến đường tàu ch ạy, cước phícũng đã được thông báo trước và ít biến động trong thời gian ngắn.+ Tàu chuyến: chủ hàng thuê tàu chạy theo hành trình mà ch ủ hàng đãđịnh trước, với số lượng hàng lớn và vừa với kích thước tàu đã thuê, v ới th ờigian giao hàng đã định trước nên có thưởng và phạt khi tàu đến cảng s ớm haytrễ hơn thời gian quy định. Do đó cước phí được thỏa thuận giữa chủ hàng vàchủ tàu, thông thường đắt hơn và biến đổi phức tạp hơn so v ới cước phí tàuchợ.TÀI LIỆU THAM KHẢO1. Nghiệp vụ giao nhận quốc tế - Phạm Mạnh Hiền – Nhà xuất bảnThống kê 20042. Giáo trình kỹ thuật kinh doanh thương mại quốc tế – Hà Thị NgọcOanh – Nhà xuất bản Thống Kê 20023. Kỹ thuật kinh doanh xuất nhập khẩu – GS.TS. Võ Thanh Thu – Nhà xuấtbản Thống kê 20054. Nghiệp vụ vận tải bảo hiểm Ngoại thương – Triệu Thị Hồng Cẩm –Nhà xuất bản Thống kê TP. Hồ Chí Minh 1997MỤC LỤCPHẦN 1: Khái niệm về vận chuyển hàng hóa bằng đường biển1I. Khái quát chung về vận tải bằng đường biển1II. Ưu, nhược điểm của phương thức vận tải biển1III. Các phương thức thuê tàu2PHẦN 2: Hình thức thuê tàu chợ và tàu chuyến4I. Phương thức thuê tàu chợ4I.1. Khái niệm và đặc điểm tàu chợ4I.2. Khái niệm thuê tàu chợ5I.3. Ưu, nhược điểm của phương thức thuê tàu chợ5I.4. Trình tự thuê tàu chợ5II. Phương thức thuê tàu chuyến7II.1. Khái niệm và đặc điểm tàu chuyến7II.2. Khái niệm thuê tàu chuyến8II.3. Ưu, nhược điểm của phương thức thuê tàu chuyến8II.4. Trình tự thuê tàu chuyến9PHẦN 3: So sánh hình thức vận chuyển bằng tàu chợ và tàu chuy ến và cơsở lựa chọn phương thức thuê tàu11I. So sành hình thức vận chuyển bằng tàu chợ và tàu chuyến11II. Cơ sở lựa chọn phương thức thuê tàu13