Vàng da ở trẻ sơ sinh là một tình trạng dễ gặp, đặc biệt đối với các bé sinh non tháng. Đối với vàng da sinh lý thường sẽ tự khỏi, không ảnh hưởng đến sức khỏe của bé và không cần can thiệp gì thêm. Tuy nhiên một số trường hợp do nồng độ bilirubin tăng quá cao sẽ tác động nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ.Vàng da là hiện tượng hồng cầu bị vỡ, chức năng chuyển hóa bilirubin của gan chưa hoàn thiện.Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh có thể gây biến chứng vàng da nhân não, có thể khiến trẻ tử vong hoặc để lại di chứng chậm phát triển ở trẻ. Do vậy, các bà mẹ nên trang bị một số kiến thức cơ bản để phân biệt vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da bệnh lý.
Tại đơn nguyên sơ sinh, khoa Nhi Bệnh viện A Thái Nguyên mỗi ngày tiếp nhận nhiều trường hợp bệnh nhi vàng da. Tình trạng vàng da xuất hiện do nồng độ bilirubin trong máu tăng cao. Ở trẻ sơ sinh, các triệu chứng sẽ xuất hiện khi bilirubin toàn phần >7mg%, còn đối với người lớn con số sẽ là >2mg%. Ở trẻ sơ sinh có thể bị vàng da sinh lý hoặc vàng da bệnh lý. Vàng da sinh lý thường sẽ biến mất sau một thời gian ngắn. Trong khi đó, nếu bị vàng da bệnh lý sẽ rất nguy hiểm trẻ có thể bị hôn mê, co giật.
[Ảnh: Bác sỹ thăm khám tại đơn nguyên sơ sinh, Khoa Nhi Bệnh viện A]
* Vàng da sinh lý
Vàng da sinh lý có thể ở mức độ nhẹ, với trẻ đủ tháng. Bình thường vàng da được coi là sinh lý khi vàng da xuất hiện sau 24 giờ tuổi, và thường sẽ biến mất trong vòng 1 tuần với trẻ đủ tháng và 2 tuần với trẻ non tháng. Mức độ vàng da nhẹ là chỉ vàng da đơn thuần [chỉ vàng da vùng mặt, cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn] không kèm theo các triệu chứng bất thường khác [ thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, lừ đừ,...]. Nồng độ Bilirubin/máu không quá 12mg% ở trẻ đủ tháng và không quá 14mg% ở trẻ thiếu tháng,... Tốc độ tăng Bilirubin/máu không quá 5mg% trong 24 giờ. Ngoài ra, nước tiểu của trẻ sơ sinh có màu tối hoặc màu vàng [ nước tiểu của trẻ sơ sinh thường không màu] và phân nhạt màu.
- Nguyên nhân gây hiện tượng vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh: là do sự tích tụ của Bilirubin, một chất có màu vàng được sinh ra khi các tế bào hồng cầu bị phá vỡ giải phóng ra. Hiện tượng này xảy ra phổ biến ở trẻ sơ sinh vì các bé có lượng tế bào hồng cầu cao, các tế bào này thường xuyên bị phá vỡ và được thay mới. Trong khi đó, gan của trẻ lại chưa đủ trưởng thành để lọc bỏ hết Bilirubin khỏi máu vì vậy gây nên vàng da. Khi trẻ được khoảng 2 tuần tuổi, gan đã phát triển đầy đủ hơn và đủ sức xử lý Bilirubin nên bệnh vàng da sẽ tự khỏi mà không gây ra bất kỳ nguy hiểm nào.
*Vàng da bệnh lý
Trong một số trường hợp, vàng da là biểu hiện của một căn bệnh tiềm tàng nào đó và ở những trường hợp này vàng da sẽ xuất hiện sớm, trong vòng 24 giờ sau sinh.
- Biểu hiện của vàng da sơ sinh bệnh lý: là vàng da đậm xuất hiện sớm, không hết vàng sau 1 tuần với trẻ đủ tháng và 2 tuần đối với trẻ thiếu tháng, mức độ vàng toàn thân, lòng bàn tay, bàn chân và cả kết mạc mắt. Đồng thời với vàng da, có sự xuất hiện của các triệu chứng bất thường khác như: trẻ lừ đừ, bỏ bú, co giật,... Xét nghiệm Bilirubin trong máu tăng hơn bình thường.Nếu không phát hiện và điều trị vàng da sơ sinh bệnh lý kịp thời có thể xảy ra biến chứng nhiễm độc thần kinh do Bilirubin gián tiếp thấp vào não làm cho trẻ tử vong hoặc bị hại não suốt đời.Một số nguyên nhân gây vàng da sơ sinh bệnh lý như: bất đồng nhóm máu mẹ con [ABO, Rh], bệnh lý tan máu [thiếu men G6PD, hồng cầu hình liềm, nhiễm trùng], xuất huyết dưới da, chậm đi phân su, nhiễm virus bào thai, bệnh lý gan mật bẩm sinh [teo đường mật, giãn đường mật].
* Khi trẻ có một trong số các dấu hiệu sau thì cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế khám và tìm nguyên nhân điều trị vàng da kịp thời.
- Vàng da xuất hiện sớm trước 48 giờ sau sinh.
- Vàng toàn thân, vàng cả lòng bàn tay và lòng bàn chân.
- Vàng da kéo dài trên 1 tuần đối với trẻ đủ tháng, trên 2 tuần với trẻ thiếu tháng.
- Trẻ bị vàng da kèm các dấu hiệu bất thường khác như bú ít, co giật, sốt, phân bạc màu,...
Hiện tượng vàng da rất dễ nhận biết bằng mắt thường ở nơi có đủ ánh sáng. Vì vậy, hàng ngày các bà mẹ cần quan sát màu da toàn thân của trẻ ở nơi sáng. Trong trường hợp khó nhận biết [da trẻ đỏ hồng hoặc đen], nên ấn nhẹ ngón tay cái lên da trẻ trong vài giây, sau đó buông ra, nếu trẻ bị vàng da nơi ấn ngón tay sẽ có màu vàng rõ rệt. Khi trẻ có biểu hiện nghi là vàng da, cha mẹ cần đưa trẻ đến bác sĩ để kiểm tra và có phương pháp điều trị kịp thời. Phương pháp điều trị vàng da sơ sinh bệnh lý do tăng Bilirubin gián tiếp tại Đơn nguyên sơ sinh, Khoa Nhi Bệnh viện A Thái Nguyên đang điều trị đem lại kết quả tốt đẹp:
- Chiếu đèn: là phương pháp điều trị đơn giản, an toàn và hiệu quả. Mục tiêu của phương pháp này là sử dụng năng lượng ánh sáng xuyên qua da giúp chuyển hóa Bilirubin tự do trong máu thành chất khác không độc, đào thải ra ngoài phân, nước tiểu. Khi chiếu đèn, trẻ sẽ được cởi bỏ quần áo ở trần, che kín mắt và bộ phận sinh dục, xoay trở để tăng diện tích da tiếp xúc với ánh sáng.
- Thay máu: là biện pháp được sử dụng khi trẻ vàng da ở mức độ nặng thất bại điều trị với liệu pháp chiếu đèn hoặc có triệu chứng thần kinh đi kèm.
[ Chiếu đèn là phương pháp hiệu quả điều trị trẻ vàng da Ảnh: Tại Đơn nguyên sơ sinh, Khoa Nhi Bệnh viện A]
*Phòng ngừa vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh
- Chăm sóc sức khỏe tốt khi mang thai, khám thai đầy đủ theo lịch hẹn để có thể phát hiện sớm và điều trị kịp thời các bệnh lý trong thai kỳ. Nhờ đó tránh được sinh non, sinh nhẹ cân, quá cân, nhiễm trùng từ mẹ sang con.
- Cho trẻ bú sữa non ngay sau sinh và giữ ấm trẻ để giúp trẻ không bị hạn thân nhiệt, hạ đường huyết và đi phân su sớm ngay sau sinh.
- Phòng trẻ phải có đủ ánh sáng để có thể dễ dàng theo dõi màu sắc da của trẻ.
Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh nếu không phát hiện kịp thời sẽ rất phức tạp và nghiêm trọng, nhưng nếu trẻ được can thiệp và điều trị từ sớm có thể ngăn ngừa các diễn biến,biến chứng của bệnh. Do đó,chăm sóc và dự phòng tốt từ giai đoạn thai kỳ sẽ giúp bé có một cơ thể khỏe mạnh./.
Mọi thắc mắc và thông tin giải đáp xin vui lòng liên hệ:
Khoa Nhi- Bệnh viện A Thái Nguyên
Hotline: 0384816400
Địa chỉ: Đường Quang Trung, Phường Thịnh Đán, TP Thái Nguyên, Tỉnh Thái Nguyên.
Tin bài:BS Nguyễn Yến- Trưởng Khoa Nhi
Phương Thúy- Phòng Đào tạo& Chỉ đạo tuyến
Trẻ sơ sinh thường có làn da vàng hơn so với trẻ lớn, nguyên nhân là do hàm lượng bilirubin trong máu cao. Tuy nhiên, tình trạng này sẽ giảm dần sau khoảng 1 tuần sau sinh. Nếu do vàng da bệnh lý, sẽ cần can thiệp điều trị để ngăn ngừa biến chứng. Vậy trẻ bị vàng da có nguy hiểm không và điều trị như thế nào?
1. Trẻ bị vàng da có nguy hiểm không?
Vàng da ở trẻ sơ sinh khá thường gặp, nguyên nhân do tăng Bilirubin trong máu xảy ra ở khoảng 25 - 30% trẻ sinh đủ tháng và hầu hết trẻ sinh thiếu tháng. Hầu hết vàng da sơ sinh ở trẻ ở mức độ nhẹ, hay còn gọi là vàng da sinh lý sẽ tự giảm sau 1 - 2 ngày và hết hẳn sau khoảng 1 tuần.
Vàng da sơ sinh do sự tích tụ Bilirubin trong máu chưa được phân giải
Tuy nhiên, cần cẩn thận với vàng da sơ sinh bệnh lý là dấu hiệu bệnh lý nguy hiểm như: trẻ mắc bệnh gan mật bẩm sinh, bất đồng nhóm máu giữa mẹ và con, bệnh tan máu bẩm sinh, xuất huyết dưới da, nhiễm virus bào thai,… Lúc này, triệu chứng bệnh sẽ xuất hiện sớm trong vòng 24 giờ sau sinh và kéo dài hơn 10 ngày.
Khi vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh không được điều trị sẽ dẫn đến những biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe, nhất là khi Bilirubin gián tiếp thấm vào não gây nhiễm độc thần kinh. Trẻ có thể tử vong nhanh chóng hoặc bại não suốt đời dù được điều trị tích cực ở giai đoạn này.
Ngoài ra, biến chứng khác do vàng da bệnh lý gây ra là hội chứng bệnh não cấp tính gọi là vàng đa nhân, có thể gây bại não, suy giảm trí tuệ, mất thính lực vĩnh viễn không thể hồi phục. Điều trị càng sớm thì trẻ càng ít có nguy cơ gặp phải những biến chứng nguy hiểm do vàng da sơ sinh cũng như bilirubin tăng cao quá mức trong máu.
Vàng da bệnh lý có thể gây biến chứng não ở trẻ sơ sinh
Do vậy, cha mẹ cần chú ý theo dõi dấu hiệu vàng da ở trẻ sơ sinh, nếu triệu chứng kéo dài và nặng hơn trong những ngày đầu sau sinh thì cần đưa trẻ tới khám bác sĩ sớm. Bác sĩ sẽ xét nghiệm xác định mức độ vàng da và chỉ định điều trị phù hợp, ngăn ngừa biến chứng do Bilirubin tích tụ trong máu, đảm bảo an toàn cho trẻ.
2. Nhận biết sớm trẻ bị vàng da bệnh lý
Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh cần can thiệp y tế nếu có các dấu hiệu sau, cha mẹ và người chăm sóc cần chú ý theo dõi:
-
Dấu hiệu vàng da xuất hiện sớm sau sinh trong vòng 24 giơ tuổi.
-
Tình trạng vàng da lâu khỏi hơn, kéo dài hơn 1 tuần với trẻ sinh đủ tháng và kéo dài trên 2 tuần với trẻ sinh non.
-
Vàng da với mức độ nặng, xuất hiện ở toàn thân, lòng bàn tay, bàn chân và kể cả niêm mạc mắt, độ đậm nặng dần và thấy rõ bằng mắt thường.
-
Nồng độ Bilirubin trong máu vượt quá 12 mg% với trẻ sinh đủ tháng hoặc vượt quá 14 mg% với trẻ sinh thiếu tháng, tốc độ tăng quá 5mg% trong vòng 24 giờ.
-
Ngoài vàng da, trẻ xuất hiện thêm các dấu hiệu bất thường như: co giật, sốt cao, bỏ bú, ngủ li bì, ít quấy khóc.
Cần cẩn thận nếu trẻ vàng da có dấu hiệu co giật, ngủ li bì, ít quấy khóc
Khi xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ trên, nếu đưa trẻ tới khám và can thiệp sớm, trẻ có thể được chữa khỏi và ngăn ngừa được biến chứng nhiễm độc thần kinh nguy hiểm.
Các chuyên gia cho biết, nếu phát hiện và điều trị vàng da sơ sinh sớm trước 7 ngày sau sinh, trẻ có tỉ lệ rất thấp gặp phải tổn thương não. Với những trẻ có làn da màu đen hoặc màu đỏ hồng khó nhận biết dấu hiệu vàng da, cha mẹ có thể kiểm tra bằng cách ấn nhẹ tay lên làn da của bé. Sau khi giữ khoảng vài giây, nếu trên da nổi rõ màu vàng cho thấy trẻ đang bị vàng da, cần kiểm tra bằng cách này hàng ngày trong những tuần đầu sau khi trẻ sinh ra.
3. Cách điều trị vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh
Với sự tiến bộ của y học, những trẻ bị vàng da bệnh lý sau khi sinh nếu điều trị sớm điều có thể có sức khỏe bình thường và không gặp phải ảnh hưởng nghiêm trọng gì đến sự phát triển sau này. Các phương pháp chính để điều trị vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh bao gồm:
3.1. Chiếu đèn
Chiếu đèn là phương pháp điều trị vàng da sơ sinh áp dụng phổ biến nhất hiện nay, cha mẹ có thể đưa trẻ đến nhiều bệnh viện lớn có trang bị thiết bị điều trị này. Phương pháp này khá đơn giản, trẻ sẽ được chiếu đèn ánh sáng thích hợp và theo dõi quá trình này, chi phí điều trị theo phương pháp này không quá cao.
Chiếu đèn là phương pháp điều trị vàng da phổ biến đem lại hiệu quả tốt
3.2. Cung cấp nước và năng lượng
Trẻ bị vàng da sơ sinh khi được cung cấp đủ nước và năng lượng có thể qua đường bú hoặc truyền dịch sẽ làm tăng tốc độ chuyển hóa Bilirubin và giảm nồng độ chất này trong máu. Vì thế mà các dấu hiệu vàng da cũng giảm dần, trẻ không gặp phải nguy hiểm do biến chứng thần kinh khi Bilirubin tăng cao trong máu.
3.3. Thay máu
Với các trường hợp vàng da sơ sinh nặng, phát hiện muộn và trẻ có nguy cơ cao đối mặt với biến chứng nhiễm độc thần kinh, cần điều trị giảm nhanh Bilirubin trong máu bằng cách thay máu. Khi đã thoát khỏi giai đoạn nguy hiểm, bác sĩ có thể chỉ định truyền nước, theo dõi hoặc chiếu đèn để giảm dần Bilirubin về mức bình thường.
Nếu điều trị tích cực, vàng da bệnh lý sẽ khỏi sau khoảng vài ngày - 1 tuần, khi bilirubin trở về mức an toàn không còn nguy cơ biến chứng đến não, cha mẹ có thể yên tâm theo dõi và điều trị tại nhà.
Điều trị sớm giúp trẻ khỏe mạnh, tránh biến chứng não nguy hiểm do vàng da
Trẻ bị vàng da có nguy hiểm không còn tùy thuộc vào loại vàng da mà trẻ mắc phải. Nếu vàng da do bệnh lý, trẻ cần được can thiệp điều trị để tránh biến chứng nguy hiểm. Cha mẹ nên theo dõi sát sao dấu hiệu vàng da ở trẻ, kịp thời xác định vàng da bệnh lý và đưa trẻ đi khám sớm. Khi trẻ mắc bệnh, cần tuân thủ hướng dẫn điều trị của bác sĩ chuyên khoa để con nhanh chóng hồi phục.
Nếu cần tư vấn thêm, liên hệ với MEDLATEC qua Hotline 1900 56 56 56 để được hỗ trợ.