Ai chịu gánh thuế nhiều hơn và vì sao

Bài 2: Thuế tác động đến người mua và người bán

Thuế tác động đến người mua Chúng ta đầu tiên xem xét một loại thuế đánh vào người mua một hàng hóa. Ví dụ, chính quyền địa phương thông qua luật yêu cầu người mua đóng $ 0,50  cho chính phủ cho mỗi que kem họ mua. Luật này ảnh hưởng như thế nào đến người mua và người bán kem? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta có thể sử dụng phương pháp phân tích 03 bước về cung và cầu: [1] Chúng ta xem pháp luật ảnh hưởng đến đường cung hoặc đường cầu. [2] Chúng ta xem cách mà các đường cong cầu dịch chuyển. [3] Chúng ta xem xét sự thay đổi như thế nào ảnh hưởng đến trạng thái cân bằng.

Tác động ban đầu của thuế là vào nhu cầu ăn kem. Đường cung không bị ảnh hưởng bởi vì, đối với bất cứ giá nào kem, người bán có cùng một phản ứng trong việc cung cấp kem cho thị trường. Ngược lại, người mua phải trả một khoản thuế cho chính phủ [cũng như giá cho bên bán] bất cứ khi nào họ mua kem. Như vậy, thuế làm dịch chuyển đường cầu ăn kem. Hướng của sự chuyển đổi dễ dàng xác định. Bởi vì thuế đối với người mua làm cho việc mua kem kém hấp dẫn hơn, người mua đòi hỏi một số lượng nhỏ kem ở mọi mức giá. Kết quả là, đường cầu dịch chuyển sang trái [hoặc cân bằng, dịch chuyển xuống phía dưới], như thể hiện trong hình 1.

Hình 1: Thuế tác động lên người mua
 

Khi thuế $ 0,50 được đánh vào người mua, đường cầu chuyển xuống $ 0,50 từ D1 đến D2. Lượng cân bằng rơi từ 100 đến 90 que kem. Mức giá mà người bán nhận được giảm từ $ 3,00 đến $ 2,80. Giá mà người mua phải trả [bao gồm cả thuế] tăng từ $ 3,00 đến $ 3,30. Mặc dù thuế được áp dụng đối với người mua, người mua và người bán chia sẻ gánh nặng thuế Từ trên, chúng ta rút ra được hai bài học: •    Thuế không khuyến khích hoạt động thị trường. Khi một hàng hóa bị đánh thuế, khối lượng hàng bán sẽ ít hơn tại trạng thái cân bằng mới. •    Người mua và người bán chia sẻ gánh nặng thuế. Trong trạng thái  cân bằng mới, người mua trả nhiều tiền hơn, và người bán nhận được ít. Thuế tác động đến người bán Bây giờ hãy xem xét một loại thuế đánh vào ngườit. Giả sử chính quyền địa phương thông qua luật yêu cầu người bán đóng $ 0,50 cho chính phủ mỗi que kem họ bán. Những ảnh hưởng của luật này là gì? Trong trường hợp này, tác động đầu tiên của thuế là lên việc cung cấp kem. Bởi vì thuế không áp dụng đối với người mua, lượng cầu về kem tại mỗi mức giá là như nhau, do đó, đường cầu không thay đổi. Ngược lại, thuế đánh lên người bán làm tăng chi phí bán kem, và làm cho người bán cung cấp một số lượng nhỏ hơn tại mỗi giá. Đường cung dịch chuyển sang bên trái [hoặc, cân bằng dịch chuyển lên phía trên]. Một lần nữa, chúng ta có thể đánh giá chính xác về độ lớn của sự thay đổi. Đối với bất kỳ thị trường kem nào, ảnh hưởng lên giá của người bán, số tiền mà họ nhận được để nộp thuế là thấp hơn 0,50 USD. Ví dụ, nếu giá thị trường của một que kem $ 2,00, giá thực tế nhận được của người bán sẽ là $ 1,50. Tại bất kỳ mức giá nào của thị trường, người bán sẽ cung cấp một lượng kem với giá $ 0,50 trở lên để bù đắp cho tác động của thuế. Vì vậy, như thể hiện trong hình 2, đường cung dịch chuyển lên trên từ S1 đến S2 với kích thước chính xác của thuế [0,50 $].

Khi thị trường dao động từ cân bằng cũ sang trạng thái cân bằng mới, giá kem tăng từ $ 3,00 đến $ 3,30, và lượng cân bằng giảm từ 100 đến 90 que kem. Một lần nữa, thuế làm giảm quy mô của thị trường kem. Và một lần nữa, người mua và người bán chia sẻ gánh nặng thuế. Bởi vì khi giá tăng, người mua phải trả nhiều hơn $ 0,30 cho mỗi que kem, trước khi có thuế. Người bán nhận được một mức giá cao hơn trước khi thuế, nhưng giá thực tế [sau khi nộp thuế] giảm từ $ 3,00 đến $ 2,80.

Hình 2: Thuế tác động đến người bán
 

Khi thuế $ 0,50 đối với người bán, đường cung dịch chuyển tăng $ 0,50 từ S1 đến S2. Lượng cân bằng rơi từ 100 đến 90 que kem. Giá mà người mua phải trả tăng từ $ 3,00 đến $ 3,30. Giá mà người bán nhận được [sau khi nộp thuế] rơi từ $ 3,00 đến $ 2,80. Mặc dù thuế được áp dụng đối với người bán, người mua và người bán chia sẻ gánh nặng thuế. So sánh hình 1 và 2 chúng ta có một kết luận rằng: •    Thuế tác động đến người mua và người bán là tương đương. Trong cả hai trường hợp, thuế đặt một khoảng cách giữa giá mà người mua phải trả và giá mà người bán nhận được. Khoảng cách giữa giá của người mua và giá bán là như nhau, bất kể cho dù thuế đối với người mua hoặc người bán. Trong cả hai trường hợp, khoảng cách này thay đổi vị trí tương đối của cung và đường cầu. Trong trạng thái cân bằng mới, người mua và người bán chia đôi gánh nặng thuế. Sự khác biệt duy nhất giữa các loại thuế đánh vào người mua và thuế đánh vào người bán là người nộp tiền cho chính phủ. •    Sự tương đương của hai loại thuế này có lẽ là dễ dàng hơn để hiểu nếu chúng ta tưởng tượng rằng chính phủ thu thuế kem $ 0,50 vào một cái bát trên quầy của mỗi cửa hàng kem. Khi chính phủ đánh thuế lên người mua, người mua được yêu cầu đặt $ 0,50 trong bát mỗi lần mua một que kem. Khi chính phủ đánh thuế lên người bán, người bán được yêu cầu phải đặt $ 0,50 trong bát sau khi bán mỗi que kem. Cho dù $ 0,50 được thu trực tiếp từ túi của người mua, hoặc gián tiếp từ túi của người mua vào tay của người bán và sau đó vào bát, điều đó không quan trọng. Một khi thị trường đạt đến trạng thái cân bằng mới, người mua và người bán chia sẻ gánh nặng, bất kể thuế được áp dụng như thế nàoTDU

    Đình Uyên

CHƯƠNG I: MỞ ĐẦUI.Nguồn gốc và lịch sử hình thànhDưới chế độ công sản nguyên thủy, con người sống chung, làm chung, ăn chung với nhau, mọi người đều bình đẳng với nhau, không có ai cai trị ai, cho nên mọi thành viên trong xã hội lúc bấy giờ đều không có trách nhiệm đóng góp cho ai một cái gì cả.Cùng với sự phát triển của xã hội, giai cấp hình thành và Nhà nước ra đời. Nhà nước ra đời, kèm theo nó là bộ máy quản lý để thực hiện quyền lực của mình. Bộ máy quản lý này không tự tạo ra nguồn vật chất để tự nuôi sống mình mà chúng sống dựa vào sự đóng góp của toàn thể dân chúng. Bằng quyền lực của mình, Nhà nước bắt buộc dân chúng phải nộp một phần tài sản của mình cho Nhà nước như là một nghĩa vụ, đó chính là thuế.Như vậy đến đây chúng ta có thể khẳng định rằng tiền đề cho sự ra đời của thuế chính là sự ra đời và tồn tại của Nhà nước, bản chất của Nhà nước quyết định bản chất của thuế.Nhà nước ngày càng can thiệp sâu rộng vào nền kinh tế bằng các chính sách về thuế, đầu tư vốn để hình thành nên các doanh nghiệp Nhà nước, đầu tư vào cơ sở hạ tầng . . . Với những hoạt động như vậy, nếu Nhà nước chỉ dựa vào các sắc thuế cổ điển như trong giai đoạn trước thì không đủ để chi tiêu và lại kém nhân đạo. Vì vậy trong giai đoạn này Nhà nước đã mở rộng nguồn thu bằng cách đặt thêm nhiều sắc thuế nhắm vào các hoạt động kinh tế xã hội khác nhau với một hệ thống thuế suất đa dạng và linh hoạt làm cho thuế trở nên tế nhị và tỉnh xảo hơn, vừa đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước và đáp ứng yêu cầu tăng trưởng nền kinh tế.II. Phân loại thuế.1. Theo đối tượng đánh thuế, hệ thống thuế bao gồm các loại:- Thuế đánh vào hàng hóa, dịch vụ [Thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất, nhập khẩu]. - Thuế đánh vào thu nhập [Thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân].- Thuế đánh vào tài sản, gồm động sản và bất động sản [Thuế nhà, đất].- Thuế đánh vào các tài sản thuộc sở hữu công cộng [Thuế tài nguyên, thu về sử dụng vốn ngân sách nhà nước]2.Theo tính chất, thuế bao gồm hai loại:- Thuế gián thu:Thuế gián thu là loại thuế gián tiếp thu vào người tiêu dùng thông qua hoạt động của các tổ chức, cá nhân sản xuất kinh doanh, hay nói cách khác trong thuế gián thu thì người nộp thuế và người chịu thuế là hai đối tượng hồn tồn độc lập với nhau. Ưu điểm của loại thuế này là khơng tạo ra cảm giác chịu thuế cho người chịu thuế.Ví dụ: Thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất nhập khẩu, thuế tài ngun . . . - Thuế trực thu:Thuế trực thu là loại thuế trực tiếp thu vào thu nhập của người chịu thuế, hay nói cách khác người nộp thuế và người chịu thuế trong trường hợp này là một, người nộp thuế khơng thể chuyển thuế cho người khác được.Ví dụ: Thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân...Ở đây chúng ta chỉ đi vào làm rõ tác động của thuế hàng hóa đến nền kinh tế.CHƯƠNG II: THUẾ HÀNG HĨA1. Thuế đánh vào người sản xuất.Trước khi có thuế, thò trường tự cân bằng ở điểm Eo , ứng với mức giá P0 và mức sản lượng Q0. Sau khi có khoản thuế t đánh trên từng đơn vò sản phẩm, nhà sản xuất phản ứng bằng cách giảm lượng hàng cung cấp trên thò trường. Do đó, đường cung dòch chuyển sang trái và làm cho giá tại mỗi mức sản lượng nhất đònh tăng thêm t đơn vò. Lúc này, điểm cân bằng mới là E1, ứng với mức giá P1 và mức sản lượng Q1.Số mất trong thặng dư của người tiêu dùng.Số mất trong thặng dư của người sản xuất.FE1E0Thiệt hại xã hộiThuế đánh vào người sản xuấtDFP1E1Doanh thu thuếQQ0DDFDBAE1E0Q1P0 P1SSSS’ PCQ0Ta nhận thấy, mức giá sau thuế P1 cao hơn mức giá P0 ban đầu. Sở dó điều này xảy ra là do cung giảm làm nguồn hàng trên thò trường trở nên ấhan hiếm.. Vì giá cả tăng mà cầu trên thò trường là không đổi nên sức mua của người tiêu dùng giảm so với ban đầu. Sản lượng sau thuế Q1 nhỏ hơn so với Q0Khi chính phủ áp dụng khoản thuế t như trên thì luôn có sự thay đổi trong thặng dư của người tiêu dùng, người sản xuất, thu nhập của chính phủ và phúc lợi xã hội.Với người sản xuất, thặng dư của họ trước khi có thuế là hình tam giác P0E0A. Sau khi có thuế, thặng dư là phần hình tam giác P1E1B. Từ đó ta thấy phần hao hụt trong thặng dư của người sản xuất là phần hình thang P0E0FD.Tương tự, hình thang P0E0 P1E1 là phần hao hụt trong thặng dư của người tiêu dùng.Trong khi đó, với mỗi sản phẩm bán ra trên thò trường thì Chính phủ thu được khoản thuế là t đơn vò. Do đó, doanh thu của Chính phủ thông qua việc đánh thuế được tính theo công thức: R = t * Q1, chính là hình chữ nhật P1E1FD.Từ đó ta thấy, phúc lợi xã hội bò giảm đi một lượng bằng hình tam giác E1E0F. Sở dó có sự chênh lệch này vì số được của Chính phủ không thể bù đắp được số mất trong thặng dư của người sản xuất và người tiêu dùng.Như vậy, tác động của khoản thuế trên mỗi đơn vò sản phẩm trong trường hợp này làm tăng giá cân bằng và giảm sản lượng trên thò trường. Đồng thời, khoản thuế này cũng gây nên thiệt hại cho cả người sản xuất, người tiêu dùng lẫn toàn xã hội.2. Thuế đánh vào người tiêu dùng.Đây là số tiền mà người tiêu dùng phải trả cho Chính phủ khi mua một đơn vò sản phẩm. Khoản thuế này tác động đến người tiêu dùng làm giảm nhu cầu về mặt hàng đó. Từ đó làm cho đường cầu dòch chuyển sang trái. Vì cung của thò trường là không đổi nên lượng hàng mua sẽ giảm.Khi đó, để khuyến khích người mua, nhà sản xuất phải chủ động giảm giá bán. Từ đó hình thành nên điểm cân bằng mới E1[P1, Q1].Sau khi hình thành điểm cân bằng mới, cũng với cách giải thích như trên, ta nhận thấy thặng dư của người tiêu dùng bò hao hụt so với trước khi có thuế một khoảng bằng hình thang P0E0BA.Người sản xuất cũng chòu thiệt hại trong thặng dư của mình một khoảng bằng hình thang P0E0E1P1.Về phía Chính phủ, thuế đánh vào người sản xuất hay người tiêu dùng đều không làm thay đổi doanh thu của Chính phủ từ thuế. Khoản thu này vẫn được tính bằng công thức R = t * Q1.Khoản thuế mà Chính phủ đánh vào người tiêu dùng gây ra cho xã hội một sự thiệt hại nhất đònh. Số thiệt hại này chính là hình tam giác BE0E1. Nó được sinh ra do sự chênh lệch giữa doanh thu của Chính phủ và thiệt hại trong thặng dư của người sản xuất và người tiêu dùng.Cũng như khi đánh thuế vào người sản xuất, trong trường hợp này Chính phủ là “người” duy nhất được lợi.Thuế đánh vào người sản xuất Tóm lại, hình thức đánh thuế của Chính Phủ dù là vào người sản xuất hay người tiêu dùng thì tác động của nó đến nền kinh tế là như nhau. Mọi khoản thuế đều gây ra một khoản thiệt hại nhất định cho xã hội. Nhưng khơng vì thế mà Chính phủ dừng việc đánh thuế lại. Vì thuế là nguồn thu chủ yếu của Chính phủ. vậy Chính phủ phải làm gì để hạn chế thiệt hại xã hội nhưng vẫn đảm bảo nguồn thu từ thuế. Qua phân tích ta thấy, thiệt hại xã hội phụ thuộc vào hai yếu tố: mức thuế và độ co giãn theo giá của cầu và cung. Bây giờ chúng ta cùng đi vào phân tích cụ thể ảnh hưởng của hai yếu tố này.II. Các yếu tố ảnh hưởng tới tổn thất xã hội1. Mức thuế.Để làm rõ ảnh hưởng của mức thuế tới tổn thất xã hội, ta xét các trường hợp mức thuế mà Chính phủ đánh vào người sản xuất khác nhau đối với cùng một loại sản phẩm trên cùng một thị trường.Doanh thu thuếSố mấ t trong thặng dư của người tiêu dùng.Số mấ t trong thặng dư của người sản xuất.thiệt hại xã hội PQBAE0E1tP0 P1Q1Q0SSDDDD’DD’P1WL1=1/2*t*∆Q1 WL2=1/2*[t+a]*∆Q2 WL3=1/2*[t-b]*∆Q3Dễ thấy,WL2> WL1>WL3. Do đó thiệt hại xã hội tỉ lệ với mức thuế, mức thuế càng cao thì thiệt hại càng lớn.2. Độ co giãn theo giá của cầu và cunga. Độ co giãn của cung.WL1=1/2*t*∆Q1 WL2=1/2*t*∆Q2Mức thuế caot+aP1P0P2Q1Q0Mức thuế trung bìnhP2P0P1Q1Q0tMức thuế thấpP1P0P2t-bQ1Q0cung co giãn nhiềuP1P0P2Q1tQ0