Hiện nay, trên thị trường có rất nhiều loại vắc-xin phế cầu như là Synflorix, Pneumo 23 hay Prevenar 13,... Prevenar 13 không chỉ khuyến cáo cho trẻ em mà ngay cả người lớn cũng nên sử dụng để phòng ngừa một số bệnh nguy hiểm.
Vắc-xin phế cầu phòng bệnh gì?
Bệnh viêm phổi
Bệnh viêm phổi là một trong những nguyên nhân lấy đi sinh mạng của trẻ em nhiều nhất trên thế giới. Theo số liệu thống kê của tổ chức sức khỏe cộng đồng quốc tế, trong năm 2018 có tới hơn 800.000 trẻ em chết do bệnh viêm phổi.
Đối với trẻ dưới 5 tuổi, tỷ lệ tử vong do bệnh viêm phổi lên tới 15%. Riêng tại Việt Nam, mỗi năm có khoảng 2,9 triệu trẻ nhỏ mắc bệnh viêm phổi và khoảng 4.000 trẻ tử vong vì căn bệnh nguy hiểm này.
Vi khuẩn phế cầu có ở vùng hầu họng của người bị bệnh và cả những người chưa phát bệnh - thể thường trú. Chúng sẽ phát tán ra môi trường xung quanh và xâm nhập vào trẻ em và người khác khi nói chuyện với bệnh nhân, khi bệnh nhân ho hoặc hắt hơi,…
Bệnh viêm phổi do phế cầu khuẩn không chỉ gây nguy hiểm với trẻ em mà nó cũng là nguyên nhân gây tử vong nhanh ở người cao tuổi, những người mắc các bệnh mãn tính, người có sức đề kháng giảm sút,... Bệnh có thể diễn biến nhanh và gây nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Viêm tai giữa
Phế cầu khuẩn Streptococcus Pneumoniae là nguyên nhân gây bệnh viêm tai giữa nhiều nhất, chiếm tới 40 - 50% ở trẻ em dưới 5 tuổi. Hàng năm, trên thế giới có trên 350 triệu ca mắc viêm tai giữa cấp ở trẻ em dưới 5 tuổi và hầu hết là ở trẻ dưới 2 tuổi. Hơn 1/3 số này sẽ bị nhiễm trùng lặp đi lặp lại nhiều lần trong năm, thậm chí phải phẫu thuật.
Đây không chỉ là căn bệnh thường gặp ở trẻ em, mà cả người lớn cũng có thể mắc bệnh viêm tai giữa do phế cầu khuẩn. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh nhân có thể gặp biến chứng nguy hiểm như thủng màng nhĩ, giảm thính lực, liệt mặt, áp xe não, viêm màng não, viêm xương chũm…
Viêm màng não
Viêm màng não do phế cầu khuẩn là nguyên nhân gây ra 11% tổng số các ca tử vong ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi. Viêm màng não do phế cầu là một bệnh lý nghiêm trọng khiến cho màng não - lớp vỏ bảo vệ bên ngoài não và tủy sống - bị viêm.
Căn bệnh này có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào. Và nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời nó có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như: động kinh, tê liệt chân tay, mù, điếc, phù não, hôn mê và thậm chí là gây tử vong.
Nhiễm trùng huyết
Có khoảng 20% trẻ em bị thiệt mạng là do nhiễm trùng huyết. Người lớn cũng có tỷ lệ mắc bệnh tương đối cao, đặc biệt là ở người cao tuổi gấp 13 lần người trẻ, do hệ miễn dịch của họ đã bị suy yếu, rất dễ bị vi khuẩn phế cầu tấn công vào máu gây nhiễm khuẩn.
Nhiễm trùng huyết [nhiễm trùng máu] là căn bệnh do vi khuẩn xâm nhập vào trong máu, sản sinh ra các độc tố khiến cho người bệnh bị nhiễm độc. Nhiễm trùng huyết sẽ gây tổn thương tới các cơ quan như gan, thận,... khiến cho cơ thể bệnh nhân bị suy giảm mạnh.
Ngoài ra bệnh còn gây ra tình trạng rối loạn đông máu trong giai đoạn máu bị nhiễm trùng, làm giảm lưu lượng máu di chuyển tới chân tay và các cơ quan khác, khiến cho cơ thể bị thiếu dinh dưỡng và oxy. Nhiễm trùng huyết có thể gây ra chứng hạ huyết áp hoặc sốc nhiễm khuẩn dẫn tới suy đa tạng ở trẻ nhỏ, tử vong ở người cao tuổi.
Như vậy khi tiêm vắc-xin phế cầu bạn có thể phòng ngừa được 4 căn bệnh nguy hiểm: viêm phổi, viêm tai giữa, viêm màng não và nhiễm trùng huyết do vi khuẩn Streptococcus pneumoniae gây ra.
Phế cầu khuẩn không chỉ gây ra nhiều căn bệnh nguy hiểm mà nó còn kháng được nhiều loại kháng sinh. Do đó khi bị bệnh phải sử dụng kháng sinh mạnh, liều cao, thậm chí phải phối hợp nhiều loại kháng sinh để điều trị mới có hiệu quả. Điều này dẫn tới chi phí điều trị cao, kéo dài thời gian điều trị mà còn chưa chắc đã đáp ứng được.
Chính vì vậy để phòng các bệnh do phế cầu, trẻ em từ 6 tuần tuổi và người lớn, đặc biệt là người cao tuổi, những người mắc các bệnh mạn tính nên tiêm vắc-xin phế cầu cho người lớn.
Cơ chế hoạt động của vắc-xin phế cầu 13
Vắc-xin Prevenar 13 hay còn gọi là vắc-xin phế cầu 13 là một loại vắc-xin mới để phòng bệnh viêm phổi, viêm tai giữa, viêm màng não và nhiễm trùng huyết do phế cầu khuẩn gây ra. Vắc-xin Prevenar được nghiên cứu và phát triển bởi tập đoàn hàng đầu thế giới trong lĩnh vực dược phẩm và chế phẩm sinh học - Pfizer [Mỹ].
Vắc-xin phế cầu 13 là vắc-xin có chứa 13 chủng vi khuẩn Streptococcus pneumoniae khác nhau. Nó được sử dụng cho trẻ nhỏ từ 6 tuần tuổi trở lên và người lớn, đặc biệt là với những trẻ lớn đã quá tuổi tiêm vắc-xin Synflorix, người lớn, đặc biệt là những người mắc bệnh mạn tính như tiểu đường, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD, những người bị suy giảm hệ miễn dịch,...
Vắc-xin Prevenar 13 hoạt động bằng cách kích thích hệ miễn dịch tự chống lại vi khuẩn. Khi một người được tiêm loại vắc-xin này, hệ thống miễn dịch của họ sẽ nhận dạng các bộ phận của vi khuẩn phế cầu, tạo ra các kháng thể nhanh hơn khi tiếp xúc trực tiếp với vi khuẩn.
Vi khuẩn S.Pneumoniae có rất nhiều loại khác nhau, trong vắc-xin phế cầu 13 có chứa huyết thanh của 13 loại phế cầu khác nhau [1,3, 4, 5, 6A, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F và 23F]. Như vậy khi tiêm vắc-xin này sẽ kích thích cơ thể sản sinh ra kháng thể chống lại 13 loại vi khuẩn phế cầu này.
Phác đồ tiêm vắc-xin phế cầu cho người lớn và trẻ em
Liệu trình tiêm chủng với Prevenar 13 nên được dựa trên các khuyến cáo chính thức
Lịch tiêm :
Trẻ sơ sinh và trẻ em từ 6 tuần tuổi đến trước sinh nhật 6 tuổi
- Trẻ sơ sinh đã được tiêm liều Prevenar 13 đầu tiên được khuyến cáo hoàn tất liệu trình tiêm chủng với Prevenar 13.
- Trẻ sơ sinh từ 2 tháng đến 6 tháng tuổi
Liệu trình 3 liều cơ bản
Mũi thứ nhất: lúc 2 tháng tuổi
Mũi thứ hai: cách mũi thứ nhất tối thiểu 1 tháng
Mũi thứ ba: cách mũi thứ hai tối thiểu 1 tháng
Lịch tiêm nhắc lại:
Mũi thứ 4: tiêm khi trẻ được 11 - 15 tháng tuổi. Lưu ý mũi này cách mũi thứ ba tối thiểu là 2 tháng.
- Trẻ sơ sinh thiếu tháng [thai kỳ < 37 tuần]
Bác sĩ chỉ định dựa trên cân nhắc lợi ích cho nhóm trẻ này, không nên bỏ qua hay trì hoãn tiêm chủng.
Trẻ em trên 7 tháng tuổi chưa tiêm vaccine
- Trẻ từ 7-11 tháng tuổi
2 liều, khoảng cách 1 tháng giữa các liều.
Liều thứ 3 được khuyến cáo cho dùng ở tuổi thứ hai cho dùng ở tuổi thứ hai.
Lưu ý mũi này tiêm cách mũi thứ hai tối thiểu là 2 tháng.
- Trẻ từ 12 - 23 tháng tuổi
Mũi thứ nhất: là lần đầu tiên tiêm
Mũi thứ hai: cách mũi thứ nhất tối thiểu 2 tháng
Người lớn và trẻ từ 24 tháng tuổi trở lên
Tiêm 01 mũi duy nhất
Lịch trình tiêm chủng Prevenar 13 cho trẻ sơ sinh và trẻ em trước đó đã được tiêm chủng với vaccine cộng hợp 7 dòng phế cầu khuẩn [Streptococcus pneumoniae tuýp 4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F, 23F]
Prevenar chứa cùng 7 tuyp1 huyết thanh có trong vaccine cộng hợp 7 dòng phế cầu khuẩn, sử dụng cùng protein vận chuyển CRM197.
Trẻ sơ sinh và trẻ em đã bắt đầu tiêm chủng với vaccine cộng hợp 7 dòng phế cầu khuẩn có thể chuyển sang dùng Prevenar 13 bất cứ lúc nào trong lịch trình.
Trẻ nhỏ [12-59 tháng tuổi] đã được tiêm chủng đầy đủ bằng vaccine cộng hợp 7 dòng phế cầu khuẩn:
Trẻ nhỏ được xem là đã được tiêm chủng đầy đủ bằng vaccine cộng hợp 7 dòng phế cầu khuẩn nên được tiêm thêm 1 liều 0.5ml Prevenar 13 để kích thích sinh đáp ứng miễn dịch với 6 tuýp huyết thanh bổ sung.
Liều Prevenar này nên được dùng tối thiểu 8 tuần sau liều vaccine cộng hợp 7 dòng phế cầu khuẩn cuối cùng.
Trẻ em và thiếu niên từ 5 tuổi đến 17 tuổi
Có thể được tiêm một liều đơn Prevenar 13 nếu trước đó đã được chủng ngừa tối thiểu một liều vaccine cộng hợp 7 dòng phế cầu khuẩn. Liều Prenenar 13 này nên được dùng tối thiểu 8 tuần sau liều vaccine cộng hợp 7 dòng phế cầu khuẩn cuối cùng.
Thưa bác sĩ, xin bác sĩ cho biết trẻ cần tiêm bao nhiêu mũi vắc xin phế cầu trong cuộc đời? Độc giả Việt Linh
Trình độ chuyên môn
- Trưởng khoa Nhiễm – Thần kinh Bệnh viện Nhi đồng I – TP.HCM
Để trả lời cho câu hỏi này, Bác sĩ Trương Hữu Khanh, Trưởng khoa Nhiễm – Thần kinh, BV Nhi Đồng 1 TP.HCM, Cố vấn chuyên môn Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC đã giải đáp như sau:
Chào bạn,
Đối với vắc xin phế cầu, đúng theo phác đồ chúng ta nên tiêm cho bé ngay từ khi bé được 6 tuần tuổi. Hiện nay, Việt Nam đang lưu hành hai loại vắc xin phòng các bệnh do phế cầu khuẩn cho trẻ từ 6 tuần tuổi là: vắc xin Synflorix [Bỉ] và Prevenar 13 [Bỉ].
Vắc xin Synflorix [Bỉ] được chỉ định phòng các bệnh do phế cầu khuẩn cho trẻ từ 6 tuần tới 5 tuổi, với lịch tiêm cụ thể như sau:
Trẻ từ 6 tuần đến 6 tháng tuổi
* Liệu trình tiêm 3 liều cơ bản:
- Mũi 1: vào 2 tháng tuổi.
- Mũi 2: vào 3 tháng tuổi.
- Mũi 3: vào 4 tháng tuổi.
Mũi nhắc lại: sau 6 tháng kể từ mũi thứ 3.
Hoặc
- Mũi 1: vào 2 tháng tuổi.
- Mũi 2: vào 4 tháng tuổi.
- Mũi 3: vào 6 tháng tuổi.
Mũi nhắc lại: sau 6 tháng kể từ mũi 3.
[Liều đầu tiên của liệu trình này có thể bắt đầu từ 6 tuần tuổi. Khoảng cách giữa 3 liều đầu tiên tối thiểu là 1 tháng; liều nhắc lại sau 6 tháng kể từ mũi thứ 3].
Trẻ từ 7- 11 tháng [chưa từng được tiêm phòng vắc xin trước đó]
- Mũi 1: lần tiêm đầu tiên.
- Mũi 2: cách mũi 1 là 1 tháng.
Mũi nhắc lại: vào năm tuổi thứ 2 và cách mũi 2 ít nhất là 2 tháng.
Trẻ từ 12-23 tháng [chưa từng được tiêm phòng vắc xin trước đó]
- Mũi 1: lần tiêm đầu tiên.
- Mũi 2: cách mũi 1 là 2 tháng.
Trẻ từ 24 tháng đến 5 tuổi [chưa từng được tiêm phòng vắc xin trước đó]
- Mũi 1: lần tiêm đầu tiên.
- Mũi 2: cách mũi 1 là 2 tháng.
Vắc xin Prevenar 13 [Bỉ] được chỉ định phòng các bệnh do phế cầu khuẩn cho trẻ em từ 6 tuần tuổi và người lớn, với lịch tiêm cụ thể như sau:
Trẻ em từ 6 tuần tuổi – 6 tháng tuổi:
Lịch tiêm 3 liều cơ bản:
- Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên.
- Mũi 2: Cách mũi 1 tối thiểu 1 tháng.
- Mũi 3: Cách mũi 2 tối thiểu 1 tháng.
Mũi nhắc lại: tiêm khi trẻ 11 – 15 tháng tuổi và cách mũi 3 tối thiểu 2 tháng.
*Lưu ý: Mũi tiêm đầu tiên của phác đồ tiêm chủng có thể bắt đầu từ 6 tuần tuổi.
Trẻ em từ 7 – 11 tháng tuổi [chưa từng được tiêm phòng vắc xin trước đó]:
Lịch tiêm 2 liều cơ bản:
- Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên.
- Mũi 2: Cách mũi 1 tối thiểu 1 tháng.
Mũi nhắc lại: Tiêm khi trẻ trên 1 tuổi.
*Lưu ý: Mũi tiêm nhắc lại cách mũi 2 tối thiểu 2 tháng.
Trẻ em từ 12 – 23 tháng tuổi [chưa từng được tiêm phòng vắc xin trước đó]:
- Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên.
- Mũi 2: Cách mũi 1 tối thiểu 2 tháng.
Trẻ em từ 24 tháng tuổi – người lớn:
Nếu tiêm vắc xin phế cầu cho bé đủ mũi, đúng lịch, bé sẽ được bảo vệ an toàn, đủ để ngừa các bệnh do khuẩn phế cầu gây ra. Sau này bé lớn, tùy vào cơ địa mà chúng ta sẽ cân nhắc xem có cần tiêm thêm mũi nhắc vắc xin phế cầu hay không.
Nhiều quan niệm hiện nay đang cho rằng phải chờ bé lớn để bé tiêm ít mũi hơn và tiết kiệm hơn, quan niệm này là sai lầm. Việc tiêm sớm, bảo vệ sớm là rất cần thiết, bởi có những bé chỉ mới 3 tháng tuổi đã mắc bệnh viêm màng não, trong khi đó bé càng nhỏ thì bệnh sẽ càng nặng. Nếu chúng ta đợi bé lớn mới tiêm, không may bé bị bệnh sớm thì việc điều trị sẽ rất khó khăn và có thể để lại di chứng nặng nề.
Tại những nước tiên tiến, người dân sẵn sàng chi tiền tiêm phòng cho trẻ ngay từ khi còn rất nhỏ. Nhiều người không biết để khi con lớn mới tiêm là không nên. Tóm lại, tiêm phòng là phải thực hiện càng sớm càng tốt, không nên chờ đợi.
ThS.BS Bùi Ngọc An Pha
Nguyên Giám đốc Y khoa VNVC
Trình độ chuyên môn
- Thạc sỹ chuyên ngành Nội Nhi Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
Để trả lời cho câu hỏi này, ThS.BS Bùi Ngọc An Pha, Cố vấn chuyên môn, Nguyên GĐ Y khoa VNVC đã giải đáp như sau:
Chào bạn,
Trước đây vắc xin phế cầu được sản xuất dành cho trẻ lớn trên 2 tuổi. Do đó, các nhà khoa học rất đau đầu để tìm ra loại vắc xin phòng bệnh cho trẻ nhỏ hơn 2 tuổi, vì trẻ càng nhỏ, hệ miễn dịch càng yếu thì tỷ lệ mắc bệnh rất cao, tỷ lệ biến chứng cũng nặng nề.
Tuy nhiên, nhờ sự tiến bộ của khoa học hiện đại, cho đến thời điểm này thế giới đã có vắc xin phế cầu dành cho trẻ dưới 2 tuổi, đây được xem là một thành tựu rất lớn trong ngành sản xuất vắc xin. Với trẻ nhỏ, bên cạnh phác đồ cách nhau mỗi 2 tháng [2, 4, 6], chúng ta vẫn có thể cho trẻ tiêm các mũi cách nhau 1 tháng [2, 3, 4]. Nếu tuân thủ đúng phác đồ, trẻ có thể được bảo vệ an toàn trước các bệnh do phế cầu khuẩn. Lưu ý rằng trẻ càng nhỏ khả năng mắc bệnh càng cao và dễ trở nặng.
Để được tư vấn và đặt lịch tiêm vắc xin, bạn có thể đăng ký tại đây hoặc gọi vào hotline 028.7300.6595, nhắn tin cho Fanpage VNVC – Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em và Người lớn hoặc liên hệ trực tiếp hệ thống các trung tâm tiêm chủng VNVC trên cả nước.