Vì sao nói là tiến trình

Khi phân tích sự phát triển của lịch sử nhân loại theo lý luận cấu trúc hình thái kinh tế - xã hội, C.Mác đã cho rằng: "Sự phát triển của những hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử - tư nhiên".

Tính chất lịch sử - tự nhiên của quá trình phát triển các hình thái kinh tế - xã hội được thể hiện ở các nội dung chủ yếu sau đây:

Một là, sự vận động và phát triển của xã hội không tuân theo ý chí chủ quan của con người mà tuân theo các quy luật khách quan, đó là các quy luật của chính bản thân cấu trúc hình thái kinh tế - xã hội, là hệ thống các quy luật xã hội thuộc các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, khoa học,... mà trước hết và cơ bản nhất là quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và quy luật kiến trúc thưọng tầng phù hợp với cơ sở hạ tầng.

Hai là, nguồn gốc của mọi sự vận động, phát triển của xã hội, của lịch sử nhân loại, của mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa,... của xã hội, suy đến cùng đều có nguyên nhân trực tiếp hay gián tiếp từ sự phát triển của lực lượng sản xuất của xã hội đó. V.I.Lênin từng nhấn mạnh một phương pháp luận quan trọng khi nghiên cứu về xã hội là: "Chỉ cố đem quy những quan hệ xã hội vào những quan hệ sản xuất, và đem quy những quan hệ sản xuất vào trình độ của những lực lượng sản xuất thì người ta mới có được một cơ sở vững chắc để quan niệm sự phát triển của những hình thái xã hội là một quá trình lịch sử - tự nhiên".

Ba là, quá trình phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội, tức là quá trình thay thế lẫn nhau của các hình thái kinh tế - xã hội trong lịch sử nhân loại và sự phát triển của lịch sử xã hội loài người có thể đo sự tác động của nhiều nhân tố chủ quan, nhưng nhân tố giữ vai trò quyết định chính là sự tác động của các quy luật khách quan. Dưới sự tác động của quy luật khách quan mà lịch sử nhân loại, xét trong tính chất toàn bộ của nó là quá trình thay thế tuần tự của các hình thái kinh tế - xã hội: nguyên thủy, nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa và tương lai nhất định thuộc về hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa.

Trong khi khẳng định tính chất lịch sử - tự nhiên, tức tính quy luật khách quan của sự vận động, phát triển xã hội, chủ nghĩa Mác - Lênin cũng đồng thời khẳng định vai trò của các nhân tố khác đối với tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại nói chung và lịch sử mỗi cộng đồng người cụ thể nói riêng. Đó là sự tác động của các nhân tố thuộc về điều kiện địa lý, tương quan lực lượng chính trị của các giai cấp, tầng lớp xã hội, truyền thống văn hóa của mỗi cộng đồng người, điều kiện tác động của tình hình quốc tế đối với tiến trình phát triển của mỗi cộng đồng người trong lịch sử, v.v. Chính do sự lác động của các nhân tố này mà tiến trình phát triển của mỗi cộng đồng người có thể diễn ra với những con đường, hình thức và bước đi khác nhau, tạo nên tính phong phú, đa dạng trong sự phát triển của lịch sử nhân loại. Tính chất phong phú, đa dạng của tiến trình phát triển các hình thái kinh tế - xã hội có thể bao hàm những buớc phát triển "bỏ qua" một hay một vài hình thái kinh tế - xã hội nhất định. Tuy nhiên, những sự "bỏ qua" như vậy đều phải có những điều kiện khách quan và chủ quan nhất định.

Như vậy, lịch sử nhân loại nói chung, lịch sử phát triển của mỗi cộng đồng người nói riêng vừa tuân theo tính tất yếu của các quy luật xã hội, vừa chịu sự tác động đa dạng của các nhân tố khác nhau, trong đó có cả nhân tố hoạt động chủ quan của con người. Từ đó lịch sử phát triển của xã hội được biểu hiện ra là lịch sử thống nhất trong tính đa dạng và đa dạng trong tính thống nhất của nó.

Loigiaihay.com

2. Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn.

LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao. T­¬ng øng víi mçi giai ®o¹n lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi. Sù vËn ®éng thay thÕ nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi trong lÞch sö ®Òu do t¸c ®éng cña quy luËt kh¸ch quan, ®ã lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn cña x· héi. Marx viÕt : “T«i coi sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn ”.

C¸c mÆt c¬ b¶n hîp thµnh mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi: lùc l­îng s¶n xuÊt quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th­îng tÇng kh«ng t¸ch rêi nhau, mµ liªn hÖ biÖn chøng víi nhau h×nh thµnh nªn nh÷ng quy luËt phæ biÕn cña x· héi. §ã lµ quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, quy luËt c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng vµ c¸c quy luËt x· héi kh¸c. ChÝnh do t¸c ®éng cña quy luËt kh¸ch quan ®ã, mµ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi vËn ®éng vµ ph¸t triÓn thay thÕ nhau tõ thÊp lªn cao trong lÞch sö nh­ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn kh«ng phô thuéc vµo ý trÝ, nguyÖn väng chñ quan cña con ng­êi.

Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn cña x· héi cã nguån gèc s©u xa ë sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt.

Nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc t¹o ra b»ng n¨ng thùc tiÔn cña con ng­êi xong kh«ng ph¶i con ng­êi lµm ra theo ý muèn chñ quan. B¶n th©n n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ng­êi còng bÞ quy ®Þnh bëi nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸ch quan nhÊt ®Þnh. Ng­¬× ta lµm ra lùc l­îng s¶n xuÊt cña m×nh dùa trªn nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ®¹t ®­îc trong mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi ®· cã s½n do thÕ hÖ tr­íc t¹o ra. ChÝnh tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é quan hÖ s¶n xuÊt, do ®ã, xÐt ®Õn cïng lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi nh­ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn.

Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi × quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt, mét mÆt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, lµ yÕu tè b¶o ®¶m tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn lªn cña x· héi quy ®Þnh khuynh h­íng ph¸t triÓn tõ thÊp. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÆt thø hai cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong sù ph¸t triÓn cñ lÞch sö. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi ®­îc xo¸ bá vµ ®­îc thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi míi cao h¬n ra ®êi. Nh­ vËy, sù xuÊt hiÖn, sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi, sù chuyÓn biÕn tõ h×nh th¸i ®ã lªn h×nh th¸i cao h¬n ®­îc gi¶i thÝch tr­íc hÕt b»ng sù t¸c ®éng cña quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quy luËt ®ã lµ khuynh h­íng tù t×m ®­êng cho m×nh trong sù ph¸t triÓn thay thÕ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Nghiªn cøu con ®­êng tæng qu¸t cña sù ph¸t triÓn lÞch sö ®­îc quy ®Þnh bëi quy luËt chung cña sù vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt chóng ta nh×n thÊy logic cña lÞch sö thÕ giíi.

V¹ch ra con ®­êng tæng qu¸t cña lÞch sö, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ gi¶i thÝch ®­îc râ rµng sù ph¸t triÓn x· héi trong mçi thêi ®iÓm cña qu¸ tr×nh lÞch sö. LÞch sö cô thÓ v« cïng phong phó, cã hµng lo¹t nh÷ng yÕu tè lµm cho qu¸ tr×nh lÞch sö ®a d¹ng vµ th­êng xuyªn biÕn ®æi, kh«ng thÓ xem xÐt qu¸ tr×nh lÞch sö nh­ mét ®­êng th¼ng.

Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, nh©n tè quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh lÞch sö, xÐt ®Õn cïng lµ nÒn s¶n xuÊt ®êi sèng hiÖn thùc. Nh­ng nh©n tè kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ nh©n tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh c¸c nh©n tè kh¸c nhau cña kiÕn tróc th­îng tÇng ®Òu cã ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh lÞch sö. NÕu kh«ng tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c nh©n tè ®ã th× kh«ng thÊy hµng lo¹t nh÷ng sù ngÉu nhiªn mµ tÝnh tÊt yÕu kinh tÕ xuyªn qua ®Ó tù v¹ch ra ®­êng ®i cho m×nh. V× vËy ®Ó hiÓu lÞch sö cô thÓ th× cÇn thiÕt ph¶i tÝnh ®Õn tÊt c¶ c¸c nh©n tè b¶n chÊt cã tham gia trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng lÉn nhau ®ã.

Cã nhiÒu ngyuªn nh©n lµm cho qu¸ tr×nh chung cña lÞch thÕ giíi cã tÝnh ®a d¹ng: ®iÒu kiÖn cña m«i tr­êng ®Þa lý cã ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn x· héi. §Æc biÖt ë buæi ban ®Çu cña sù ph¸t triÓn x· héi, thh× ®iÒu kiÖn cu¶ m«i tr­êng ®Þa lý lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quy ®Þnh qu¸ tr×nh kh«ng ®ång ®Òu cña lÞch sö thÕ giíi, cã d©n téc ®i lªn, cã d©n téc tr× trÖ l¹c hËu. Còng kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè nh­ nhµ n­íc, tÝnh ®éc ®¸o cña nÒn v¨n ho¸ cña truyÒn thèng cña hÖ t­ t­ëng vµ t©m lý x· héi v.v...®èi víi tiÕn tr×nh lÞch sö.

§iÒu quan träng trong lÞch sö lµ sù ¶nh h­ëng lÉn nhau gi÷a c¸c d©n téc. Sù ¶nh h­ëng ®ã cã thÓ diÔn ra d­íi nh÷ng h×nh thøc rÊt kh¸c nhau tö chiÕn tranh vµ c­íp ®o¹t ®Õn viÖc trao ®æi hµng ho¸ vµ giao l­u v¨n ho¸. Nã cã thÓ ®­îc thùc hiÖn trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi tõ kinh tÕ, khoa häc – kü thuËt ®Õn hÖ t­ t­ëng. Trong ®iÒu kiÖn cña thêi ®¹i ngµy nay, cã nh÷ng n­íc ph¸t triÓn kü thuËt r¸t nhanh chãng, nhê n¾m v÷ng vµ sö dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc- kü thuËt cña c¸c n­íc kh¸c. ¶nh h­ëng cña ý thøc hÖ ®· cã mét ý nghÜa l¬n lao trong lÞch sö.

Kh«ng thÓ hiÓu ®­îc tÝnh ®éc ®¸o cña c¸c n­íc riªng biÖt nÕu kh«ng tÝnh ®Õn sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu cña sù ph¸t triÓn lÞch sö thÕ giíi mét d©n téc nµy tiÕn lªn phÝa tr­íc, mét sè d©n téc kh¸c l¹i ngõng trÖ, mét sè n­íc do hµng lo¹t nh÷ng nguyªn nh©n cô thÓ l¹i bá qua mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµo ®ã. §iÒu ®ã chøng tá lµ sù kÕ tôc thay thÕ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi kh«ng gièng nhau ë tÊt c¶ c¸c d©n téc.

Tuy nhiªn, trong toµn bé tÝnh ®a d¹ng cña lÞch sö cña c¸c d©n téc kh¸c nhau th× trong mçi thêi kú lÞch sö cô thÓ vÉn cã khuynh h­íng chñ ®¹o nhÊt ®Þnh cña sù ph¸t triÓn x· héi. §Ó x¸c ®Þnh ®Æc tr­ng cña giai ®o¹n nµy hay giai ®o¹n kh¸c cña lÞch sö thÕ giíi phï hîp víi khuynh h­íng lÞch sö chñ ®¹o, ®ã lµ kh¸i niÖm thêi ®¹i lÞch sö.

Kh¸i niÖm thêi ®¹i lÞch sö cã thÓ g¾n liÒn víi thêi gian mµ mét h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi nhÊt ®Þnh thèng trÞ. ThÝ dô, khi chóng ta nãi vÒ thêi ®¹i x· héi chiÕm h÷u n« lÖ hay thêi ®¹i phong kiÕn lµ g¾n chóng vµo thêi gian mµ nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi ®ã thèng trÞ. Kh¸i niÖm thêi ®¹i còng cã thÓ g¾n víi nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nhÊt ®Þnh.

§Ó v¹ch râ ®­îc xu h­íng cña thêi ®¹i, theo Lªnin, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh xem giai cÊp nµo lµ trung t©m cña thêi ®¹i, quy ®Þnh néi dung chñ yÕu cña thêi ®¹i ®ã.

Kh¸c víi kh¸i niÖm h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi x¸c ®Þnh ®Æc tr­ng cña mét b­íc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña x· héi, kh¸i niÖm thêi ®¹i lÞch sö thÓ hiÖn tÝnh nhiÒu vÎ cña c¸c qu¸ tr×nh ®ang diÔn ra trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh ë mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Trong cïng mét thêi ®¹i, ë cïng mét bé phËn kh¸c nhau cña nh©n lo¹i cïng tån t¹i nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi kh¸c nhau. Trong cïng mét thêi ®¹i cã nh÷ng bé phËn, nh÷ng phong trµo hoÆc tiÕn lªn phÝa tr­íc, hoÆc tho¸i l­u, hoÆc ®i lÖch theo mét h­íng nµo ®ã.

Cuèi cïng, kh¸i niÖm thêi ®¹i g¾n liÒn víi sù qu¸ ®é tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ, x· héi nµy sang mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c. ThÝ dô, qu¸ ®é tõ chñ nghÜa phong kiÕn sang chñ nghÜa t­ b¶n ®­îc gäi lµ thêi ®¹i phôc h­ng, thêi ®¹i c¸ch m¹ng t­ s¶n.

Gi¸ n¨m 1996 t­¬ng ®­¬ng víi 80% tæng gi¸ trÞ c¸c kho¶n ®Çu t­ nµy vµo Th¸i Lan tr¸i víi nh÷ng nhËn ®Þnh th«ng th­êng vÒ chñ nghÜa t­ b¶n, nhµ n­íc t­ b¶n ®ãng vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®iÒu chØnh sù vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt x· héi mµ nhiªï khi víi sù nç lùc tíi møc quyÕt liÖt cña nã. C¸c n­íc t­ b¶n ®· v­ît qua nhiÒu cuéc khñng ho¶ng d÷ déi.

Nh­ng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ, liÖu víi tÊt c¶ sù t¨ng tr­ëng vµ vËn ®éng trªn ®©y cã trë thµnh chiÒu h­íng ph¸t triÓn v÷ng bÒn vµ cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña chñ nghÜa t­ b¶n hay kh«ng?

Víi môc ®Ých bÊt di bÊt dÞch lµ ch¹y theo lîi nhuËn, quy luËt tuyÖt ®èi cña chñ nghÜa t­ b¶n mµ K. Marx ®· ph¸t triÓn – quy luËt s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ - vÉn ®ang chi phèi toµn bé c¬ chÕ vËn hµnh cña nã, chñ nghÜa t­ b¶n, kh«ng bao giê t¹o ®­îc sù æn ®Þnh l©u dµi cho nÒn kinh tÕ. Ngay c¶ khi cã mét bÒ ngoµi phÇn vÞnh th× nguy c¬ khñng ho¶ng vÉn tiÒm tµng vµ s½n sµng bïng lªn ngay trong lßng nã. §©y lµ cuéc khñng ho¶ng cña c¶ hÖ thèng chø kh«ng ph¶i chØ mét vµi n­íc trong hÖ thèng. Dï cã vai trß khèng chÕ vÒ kinh tÕ, song c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa vÉn lu«n bÞ lÖ thuéc vµo nh÷ng yÕu tè bªn ngoµi, th­êng xuyªn vÊp ph¶i sù ph¶n kh¸ng cña vïng “ngo¹i vi” §iÓn h×nh lµ có rèc dÇu löa sau cuéc chiÕn tranh vïng vÞnh. LiÖu chñ nghÜa t­ b¶n cã thÓ tù do, mÆc søc lµm m­a lµm giã vµ liÖu cßn lµm chuyÖn nµy ®­îc bao l©u n÷a trªn c¸c ®Þa bµn h¶i ngo¹i? Ng­êi ta cßn thÊy sù c¹nh tranh tµn khèc theo quy luËt cña mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tù do vµ ch¹y theo lîi nhuËn hÕt søc rèi ren vµ phøc t¹p. Ngµy cµng næi lªn trong chñ nghÜa t­ ban nh÷ng ®èi s¸ch nh»m lo¹i trõ nhau, vµ do ®ã nã tiÒm tµng mét t×nh thÕ kh«ng æn ®Þnh. Ch¼ng h¹n, ngay nh÷ng n¨m 1994 vµ 1995, chóng ta chøng kiÕn sù giµnh dËt vÞ trÝ hµng ®Çu trong quan hÖ tiÒn tÖ quèc tÕ gi÷a ®ång Yªn [NhËt] vµ ®ång ®«la [Mü], cïng víi cuéc chiÕn th­¬ng m¹i gi÷a EU vµ Mü vÒ chuèi ®· thÓ hiÖn sù c¹nh tranh gay g¾t gi÷a c¸c c­êng quèc t­ b¶n chñ nghÜa khi ngÊm ngÇm, lóc c«ng khai ®· ®Èy c¹nh tranh b¸o sù khèc liÖt míi. Tuy nhiªn nh÷ng m©u thuÉn nµy cña c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa kh«ng cßn ®­îc ®em ra gi¶i quyÕt b»ng nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®Ém m¸u mµ b©y giê chóng ®· ®­îc gi¶i quyÕt b»ng sù nh­îng bé lÉn nhau nh­ng nh÷ng m©u thuÉn cña c¸c n­íc nµy vÉn kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc.

Dï kh«ng phñ nhËn c¶i vÖ bÒ ngoµi phÇn vÞnh cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ cïng nh÷ng mãn lîi nhuËn khæng lå cña chñ nghÜa t­ b¶n nh­ ng kh«ng ai kh«ng thÊy mét cuéc khñng ho¶ng v¨n ho¸ s©u s¾c, kh«ng lèi tho¸t trong x· héi t­ b¶n hiÖn ®¹i. Næi bËt lªn ®©y c¸i l« gÝc sinh lîi tµi chÝnh lÊn ¸n c¶ phóc lîi con ng­êi. B¶n th©n con ng­êi kh«ng cßn lµ ®èi t­îng phôc vô s¶n xuÊt mµ d­êng nh­ bÞ quy vÒ mét bé phËn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ chØ nh­ vËy [quy luËt Taylor. Tõ ®ã, v¨n ho¸ bÞ th­¬ng m¹i lÊn ¸t c«ng viÖc ®µo t¹o gi¸o dôc con ng­êi trë nªn quÌ quÆt, vô lîi nh­ kiÓu chÕ t¹o ra ng­êi m¸y chø kh«gn ph¶i nh»m môc ®Ých h×nh thµnh nh÷ng con ng­êi víi tÊt c¶ sù ph¸t triÓn phong phó cña nã. Ngay c¶ nh÷ng sinh ho¹t cao cÊp cña con ng­êi [s¸ng t¹o nghÖ thuËt, v¨n ho¸] còng bÞ chi phèi tíi møc ®ång nhÊt víi c«ng nghÖ, víi th­¬ng m¹i, ®i tíi huû diÖt cã tÝnh con ng­êi còng v× c¸i l«gÝc sinh lîi cña chñ nghÜa t­ b¶n mµ m«i tr­êng sinh th¸i bÞ x©m ph¹m tµn tÖ vµ ë c¸i vïng “ngo¹i vi” m«i tr­êng còng bÞ t­íc ®o¹t vµ bÞ bãc lét tíi møc khã t­ëng t­îng næi.

MÆt kh¸c, chñ nghÜa t­ b¶n vÉn kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc c¸c tÖ n¹n cè h÷u cña nã, nhÊt lµ n¹n thÊt nghiÖp vµ nÕu tÖ ph©n biÖt chñng téc vèn lµ ung nhät cña x· héi hiÖn ®¹i, chñ nghÜa t­ b¶n kh«ng t×m c¸ch tiªu diÖt nã, mµ t¸i l¹i trong nhiÒu lóc nhiÒu n¬i nã vÉn dïng ®Ó phôc vô cho quyÒn lîi vÞ kû cña giai cÊp t­ s¶n. Ngay c¶ quyÒn b×nh ®¼ng cña phô n÷ vÉn ®ang l©m vµo t×nh tr¹ng tåi tÖ nhÊt, ®Æc biÖt lµ ë c¸c lÜnh vùc tiÒn c«ng, viÖc lµm vµ c¸c quan hÖ x· héi vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh ho¹t. Mét t×nh tr¹ng n÷a lµ sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt nhÊt lµ c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng hiÖn ®¹i vèn lµ s¶n phÈm cña v¨n minh- v¨n ho¸ th× kh«ng hiÕm n¬i ®· ®­îc sö dông ®Ó chèng l¹i v¨n ho¸, v¨n minh v× môc ®Ých th­¬ng m¹i. Ng­êi ta còng lÇm t­ëng vÒ lßng tõ thiÖn cña c¸c chÝnh quyÒn t­ s¶n vµ giíi chñ khi thÊy ®©u ®ã ë hä cã nh÷ng c¶i c¸ch vÒ mÆt phóc lîi, nh­ng kú thùc ®ã lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng cuéc ®Êu tranh ngµy cµng cã ý thøc cña giai cÊp c«ng nh©n, th­êng lµ do c¸c chÝnh ®¶ng c¸nh t¶ lµm nßng cèt vµ h¬n n÷a ®ã chÝnh lµ ®iÒu mµ giai cÊp t­ s¶n b¾t buéc ph¶i lµm ®Ó b¶o vÖ lîi Ých l©u dµi cña hä.

NÕu trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ – x· héi, chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i lu«n t×m ®ñ c¸ch ®Ó ®iÒu chØnh vµ thÝch nghi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn míi nh»m v­ît qua nh÷ng cuéc khñng ho¶ng, t×m con ®­êng ph¸t triÓn, th× trong lÜnh vùc chÝnh trÞ còng vËy. Bµi häc lÞch sö cho thÊy, vÊn ®Ò lín nhÊt ®èi víi c¸c nhµ n­íc t­ s¶n lµ ng¨n chÆn ®­îc c¸c c¬n b·o t¸p c¸ch m¹ng th­êng ph¸t sinh do sù bÊt m·n cao ®é cña giai cÊp c«ng nh©n, hoÆc tiÕp theo nh÷ng thêi kú hçn lo¹n cña x· héi, mµ trong ®ã giai cÊp t­ s¶n x©u xÐ lÉn nhau ®Ó bßn rót x­¬ng tuû cña nh©n d©n lao ®éng. Giai cÊp t­ s¶n ®· vµ ®ang cè g¾ng xoa dÞu m©u thuÉn c¬ b¶n nµy b»ng mäi thñ ®o¹n. mét khi quyÒn lîi vÞ kû cña giai cÊp t­ s¶n bÞ ®ông ch¹m th× kÓ c¶ chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc hay c¸c mÆt trËn liªn minh d­íi c¸c tªn gäi kh¸c nhau, cuèi cïng ®Òu tan vì. Râ rµng vÊn ®Ò kh«ng thÓ ®­îc gi¶i quyÕt nÕu nh­ m©u thuÉn c¬ b¶n Êy kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt.

Trong t×nh h×nh ®ã chñ nghÜa t­ b¶n c¶i l­¬ng l¹i xuÊt ®Çu lé diÖn. NhiÒu chÝnh trÞ gia, häc gi¶ t­ s¶n th­êng nªu ra chiªu bµi x· héi sÏ biÕn ®æi vÒ c¬ b¶n kh«ng ph¶i b»ng ®Êu tranh c¸ch m¹ng mµ b»ng sù chuyÓn biÕn dÇn nhËn thøc vµ lßng ch¾c Èn cña giai cÊp t­ s¶n, sè kh¸c th× rªu rao vÒ c¸c kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn gi÷a t­ b¶n vµ lao ®éng n»m ngay trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô s¶n xuÊt. NghÜa lµ, theo hä cÇn ph¶i tiÕn hµnh “cuéc c¶i c¸ch trÝ tuÖ vµ ®¹o ®øc” ngay tr­íc khi giµnh ®­îc chÝnh quyÒn tõ giai cÊp t­ s¶n. tÊt c¶ chØ lµ mÞ d©n bëi trong t×nh h×nh hiÖn nay mµ giai cÊp t­ s¶n ®ang lµm ra søc cñng cè lùc l­îng vµ s½n sµng tiªu diÖt bÊt cø mét sù ph¶n kh¸ng nµo hay mét ý ®å nµo ®ông tíi sù tån vong cña chÝnh quyÒn t­ s¶n.

Ng­êi ta còng ®ang cè chÕ ®é tam quyÒn ph©n lËp vµ coi ®©y lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn d©n chñ chÝnh trÞ thËm chÝ ®Ó ®¶m b¶o cho chÝnh quyÒn t­ s¶n biÕn dÇn thµnh chÝnh quyÒn nh©n d©n trªn c¬ së nh÷ng yÕu tè c«ng lý cña ph¸p luËt vµ nh÷ng yÕu tè tù do d©n chñ cña nghÞ tr­êng. Ng­êi ta còng ®ang khuyÕch tr­¬ng vÒ chÕ ®é tam quyÒn ph©n lËp g¾n víi chÕ ®é ®a ®¶ng vèn lµ s¶n phÈm cña giai cÊp t­ s¶n cã t¸c dông ng¨n ngõa nã trë thµnh ph¸t xÝt ®éc tµi. Nh­ng thËt lµ v« lý nÕu chÝnh quyÒn t­ s¶n vµ chÕ ®é ®a ®¶ng mµ nã cho phÐp tån t¹i ®i ng­îc quyÒn lîi cña giai cÊp t­ s¶n. Thùc ra, Phi- ®en Cax- t¬ro nãi, c¸i ®a cùc vµ c¸i ph©n cùc mµ hä cæ vò khuyÕch tr­¬ng trªn kia, cuèi cïng còng chØ quy vÒ c¸i ®¬n cùc vµ ®éc t«n lµ quyÒn lîi cña giai cÊp t­ s¶n mµ th«i. Mü lµ mét vÝ dô ®iÎn h×nh.

GÇn ®©y, ng­êi ta còng lu«n bµn luËn nhiÒu vÒ mét yÕu tè trong nÒn chÝnh trÞ cña c¸c n­íc chñ nghÜa t­ b¶n ph¸t triÓn lµ chÕ ®é x· héi d©n chñ ë mét sè n­íc tõng ®­îc coi lµ kiÓu mÉu chÝnh trÞ cho c¸c t­ b¶n. §óng lµ kh«ng ai phñ nhËn ®­îc mét sè thµnh tùu quan träng vÒ kinh tÕ – x· héi mµ c¸c n­íc nµy ®¹t ®­îc vµ mét thêi t¹o ra c¸i ¶o t­ëng vÒ mét lèi tho¸t cho chñ nghÜa t­ b¶n lµ cã thÓ thay ®æi ®­îc hoµn toµn thùc tr¹ng mµ kh«ng thay ®æi thùc chÊt nh­ng hiÖn nay t×nh h×nh ®· kh«ng nh­ ng­êi ta mong muèn. Nh÷ng vÊn ®Ò cè h÷u cña chñ nghÜa t­ b¶n mét thêi ®­îc kho¶ lÊp nay l¹i næi lªn.

Cuèi cïng nÕu quan s¸t mét c¸ch kh¸ch quan trªn b×nh diÖn c¸c mèi quan hÖ quèc tÕ, ng­êi ta kh«ng thÓ kh«ng thÊy râ sè phËn cña c¸c n­íc t­ b¶n ch­ nghÜa ph¸t triÓn nãi riªng vµ vËn mÖnh cña chñ nghÜa t­ b¶n nãi chung. Chñ nghÜa t­ b¶n kh«ng thÓ sö dông m·i nh÷ng biÖn ph¸p ®µn ¸p, khai th¸c hay lîi dông nh­ tr­íc ®©y ®èi víi c¸c n­íc thuéc thÕ giíi thø ba. VÞ trÝ vµ quyÒn lîi cña hä ë c¸c n­íc thø ba lu«n bÞ th¸ch thøc vµ ®e do¹. Nh÷ng mãn nî cò liÖu cã m·i lµ xÝch xiÒng ®èi víi c¸c n­íc thÕ giíi thø ba, khi ngµy cµng cã nhiÒu n­íc ®ßi xo¸ nî gi¶m nî hoÆc ho·n tr¶ nî v« thêi h¹n? vµ c¸c nhµ n­íc thÕ giíi thø ba liÖu cã cam chÞu m·i nh÷ng cuéc trao ®æi bÊt b×nh ®¼ng víi c¸c n­íc t­ b¶n trong khi hä kh«ng thiÕu c¬ héi cã lîi trong trao ®æi víi c¸c n­íc kh¸c vµ gi÷a hä v¬i nhau ? ®iÒu nµy ®· trùc tiÕp lµm lung lay ®Þa vÞ vµ chi phèi sè phËn cña chñ nghi· t­ b¶n.

ThËm chÝ, ngay sau sù sôp ®æ cña nhñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ §«ng ¢u, liÖu sù æn ®Þnh cña chñ nghÜa t­ b¶n cã ®ñ søc chøng tá chñ nghÜa t­ b¶n lµ con ®­êng ph¸t triÓn tèi ­u cña nh©n lo¹i ? kh«ng bëi v× chñ nghÜa t­ b¶n vÉn kh«ng tho¸t khái nh÷ng c¨n bÖnh “th©m c¨n cè ®Õ” cña nã, dï “mèi ®e do¹ céng s¶n” t­ëng nh­ nhÑ ®i. Chñ nghÜa t­ b¶n vÉn kh«ng kh¸t väng x©m ph¹m nÒn ®éc lËp cña c¸c quèc gia, trµ ®¹p quyÒn lîi tù do cña c¸c d©n téc b»ng ®ñ h×nh thøc can thiÖp vò trang th« b¹o cuéc chiÕn ë K«s«v« - hay ©m m­u diÔn biÕn hoµ b×nh víi nh÷ng cuéc chiÕn tranh nhung lôa kÝch ®éng vµ x« ®Èy c¸c n­íc vµo cuéc chÐm giÕt ®Ém m¸u ë kh¾p c¸c ch©u lôc.Vµ ng­êi ta còng ®ang chøng thùc khèi m©u thuÉn ngµy cµng lín vµ c¨ng th¼ng gi÷a c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn trong cuéc x©u xÐ giµnh vÞ trÝ hµng ®Çu trong trËt tù thÕ giíi hiÖn nay, m©u thuÉn ®ã ®ang trë thµnh nguy c¬ ®e do¹ kh«ng nh÷ng chÝnh sè phËn hä mµ cßn c¶ nh©n lo¹i. §ã lµ b»ng chøng kh«ng g× chèi bá ®­îc.

2, L«gÝc tÊt yÕu “Sù vÜ ®¹i vµ tÝnh tÊt yÕu nhÊt thêi cña b¶n th©n chÕ ®é t­ s¶n” ®Õn chñ nghÜa x· héi.

Râ rµng, chñ nghÜa t­ b¶n kh«ng ph¶i ®îi ®Õn ngµy nay, mµ c¸ch ®©y h¬n 200 n¨m, “trong qu¸ tr×nh thèng trÞ giai cÊp ch­a ®Çy mét thÕ kû, ®· t¹o ra nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt nhiÒu h¬n vµ ®å sé h¬n, lùc l­îng s¶n xuÊt cña tÊt c¶ c¸c thÕ hÖ tr­íc hîp l¹i”, nh­ C.M¸c viÕt trong tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n , vµ “giai cÊp t­ s¶n ®· ®ãng mét vai trß hÕt søc c¸ch m¹ng trong lÞch sö”. Ngµy nay, chñ nghÜa t­ b¶n ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ tin häc, tù ®éng ho¸, c«ng nghÖ sinh häc, vËt liÖu míi...Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc qu¶n lý cã thÓ nãi nh÷ng thµnh tùu Êy®· lµm thay ®æi lín n¨ng lùc ho¹t ®éng s¸ng t¹o cña con ng­êi, ®em l¹i n¨ng suÊt lao ®éng vµ thu nhËp quèc d©n rÊt cao ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn vµ n­íc c«ng nghiÖp míi.

Nãi nh­ C.M¸c “sù vÜ ®¹i” ®ã lµ mét sù thËt. Chóng ta ghi nhËn mét c¸ch kh¸ch quan, tÊt c¶ nh÷ng b­íc ph¸t triÓn míi cña nã víi t­ c¸ch lµ nh÷ng thµnh tùu cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i ®ång thêi nh­ lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn còng thÕ quèc tÕ ®èi víi ho¹t ®éng cu¶ chóng ta.

Nh­ng còng kh«ng v× thÕ. Mµ chóng ta l¹i r¬i vµo ¶o väng nh­ mét sè ng­êi ®ang ra søc cè ®Õn møc “t« son tr¸t phÊn” cho chñ nghÜa t­ b¶n. MÆc dï chñ nghÜa t­ b¶n cã kh«ng Ýt ­u ®iÓm ®¹t trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi, nh­ng nã nhÊt ®Þnh kh«ng ph¶i lµ chÕ ®é cuèi cïng tèt ®Ñp mµ loµi ng­êi h»ng m¬ ­íc. Dï cho cã sù ®iÒu chØnh, thay h×nh ®æi d¹ng chñ nghÜa t­ b¶n vÉn kh«ng hÒ thay ®æi b¶n chÊt, kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc m©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña lùc l­îng s¶n xuÊt ngµy cµng cao víi viÖc chiÕn h÷u t­ b¶n chñ nghÜa vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, vÉn kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a t­ b¶n vµ lao ®éng. Chñ nghÜa t­ b¶n vÉm t×m mäi thñ ®o¹n bãc lét ng­êi lao ®éng lµm thuª vµ kiÕm lîi nhuËn b»ng c¸ch bßn rót gÝa trÞ thÆng d­ ngµy cµng khñng khiÕp: tõ 211% [n¨m 1950] t¨ng vät lªn 300% [n¨m 1990]. ThÕ t­¬ng ®èi æn ®Þnh cña nã vÉn kh«ng ®ñ che lÊp vµ xo¸ ®i nguy c¬ bÞ thay thÕ vÒ vËn mÖnh lÞch sö bÞ thay thÕ cña nãm, cho dï, nã cßn tiÒm tµng ph¸t triÓn song ®ã kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p ®óng ®¾n cho sù ph¸t triÓn cña lÞch sö loµi ng­êi vµ cho dï nh­ ai ®ã nãi r»ng, ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa t­ b¶n lµ sèng b»ng th¸ch thøc cña chÝnh m×nh vµ b¶n chÊt cña nã lµ thÝch nghi vµ chuyÓn ho¸ ®Ó kh«ng ngõng ph¸t triÓn, th× luËn ®iÓm Êy vÉn kh«ng lµm thay ®æi thùc tÕ lµ: chñ nghÜa t­ b¶n kh«ng bao giê vµ ch­a bao giê gi¶i quyÕt ®­îc tËn gèc nh÷ng m©u thuÉn vµ nh÷ng cuéc khñng ho¶ng cña chÝnh nã.

Chóng ta ®ang sèng trong thêi kú “lÞch sö ng¾n l¹i”. Ng­êi ta ®ang nãi nhiÒu ®Õn viÖc häc tËp chñ nghÜa t­ b¶n, thËm chÝ sau nh÷ng kinh nghiÖm ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t cña c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ng­êi ta l¹i cã lóc tin r»ng cã thÓ t×m thÊy ë chñ nghÜa t­ b¶n nh÷ng lêi gi¶i ®¸p ®Çy ®ñ cho mäi vÊn ®Ò ch¼ng h¹n: m« h×nh Thôy §iÓn, ph­¬ng ph¸p qu¶n lý NhËt B¶n, nÒn d©n chñ Mü...th­êng ®­îc coi nh­ nh÷ng kiÓu mÉu. Nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö ®· sím chØ ra sai lÇm cña nhËn thøc lÖch l¹c mét chiÒu ®ã. §óng lµ c¸ch qu¶n lý kinh tÕ còng nh­ viÖc qu¶n lý x· héi cña chñ nghÜa t­ b¶n cã nh÷ng ®iÒu ®¸ng ®Ó häc tËp ®ã kh«ng ®­îc quªn nh÷ng d÷ kiÖn c¨n b¶n lµ môc tiªu mµ mçi x· héi ®Æt ra: c¬ së vËt chÊt vµ tinh thÇn nh÷ng c¬ cÊu truyÒn thèng cña tõng x· héi: ®iÒu kiÖn mäi mÆt ®­îc x¸c ®Þnh trong tõng giai ®o¹n lÞch sö. Bµn vÒ vÊn ®Ò nµy, nhµ kinh tÕ häc NhËt B¶n N«- ru – si –ma ®· viÕt trong t¸c phÈm næi tiÕng “ v× sao NhËt B¶n thµnh c«ng” r»ng “ Thµnh c«ng cña NhËt B¶n ®em sang Anh sÏ kh«ng ®¹t thµnh c«ng nh­ vËy, v× mét lý do ®¬n gi¶n ng­êi NhËt kh¸c ng­êi Anh”. H¼n lµ kh«ng hiÓu ®­îc ®iÒu ®¬n gi¶n Êy mµ gÇn ®©y cã ng­êi nh÷ng toan bµn tíi c¸i gäi lµ “ Kh¶ n¨ng tiÕn tíi chñ nghÜa x· héi cña b¶n th©n chñ nghÜa t­ b¶n” hay “ Nh÷ng m¬ ­íc cña chñ nghÜa x· héi th× chÝnh chñ nghÜa T­ b¶n sÏ thùc hiÖn”. Hä cÇn l­u ý r»ng, nh÷ng nguy c¬ cña chñ nghÜa t­ b¶n kh«ng nh÷ng vÉn cßn ®ã, mµ ngµy mét tiÒm tµng vµ nÆng nÒ h¬n n»m “ ngoµi vßng kiÓm so¸t cña chÝnh nã, trùc tiÕp ph­¬ng h¹i ®Õn ®êi sèng nh©n lo¹i. Nãi nh­ cè tæng thèng Ph¸p, «ng Ph. Mit t¬ r¨ng: “ Chñ nghÜa t­ b¶n thuÇn nhÊt gièng nh­ c¸nh rõng rËm, hÖ thèng x· héi nµy lu«n lµm n¶y sinh nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng míi. TÊt c¶ ®iÒu ®ã sÏ dÉn tíi c¸i g×?”

Cuèi cïng ®iÒu ®ã sÏ dÉn tíi mét c©u hái: Víi b¶n chÊt vµ tiÒn ®å cña t­ b¶n nh­ vËy th× chÝnh nã sÏ ®i vÒ ®©u? c©u tr¶ lêi kh«ng thÓ kh¸c ®­îc lµ chñ nghÜa x· héi. §iÒu Êy còng tÊt yÕu lµ “ Sù vÜ ®¹i vµ tÝnh tÊt yÕu nhÊt thêi cña b¶n th©n chÕ ®é t­ s¶n” n»m trong dßng vËn ®éng cña x· héi loµi ng­êi. Nh­ C Mac ®a nãi mµ CMac l¹i kh«ng cã ý ®Þnh “nghÜ ra” ®iÒu ®ã. V× “trong tµi liÖu cña CMac, ng­êi ta kh«ng thÊy m¶y may mét ý ®Þnh nµo nh»m ®­a nh÷ng ¶o t­ëng nh»m ®Æt ra nh÷ng ®iÒu vu v¬ nh÷ng ®iÒu mµ ng­êi ta kh«ng thÓ nµo biÕt ®­îc. Mac ®Æt vÊn ®Ò chñ nghÜa céng s¶n gièng nh­ mét nhµ tù nhiªn häc ®Æt ra, ch¼ng h¹n, vÊn ®Ò tiÕn ho¸ cña mét gièng sinh vËt míi, mét khi ®· biÕt nguån gèc cña nã vµ ®Þnh ®­îc h­íng râ rÖt biÕn ®æi cña nã”

Chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i, trªn thùc tÕ, ®· ®¹t ®­îc sù vÜ ®¹i nhÊt ®Þnh nµo ®ã nh­ng nã l¹i kh«ng ®ñ søc v­ît qua ®­îc nh÷ng m©u thuÉn co­ b¶n tron qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, l¹i bÞ giíi h¹n bái ng­ìng kh«ng thÓ tr·nh ®­îc cña sù khñng ho¶ng, nªn tÊt yÕu nã ph¶i bÞ thay thÕ v× thuéc tÝnh nhÊt thêi cña chÝnh nã. Dï thÕ nµo ®i n÷a, xÐt d­íi gãc ®é cña v¨n ho¸ v¨n minh, nghÜa lµ gãc ®é cña chñ nghÜa nh©n ®¹o ch©n chÝnh, chñ nghÜa t­ b¶n, ngay trong sù phån vinh vÒ kinh tÕ cña nã, ®ang ®Æt loµi ng­êi tr­íc mét cuéc khñng ho¶ng s©u s¾c, ngay trong sù ®iÒu chØnh vÒ chÝnh trÞ, x· héi, nã ®ang ®i ng­îc l¹i ®ßi hái cña thêi ®¹i chóng ta, ®ã lµ hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi ®ã lµ t¹o ra sù ph¸t triÓn toµn diÖn con ng­êi chø kh«ng ph¶i lµ t¸i ra s¶n xuÊt t­ b¶n-®iÒu mµ chñ nghÜa t­ b¶n ®ang cè søc lµm.

V× vËy vËn mÖnh lÞch sö cña chñ nghÜa t­ b¶n kÕt thóc sÏ ph¶i tíi håi ®Þnh ®o¹t víi sù më ra mét kû nguyªn lÞch sö míi cña loµi ng­êi-®ã lµ chñ nghÜa x· héi l« gÝc tÊt yÕu trªn c¬ së b¶n chÊt vµ tiÒn ®å cña chÝnh chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn nay.

HiÖn cã? §ã lµ mét nÒn kinh tÕ häc vÒ c¬ b¶n kh¸c h¼n quan ®iÓm cò. KiÓu kinh tÕ nµy ®­îc Boulding gäi lµ kiÓu kinh tÕ häc kiÓu con tµu vò trô. §ã lµ quan ®iÓm vÒ mét con tµu vò trô lao vµo kh«ng gian víi m«tk ®éi bay vµ mét l­îng tµi nguyªn quý gi¸ cã h¹n. Trõ nguån n¨ng l­îng mÆt trêi sù sèng cßn cña ®éi bay vµ vËn hµnh c¸c hÖ thèng hç trî ®êi sèng cña hä phô thuéc vµo b¶o tån kho tµi nguyªn trªn con tµu. Thùc tÕ nµy buéc ph¶i ®Ò ra nh÷ng nguyªn t¾c c¨n b¶n cho nÒn kinh tÕ kiÓu con tµu vò trô.

Theo m« t¶ cña Boulding, ®êi sèng cña nh÷ng ng­êi trªn con tµu vó trô t¨ng lªn phô thuéc vµo viÖc hä cã sö dông vµ t¸i sinh mét c¸ch h÷u hiÖu hay kh«ng c¸c tµi nguyªn hiÖn cã ®Ó tr­íc tiªn ®¸p øng c¸c nhu cÇu thiÕt th©n, råi tuú theo l­îng thÆng d­ cã ®­îc, míi tho¶ m·n nhu cÇu cao h¬n cña hä . Bëi lÏ, bÊt cø tµi nguyªn nµo bÞ lo¹i ra, nghÜa lµ ®èi víi nh÷ng ng­êi trªn tµu lµ mÊt m¸t h¼n, th× ®ã lµ dÊu hiÖu trôc trÆc nghiªm träng cña hÖ thèng. Môc tiªu lµ kÐo dµi tuæi thä cña s¶n phÈm, h¬n lµ t¨ng tèc ®é phÕ th¶i chung; vµ lµ thay thÕ c¸c vËt liÖu b»ng c«ng nghÖ th«ng tin trong viÖc thiÕt kÕ c¸c hÖ thèng hç trî ®êi sèng cña c¸c s¶n phÈm.

ChØ cã thÓ duy tr× ®êi sèng trªn con tµu b»ng sù hîp t¸c gi÷a c¸c thµnh viªn trªn con tµu. Mçi ng­êi ®Òu ph¶i c¶m thÊy cã phÇn tr¸ch nhiÖm duy tÌi hÖ thèng vµ s½n sµng chÊp nhËn nguån tµi nguyªn ph©n phèi vµ c«ng b»ng. Do ®ã, chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng kh«ng thÓ coi gia t¨ng s¶n l­îng kinh tÕ trªn con tµu lµ tiÕn bé, nÕu nã kh«ng dùa trªn tiÕn tr×nh s¶n xuÊt bÒn v÷ng vµ ®­îc ph©n phèi c«ng b»ng gi÷a c¸c thµnh viªn.

Ngµy nay, thiªn nhiªn ®ang l­u ý víi chóng ta ®ang bÞ chi phèi bëi quan ®iÓm tr¸i ng­îc víi thùc tÕ còng nh­ quan ®iÓm tiÒn C«picnic cho r»ng mÆt trêi quay quanh tr¸i ®Êt. TÊt c¶ chóng ta cïng sèng trªn mét con tµu, chø kh«ng ph¶i trªn ®ång cá bao la kh«ng biªn giíi. Ngµy nay, do d©n sè chóng ta qu¸ ®«ng, lßng ham muèn cña chóng ta qu¸ lín vµ c«ng nghÖ chóng ta qu¸ m¹nh mÏ nªn kh«ng thÓ sèng b»ng huyÒn tho¹i cò. Nay chóng ta ph¶i häc c¸ch nh×n vµ t­ duy hîp víi thùc tÕ cña chóng ta. Chóng ta ph¶i häc g¾n hÖ thèng vµ c«ng nghÖ cña con ng­êi víi hÖ thèng m«i sinh sao cho cã thÓ t¨ng n¨ng suÊt cña hÖ sinh th¸i v× lîi Ých l©u dµi cña nh©n lo¹i.

Sù trçi dËy cña c¸c n­íc thø ba:

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh, mét b­íc tiÕn quan träng cña c¸c n­íc chñ nghÜa t­ b¶n ®ã lµ giai ®o¹n tÝch luü c¬ b¶n. Sau thÕ chiÕn II, cã rÊt nhiÒu n­íc dµnh ®­îc ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ, tuy nhiªn nÒn kinh tÕ cña hä vÉn cßn phô thuéc mét c¸ch nÆng nÒ víi c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn, hä lµ n¬i cung cÊp nguyªn liÖu, nh©n c«ng rÎ m¹t vµ lµ thÞ tr­êng tiªu thô hµng hãa cña c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn. Mét c«ng cô cña c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn ®Ó g¾n chÆt c¸c n­íc thuéc thÕ giíi thø ba ®ã lµ c¸c kho¶n nî mµ c¸c n­íc nµy nî c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn.

Tuy nhiªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c n­íc thuéc thÕ giíi thø ba ®· biÕt liªn kÕt víi nhau ®Êu tranh ®ßi c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn xo¸ vµ gi¶m nî. Tr­íc xu thÕ nµy c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn ®· ph¶i nh­îng bé vµ ®· ph¶i tuyªn bè xo¸ vµ gi¶m nî cho c¸c n­íc thuéc diÖn nghÌo nhÊt. Xu thÕ nµy ®· lµm thay ®æi chÝnh s¸ch cña c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn víi c¸c n­íc thuéc thÕ giíi thø ba, ®ã lµ chÝnh s¸ch b×nh ®¼ng cïng cã lîi th«ng qua c¸c h×nh thøc c«ng cô kinh tÕ, nh­ th­¬ng m¹i quèc tÕ, ®Çu t­ vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ.

Ngoµi nh÷ng quan hÖ kinh tÕ víi c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn th× c¸c n­íc thuéc thÕ giíi thø ba còng ®Èy m¹nh quan hÖ bu«n b¸n song ph­¬ng, ®a ph­¬ng víi nhau ngµy cµng m¹nh mÏ.

Vai trß cña c¸c tæ chøc quèc tÕ :

Ngµy nay, trong c¸c quan hÖ quèc tÕ gi÷a c¸c n­íc víi nhau th× c¸c tæ chøc quèc tÕ ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng. C¸c tæ chøc qu«c tÕ kh«ng nh÷ng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ c¸c n­íc víi nhau mµ cßn lµ lùc l­îng chñ yÕu ®Êu tranh, gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cho c¸c n­íc thuéc thÕ giíi thø ba.

Nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña loµi ng­êi nh­ « nhiÔm m«i tr­êng, liªn kÕt kinh tÕ qu«c tÕ, kh«ng thÓ gi¶i quyÕt bëi mét n­íc riªng rÏ mµ cÇn ph¶i cã sù liªn kÕt gi÷a c¸c quèc gia víi nhau th«ng qua tæ chøc quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã mét c¸ch ®ång bé nhÊt qu¸n.

Víi tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸ nh­ hiÖn nay, c¸c tæ chøc quèc tÕ l¹i cµng ®ãng vai trß quan träng, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc toµn cÇu ho¸ vÒ kinh tÕ, sù di chuyÓn vèn, quan hÖ mËu dÞch cÇn th«ng qua c¸c tæ chøc quèc tÕ ®Ó ®iÒu chØnh.

C¬ cÊu giai cÊp:

Do tèc ®ä ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt, n¨ng suÊt lao ®éng ®­îc n©ng cao, c¬ cÊu giai cÊp x· héi ë n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn cã sù thay ®æi râ rÖt, ®Æc biÖt lµ sù t¨ng nhanh vÒ sè l­îng cña tÇng líp trug gian. Do nh÷ng ngµnh nghÒ truyÒn thèng bÞ thu hÑp, c¸c ngµnh dÞch vô vµ c«ng nghiÖp míi ra ®êi vµ ph¸t triÓn dÉn tíi tÇng líp “c«ng nh©n ¸o tr¾ng”, nh©n viªn khoa häc kü thuËt, c¸n bé qu¶n lý, tÇng líp trÝ tuÖ ...ngµy mét ®«ng ®¶o. Hä ®ang trë thµnh tÇng líp x· héi chñ yÕu cña c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn. TÇng líp nµy cã ®êi sèng vËt chÊt kh¸ cao, cã tr×nh ®é d©n trÝ cao. Hä còng chÝnh lµ lùc l­îng lao ®éng cho mét nÒn kinh tÕ míi, nÒn kinh tÕ tri thøc.