Bong bóng kinh tế là hiện tượng mà giá trị thị trường, đặc biệt là giá tài sản leo thang nhanh chóng. Hiện tượng lạm phát này dẫn đến sự sụt giảm nhanh chóng về giá trị, hay còn được gọi là "sự sụp đổ của thị trường" hoặc "bong bóng vỡ".
Thông thường, bong bóng được tạo ra bởi sự gia tăng giá tài sản do phản ứng thái quá của thị trường. Trong thời kỳ bong bóng, tài sản thường giao dịch ở một mức giá hoặc trong một phạm vi giá vượt quá giá trị nội tại của tài sản.
Nguyên nhân gây ra bong bóng kinh tế là một vấn đề gây ra nhiều tranh cãi. Một số nhà kinh tế cho rằng hiện tượng bong bóng không hoàn toàn xảy ra vì giá tài sản thường xuyên lệch khỏi giá trị nội tại. Tuy nhiên, hiện tượng bong bóng thường chỉ được xác định và đưa vào nghiên cứu sau khi có sự suy giảm mạnh về giá
- Bong bóng kinh tế là hiện tượng mà giá trị thị trường, đặc biệt là giá tài sản leo thang nhanh chóng.
- Hiện tượng lạm phát này dẫn đến sự sụt giảm nhanh chóng về giá trị, hay còn được gọi là "sự sụp đổ của thị trường" hoặc "bong bóng vỡ".
- Hiện tượng bong bóng xảy ra thường là do sự thay đổi trong hành vi của nhà đầu tư. Vấn đề này hiện vẫn còn gây nhiều tranh cãi.
Thuật ngữ “bong bóng kinh tế” được nhắc đến như một lời cảnh báo về sự tăng giá quá mức của một loại tài sản vượt xa giá trị thực của nó. Vậy bong bóng kinh tế là gì? hình thành như thế nào? tất cả sẽ được giải đáp trong bài viết này.
Bóng bóng kinh tế là gì?
Bóng bóng là một chu kỳ kinh tế được hình thành bởi sự leo thang nhanh chóng giá trị thị trường của một hoặc một loại tài sản. Giá thị trường của tài sản trong chu kỳ bong bóng được đưa lên mức cao hoặc rất cao so với giá trị thực của nó. Hoạt động đầu cơ trong thời điểm này là vô cùng lớn, nhà đầu tư thực hiện việc mua với kỳ vọng sẽ bán với mức giá cao hơn nữa. Đến một mức giá mà ở đó, không còn khả năng đưa mức giá lên cao hơn nữa, một sự suy giảm lớn xảy ra đẩy giá thị trường của tài sản rơi chóng vánh, đây là giai đoạn sụp đổ hoặc được gọi là vỡ bong bóng.
Thông thường, một bong bóng kinh tế thường được hình thành bởi hoạt động hành vi thị trường quá mức vượt xa các quy chuẩn về đầu tư. Nguyên nhân hình thành của bong bóng vẫn luôn là chủ đề được tranh cãi bởi các nhà kinh tế học, một số nhà kinh tế còn phủ định nguyên lý về bong bóng kinh tế. Tuy nhiên, bong bóng kinh tế thường chỉ có thể xác định được khi nhìn lại, sau khi giá đã giảm mạnh.
Cách thức hoạt động của bong bóng kinh tế
Cơ chế của bong bóng kinh tế thường được giải thích bằng "lý thuyết về kẻ ngốc hơn", nó giải thích hành vi của những người tham gia vào thị trường với sự lạc quan thái quá [đây gội là những “anh ngốc”].
Những anh ngốc sẵn sàng mua những hàng hóa được định giá quá cao, hy vọng sẽ bán được nó cho một kẻ tham lam khác [kẻ ngốc hơn] ở một mức giá cao hơn nhiều.
Chứng nào anh ngốc này vẫn tìm được kẻ ngốc hơn thì bong bóng sẽ tiếp tục phình to thêm. Bong bóng sẽ kết thúc khi kẻ cuối cùng trả giá cao nhất cho thứ hàng hóa được định giá quá cao và trở thành kẻ ngốc nhất, không thể tìm được người mua nào khác. Đây là lúc bong bóng vỡ.
Bong bóng kinh tế được hình thành như thế nào?
Bong bóng kinh tế xảy ra bất cứ khi nào giá của một loại hàng hóa, tài sản tăng cao hơn nhiều so với giá trị thực của nó. Sự thay đổi trong hành vi của nhà đầu tư được xem là nguyên nhân chính của việc hình thành bong bóng kinh tế, mặc dù nguyên nhân này vẫn còn đang được tranh cãi vì đặc tính khó dự đoán trước của bong bóng kinh tế.
Khi bong bóng trong nền kinh tế và thị trường chứng khoán được hình thành, mọi nguồn lực như tiền, tín dụng, con người,… trong nền kinh tế sẽ được chuyển sang các ngành có sự tăng trưởng nhanh. Khi bóng bóng kết thúc, các nguồn lực lại dịch chuyển đi sang nơi hiệu quả hơn, khiến giá thị trường của tài sản hậu bong bóng bị suy giảm trầm trọng.
Một nghiên cứu của nhà kinh tế học người Mỹ Hyman P. Minsky giúp giải thích sự phát triển của bất ổn tài chính và đưa ra lời giải thích về đặc điểm của các khủng hoảng tài chính. Thông qua nghiên cứu, Minsky đã xác định năm giai đoạn của bong bóng kinh tế
1/ Chuyển đổi
Giai đoạn này diễn ra khi các nhà đầu tư chú ý đến một mô hình mới, chẳng hạn như một sản phẩm hoặc công nghệ mới hoặc đơn giản chỉ là một mức lãi suất thấp lịch sử. Về cơ bản, đây có thể là bất cứ thứ gì có thể thu hút được sự chú ý của họ.
2/ Bùng nổ
Giá bắt đầu tăng, thêm vào đó nhiều nhà đầu tư mới bắt đầu tham gia vào thị trường. Điều này tạo tiền đề cho sự bùng nổ. Nhìn chung, sẽ có hiệu ứng cảm giác thất bại nếu không tham gia thị trường [FOMO], buộc nhiều nhà đầu tư phải bắt đầu tham gia và mua nhiều hơn.
3/ Hưng phấn
Khi tài sản gia tăng không ngừng, sự hưng phấn bắt đầu tăng vọt. Nhà đầu tư bắt đầu bỏ ngoài tai mọi sự cảnh báo, bỏ qua sự thận trọng và tiếp tục giao dịch nhiều hơn với mọi nguồn lực sẵn có.
4/ Chốt lời
Tìm ra thời điểm bong bóng vỡ không dễ dàng, nhưng khi bong bóng đã vỡ thì nó sẽ không phồng lên nữa. Những nhà đầu tư giàu kinh nghiệm sẽ có thể ước tính được khi nào bong bóng được bơm phồng và bán ra sớm.
5/ Hoảng loạn
Đây là giai đoạn sụp đổ hoặc vỡ bong bóng, giá trị tài sản bắt đầu đảo chiều và giảm [đôi khi nhanh như khi cách chúng tăng]. Các nhà đầu tư muốn thanh lý tài sản bằng mọi giá để thu tiền về nhanh chóng, cung sẽ lớn hơn cầu làm giá thị trường của tài sản giảm mạnh.
Ảnh hưởng của bong bóng kinh tế lên thị trường chung
Các nhà kinh tế học nhìn nhận bong bóng kinh tế tác động tiêu cực lên nền kinh tế do các nguồn lực được phân bổ vào những mục đích không tối ưu. Khi bong bóng nổ, nó có thể gây thiệt hại cho một khối lượng của cải khổng lồ kéo theo bất ổn kinh tế. Hậu quả của bong bóng kinh tế là rất lớn, thậm chí có thể lan ra các quốc gia xung quanh.
Bong bóng kinh tế cũng ảnh hưởng đến thói quen tiêu dùng. Mọi người có xu hướng tiêu dùng nhiều hơn vào những tài sản định giá cao vì họ cảm giác giàu hơn. Nhiệm vụ vô cùng quan trọng của Ngân hàng Trung ương là phải lưu ý đến sự tăng giá bất thường của thị trường và nhanh chóng đề ra các giải pháp để ngăn chặn tình trạng đầu cơ quá mạnh đối với các tài sản tài chính.
Thế nhưng đối với thị trường chứng khoán, rất khó để phân biệt hiện tượng bong bóng với sự lên giá thông thường, người ta chỉ có thể biết khi nó xảy ra, tức là khi bong bóng vỡ.